Đào tạo sư phạm trong kỷ nguyên AI

GD&TĐ - Trường sư phạm cần đổi mới để đáp ứng đòi hỏi về năng lực nghề nghiệp, tư duy sáng tạo, khả năng thích ứng công nghệ của giáo viên tương lai.



Những năng lực, phẩm chất cần bồi dưỡng cho sinh viên sư phạm

Cụ thể, một số năng lực và phẩm chất quan trọng sinh viên sư phạm cần có trong kỷ nguyên AI được PGS.TS Trần Thành Nam - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục (Đại học Quốc gia Hà Nội) chia sẻ như sau:

Thứ nhất là năng lực số và năng lực AI. Giáo sinh phải thành thạo kỹ năng công nghệ thông tin cơ bản và hiểu biết về trí tuệ nhân tạo. Điều này không chỉ dừng ở sử dụng thành thạo các thiết bị, phần mềm dạy học, mà còn hiểu được nguyên lý hoạt động cơ bản của các công cụ AI, biết cách khai thác chúng để hỗ trợ giảng dạy.

Khung năng lực của UNESCO nhấn mạnh, giáo viên thời đại AI cần nắm vững cả kiến thức nền tảng về AI lẫn kỹ năng sư phạm ứng dụng AI hiệu quả trong lớp học. Chẳng hạn, giáo viên cần biết sử dụng dữ liệu do AI cung cấp để phân tích điểm mạnh, điểm yếu của từng học sinh và điều chỉnh phương pháp dạy cho phù hợp, thay vì dạy mọi học sinh y hệt nhau.

Thứ hai là tư duy phản biện và tinh thần học hỏi suốt đời. Công nghệ thay đổi nhanh chóng đòi hỏi giáo viên luôn cập nhật và tự học các công nghệ mới. Sinh viên sư phạm cần được rèn luyện tư duy phản biện để đánh giá và chọn lọc công nghệ phù hợp, không bị lệ thuộc hay bị thông tin sai lệch “dắt mũi”.

Chẳng hạn, khi sử dụng công cụ như ChatGPT, người thầy phải đủ kiến thức và tỉnh táo để kiểm chứng thông tin do AI cung cấp, tránh áp dụng máy móc. Bên cạnh đó, hình thành thói quen học tập suốt đời, chủ động khám phá cái mới sẽ giúp giáo viên tương lai luôn bắt kịp xu thế và làm chủ được công nghệ trong suốt sự nghiệp.

Thứ ba là kỹ năng mềm về giao tiếp, hợp tác và cảm xúc. Dù công nghệ hiện đại đến đâu, nghề dạy học vẫn là nghề “làm việc với con người”. Vì vậy, sinh viên sư phạm cần trau dồi kỹ năng giao tiếp hiệu quả, biết lắng nghe và đồng cảm với học sinh.

Kỹ năng hợp tác cũng quan trọng, bao gồm làm việc nhóm với đồng nghiệp và tận dụng các cộng đồng học tập trực tuyến để chia sẻ và học hỏi kinh nghiệm. Những kỹ năng mềm này sẽ giúp giáo viên tạo dựng môi trường học tập tích cực và kết nối được với người học trong bối cảnh công nghệ số.

Thứ tư là đạo đức nghề nghiệp và trách nhiệm số. Sinh viên sư phạm cần ý thức sâu sắc về các vấn đề đạo đức liên quan đến công nghệ trong giáo dục, như bảo mật thông tin học sinh, công bằng trong tiếp cận công nghệ, sử dụng AI một cách minh bạch, có trách nhiệm.

Họ nên hiểu các quy định pháp lý và bộ quy tắc ứng xử khi ứng dụng công nghệ trong giảng dạy. Chẳng hạn, biết tôn trọng quyền riêng tư dữ liệu của học sinh, tránh sao chép nội dung do AI tạo ra một cách thiếu trung thực, chủ động giáo dục học sinh về văn hóa số lành mạnh.

Đây là những phẩm chất quan trọng để giáo viên sử dụng công nghệ một cách có đạo đức và xây dựng niềm tin với phụ huynh, học sinh.

Thứ năm là khả năng thích ứng và sáng tạo. Công nghệ sẽ tiếp tục biến đổi phương thức giáo dục, nên giáo viên tương lai cần có tâm thế sẵn sàng thích ứng với những thay đổi.

Sinh viên sư phạm nên được rèn luyện sự linh hoạt trong tư duy, dám thử nghiệm các phương pháp dạy học mới và sáng tạo trong việc giải quyết vấn đề.

Khả năng thích nghi nhanh sẽ giúp họ ứng phó với những công cụ, nền tảng mới xuất hiện, còn sự sáng tạo cho phép họ khai thác tối đa các công cụ đó để thiết kế trải nghiệm học tập thú vị, ý nghĩa cho học sinh.

Thứ sáu là phẩm chất yêu nghề và nhân cách mẫu mực. Người thầy trong thời đại nào cũng cần có nhiệt huyết và cái tâm với nghề. Sinh viên sư phạm cần nuôi dưỡng tình yêu thương học sinh, đam mê cống hiến, tinh thần kiên nhẫn và chính trực. Người thầy phải tự rèn luyện những phẩm chất như lòng yêu thương, khát vọng, hoài bão... thì mới có thể truyền được những giá trị đó cho học trò sau này.

AI không thể có “tấm lòng” hay nhân cách để giáo dục con người, nên chính phẩm chất nghề nghiệp của thầy cô sẽ làm nên sự khác biệt trong môi trường giáo dục có công nghệ hỗ trợ.

Khi sinh viên sư phạm tích lũy được vốn kỹ năng và phẩm chất toàn diện như trên, họ sẽ vững vàng làm chủ công nghệ thay vì bị công nghệ lấn át, và quan trọng hơn, trở thành những nhà giáo dục thực thụ dẫn dắt thế hệ trẻ bước vào tương lai.



Thay đổi cần thiết trong đào tạo sư phạm

Theo quan điểm PGS.TS Trần Thành Nam, đào tạo sư phạm trong kỷ nguyên AI cần hướng đến một tầm nhìn kết hợp hài hòa giữa công nghệ và con người, trong đó người thầy vẫn là trung tâm với sự hỗ trợ đắc lực của AI.

Chúng ta phải chuẩn bị một thế hệ nhà giáo coi AI như một công cụ đồng hành để nâng cao chất lượng dạy học, chứ không phải là mối đe dọa cạnh tranh. Chúng ta cần sử dụng AI một cách “chủ động, độc lập, thông minh... và với tinh thần đạo đức cao” trong giáo dục. Do đó, chương trình đào tạo sư phạm phải nuôi dưỡng cho sinh viên tinh thần chủ động đón nhận và làm chủ công nghệ, đồng thời giữ vững phẩm chất đạo đức nghề nghiệp và bản lĩnh sư phạm.

“Tôi hình dung mô hình đào tạo sư phạm tương lai sẽ mang tính mở và linh hoạt hơn bao giờ hết. Các nguyên lý giáo dục hiện đại như giáo dục tự quyết - nhấn mạnh khả năng tự định hướng học tập của người thầy, giáo dục khai phóng - đề cao tư duy phản biện, sáng tạo và hiểu biết liên ngành, sẽ trở thành nền tảng.

Trường sư phạm sẽ không còn là nơi truyền thụ kiến thức sư phạm cố định, mà là một hệ sinh thái học tập liên tục, nơi mỗi nhà giáo tương lai được hỗ trợ để phát triển cá nhân hóa theo lộ trình riêng, phát huy tối đa tiềm năng của mình.

Công nghệ AI có thể được tích hợp vào mọi khía cạnh của quá trình đào tạo: từ cung cấp nội dung học tập phong phú, mô phỏng các tình huống sư phạm phức tạp để sinh viên thực hành, đến hỗ trợ giảng viên theo dõi và cố vấn cho từng sinh viên một cách sát sao hơn”, GS.TS Trần Thành Nam chia sẻ

Tất nhiên, trong tầm nhìn đó, GS.TS Trần Thành Nam cho rằng, yếu tố con người vẫn giữ vai trò quyết định. Trước đây, giáo dục như một “đoàn tàu”, chỉ có thể đi theo một đường ray bắt buộc, đến cùng một cái đích. Đào tạo sư phạm trong bối cảnh hiện nay phải đảm bảo rằng thế hệ giáo viên mới hiểu rõ AI giống như “máy bay”, còn người thầy mới thực sự là phi công, “trái tim” của giáo dục, người điều hướng hành trình giáo dục cá nhân hóa để thế hệ trẻ đều có thể đến với những ước mơ, khát vọng thành công.



Những năng lực, phẩm chất cần bồi dưỡng cho sinh viên sư phạm

Cụ thể, một số năng lực và phẩm chất quan trọng sinh viên sư phạm cần có trong kỷ nguyên AI được PGS.TS Trần Thành Nam - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục (Đại học Quốc gia Hà Nội) chia sẻ như sau:

Thứ nhất là năng lực số và năng lực AI. Giáo sinh phải thành thạo kỹ năng công nghệ thông tin cơ bản và hiểu biết về trí tuệ nhân tạo. Điều này không chỉ dừng ở sử dụng thành thạo các thiết bị, phần mềm dạy học, mà còn hiểu được nguyên lý hoạt động cơ bản của các công cụ AI, biết cách khai thác chúng để hỗ trợ giảng dạy.

Khung năng lực của UNESCO nhấn mạnh, giáo viên thời đại AI cần nắm vững cả kiến thức nền tảng về AI lẫn kỹ năng sư phạm ứng dụng AI hiệu quả trong lớp học. Chẳng hạn, giáo viên cần biết sử dụng dữ liệu do AI cung cấp để phân tích điểm mạnh, điểm yếu của từng học sinh và điều chỉnh phương pháp dạy cho phù hợp, thay vì dạy mọi học sinh y hệt nhau.

Thứ hai là tư duy phản biện và tinh thần học hỏi suốt đời. Công nghệ thay đổi nhanh chóng đòi hỏi giáo viên luôn cập nhật và tự học các công nghệ mới. Sinh viên sư phạm cần được rèn luyện tư duy phản biện để đánh giá và chọn lọc công nghệ phù hợp, không bị lệ thuộc hay bị thông tin sai lệch “dắt mũi”.

Chẳng hạn, khi sử dụng công cụ như ChatGPT, người thầy phải đủ kiến thức và tỉnh táo để kiểm chứng thông tin do AI cung cấp, tránh áp dụng máy móc. Bên cạnh đó, hình thành thói quen học tập suốt đời, chủ động khám phá cái mới sẽ giúp giáo viên tương lai luôn bắt kịp xu thế và làm chủ được công nghệ trong suốt sự nghiệp.

Thứ ba là kỹ năng mềm về giao tiếp, hợp tác và cảm xúc. Dù công nghệ hiện đại đến đâu, nghề dạy học vẫn là nghề “làm việc với con người”. Vì vậy, sinh viên sư phạm cần trau dồi kỹ năng giao tiếp hiệu quả, biết lắng nghe và đồng cảm với học sinh.

Kỹ năng hợp tác cũng quan trọng, bao gồm làm việc nhóm với đồng nghiệp và tận dụng các cộng đồng học tập trực tuyến để chia sẻ và học hỏi kinh nghiệm. Những kỹ năng mềm này sẽ giúp giáo viên tạo dựng môi trường học tập tích cực và kết nối được với người học trong bối cảnh công nghệ số.

Thứ tư là đạo đức nghề nghiệp và trách nhiệm số. Sinh viên sư phạm cần ý thức sâu sắc về các vấn đề đạo đức liên quan đến công nghệ trong giáo dục, như bảo mật thông tin học sinh, công bằng trong tiếp cận công nghệ, sử dụng AI một cách minh bạch, có trách nhiệm.

Họ nên hiểu các quy định pháp lý và bộ quy tắc ứng xử khi ứng dụng công nghệ trong giảng dạy. Chẳng hạn, biết tôn trọng quyền riêng tư dữ liệu của học sinh, tránh sao chép nội dung do AI tạo ra một cách thiếu trung thực, chủ động giáo dục học sinh về văn hóa số lành mạnh.

Đây là những phẩm chất quan trọng để giáo viên sử dụng công nghệ một cách có đạo đức và xây dựng niềm tin với phụ huynh, học sinh.

Thứ năm là khả năng thích ứng và sáng tạo. Công nghệ sẽ tiếp tục biến đổi phương thức giáo dục, nên giáo viên tương lai cần có tâm thế sẵn sàng thích ứng với những thay đổi.

Sinh viên sư phạm nên được rèn luyện sự linh hoạt trong tư duy, dám thử nghiệm các phương pháp dạy học mới và sáng tạo trong việc giải quyết vấn đề.

Khả năng thích nghi nhanh sẽ giúp họ ứng phó với những công cụ, nền tảng mới xuất hiện, còn sự sáng tạo cho phép họ khai thác tối đa các công cụ đó để thiết kế trải nghiệm học tập thú vị, ý nghĩa cho học sinh.

Thứ sáu là phẩm chất yêu nghề và nhân cách mẫu mực. Người thầy trong thời đại nào cũng cần có nhiệt huyết và cái tâm với nghề. Sinh viên sư phạm cần nuôi dưỡng tình yêu thương học sinh, đam mê cống hiến, tinh thần kiên nhẫn và chính trực. Người thầy phải tự rèn luyện những phẩm chất như lòng yêu thương, khát vọng, hoài bão... thì mới có thể truyền được những giá trị đó cho học trò sau này.

AI không thể có “tấm lòng” hay nhân cách để giáo dục con người, nên chính phẩm chất nghề nghiệp của thầy cô sẽ làm nên sự khác biệt trong môi trường giáo dục có công nghệ hỗ trợ.

Khi sinh viên sư phạm tích lũy được vốn kỹ năng và phẩm chất toàn diện như trên, họ sẽ vững vàng làm chủ công nghệ thay vì bị công nghệ lấn át, và quan trọng hơn, trở thành những nhà giáo dục thực thụ dẫn dắt thế hệ trẻ bước vào tương lai.



Thay đổi cần thiết trong đào tạo sư phạm

Theo quan điểm PGS.TS Trần Thành Nam, đào tạo sư phạm trong kỷ nguyên AI cần hướng đến một tầm nhìn kết hợp hài hòa giữa công nghệ và con người, trong đó người thầy vẫn là trung tâm với sự hỗ trợ đắc lực của AI.

Chúng ta phải chuẩn bị một thế hệ nhà giáo coi AI như một công cụ đồng hành để nâng cao chất lượng dạy học, chứ không phải là mối đe dọa cạnh tranh. Chúng ta cần sử dụng AI một cách “chủ động, độc lập, thông minh... và với tinh thần đạo đức cao” trong giáo dục. Do đó, chương trình đào tạo sư phạm phải nuôi dưỡng cho sinh viên tinh thần chủ động đón nhận và làm chủ công nghệ, đồng thời giữ vững phẩm chất đạo đức nghề nghiệp và bản lĩnh sư phạm.

“Tôi hình dung mô hình đào tạo sư phạm tương lai sẽ mang tính mở và linh hoạt hơn bao giờ hết. Các nguyên lý giáo dục hiện đại như giáo dục tự quyết - nhấn mạnh khả năng tự định hướng học tập của người thầy, giáo dục khai phóng - đề cao tư duy phản biện, sáng tạo và hiểu biết liên ngành, sẽ trở thành nền tảng.

Trường sư phạm sẽ không còn là nơi truyền thụ kiến thức sư phạm cố định, mà là một hệ sinh thái học tập liên tục, nơi mỗi nhà giáo tương lai được hỗ trợ để phát triển cá nhân hóa theo lộ trình riêng, phát huy tối đa tiềm năng của mình.

Công nghệ AI có thể được tích hợp vào mọi khía cạnh của quá trình đào tạo: từ cung cấp nội dung học tập phong phú, mô phỏng các tình huống sư phạm phức tạp để sinh viên thực hành, đến hỗ trợ giảng viên theo dõi và cố vấn cho từng sinh viên một cách sát sao hơn”, GS.TS Trần Thành Nam chia sẻ

Tất nhiên, trong tầm nhìn đó, GS.TS Trần Thành Nam cho rằng, yếu tố con người vẫn giữ vai trò quyết định. Trước đây, giáo dục như một “đoàn tàu”, chỉ có thể đi theo một đường ray bắt buộc, đến cùng một cái đích. Đào tạo sư phạm trong bối cảnh hiện nay phải đảm bảo rằng thế hệ giáo viên mới hiểu rõ AI giống như “máy bay”, còn người thầy mới thực sự là phi công, “trái tim” của giáo dục, người điều hướng hành trình giáo dục cá nhân hóa để thế hệ trẻ đều có thể đến với những ước mơ, khát vọng thành công.