Phát triển các đại học trọng điểm

Chủ trương này được cụ thể hóa qua Thông báo Kết luận 45-TB/TGV của Tổ giúp việc Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Phù hợp với xu thế phát triển toàn cầu

Trao đổi với Báo Giáo dục và Thời đại, TS Phan Đăng Hải - Phó Trưởng khoa Luật, Học viện Ngân hàng cho hay, xây dựng cơ chế, chính sách đột phá, đầu tư tập trung một số cơ sở giáo dục đại học trở thành các trung tâm khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo quốc gia ngang tầm các nước tiên tiến là chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước, được cụ thể hóa trong các nghị quyết lớn.

Trong bối cảnh Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2045 trở thành nước phát triển, thu nhập cao thì giáo dục đại học không thể chỉ dừng lại ở chức năng đào tạo nhân lực. Đại học phải trở thành nguồn lực trí tuệ, nơi sản sinh ra tri thức mới, công nghệ mới và là cầu nối giữa khoa học với sản xuất - kinh doanh, giữa lý luận với thực tiễn.

TS Phan Đăng Hải nhận định, hệ thống giáo dục đại học Việt Nam đã đạt được những bước tiến đáng ghi nhận. Tuy nhiên, chất lượng và hiệu quả nghiên cứu vẫn còn phân tán, thiếu liên kết và chưa thực sự tạo được tác động lan tỏa cho nền kinh tế.

Cơ chế đầu tư hiện nay còn dàn trải, thiếu tính trọng tâm; môi trường pháp lý và cơ chế quản trị đại học còn nhiều ràng buộc hành chính, chưa tạo điều kiện cho các trường phát huy năng lực tự chủ trong tổ chức, nhân sự, học thuật và tài chính.

Ở tầm vĩ mô, việc đầu tư vào các đại học trọng điểm giúp tái cấu trúc mô hình phát triển kinh tế, chuyển từ tăng trưởng dựa vào vốn và lao động sang tăng trưởng dựa vào tri thức và công nghệ. Các sản phẩm nghiên cứu được thương mại hóa sẽ góp phần nâng cao năng suất lao động, tăng giá trị gia tăng trong sản xuất và thúc đẩy hình thành các ngành công nghệ cao, kinh tế số và kinh tế xanh.

Đồng thời, các đại học đổi mới sáng tạo sẽ trở thành trung tâm khởi nguồn cho doanh nghiệp khoa học - công nghệ và khởi nghiệp sáng tạo, kết nối với các quỹ đầu tư, khu công nghệ cao, trung tâm ươm tạo. Qua đó, tạo nên hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia hoàn chỉnh, trong đó tri thức học thuật gắn liền với giá trị kinh tế và xã hội.

Đại học Đà Nẵng là một trong bốn đại học của Việt Nam được lựa chọn đầu tư trọng điểm để làm hình mẫu cho hệ thống giáo dục đại học. Theo Giám đốc, PGS.TS Nguyễn Ngọc Vũ, Đại học Đà Nẵng đã xây dựng hoàn chỉnh đề án phát triển thành đại học đẳng cấp quốc tế theo Kết luận

45-TB/TGV. Trọng tâm trong giai đoạn tới là nâng cao năng lực quản trị đại học, mở rộng quyền tự chủ gắn với trách nhiệm giải trình, đồng thời nhận diện, tháo gỡ những “điểm nghẽn” trong cơ cấu tổ chức, tinh gọn bộ máy để nâng cao hiệu lực, hiệu năng.

Đại học Đà Nẵng sẽ thành lập các tổ công tác chuyên trách về xếp hạng đại học, chuyển đổi số, hợp tác đại học - doanh nghiệp, có sự chỉ đạo trực tiếp của Ban Giám đốc và Ban Giám hiệu các trường thành viên, bảo đảm phối hợp đồng bộ, hiệu quả.

Song song, công tác phát triển đội ngũ được đặc biệt chú trọng, hướng tới tuyển chọn giảng viên trình độ tiến sĩ, có năng lực nghiên cứu và sử dụng tốt tiếng Anh; phấn đấu đến năm 2030 có tối thiểu 60% chương trình đào tạo khối ngành khoa học, kỹ thuật, công nghệ được giảng dạy bằng tiếng Anh.

Để tăng cường cơ sở vật chất, nguồn lực phục vụ nghiên cứu, Đại học Đà Nẵng định hướng ưu tiên các nguồn để tăng tỷ lệ kinh phí dành cho nghiên cứu khoa học, nhất là nghiên cứu khoa học trong sinh viên với tỷ lệ nhất định, thỏa đáng hơn; tích cực hỗ trợ sinh viên nghiên cứu cùng giảng viên.

Các trường, đơn vị phân bổ cụ thể mức hỗ trợ, tiêu chí hỗ trợ các đề tài của sinh viên, có mức khen thưởng, động viên kịp thời. Bên cạnh đó, các trường thành viên cần chủ động đề xuất, chuẩn bị sẵn sàng các kế hoạch, đề án/dự án để tham gia, đón đầu cơ hội các chương trình, dự án, danh mục được đầu tư trọng điểm của nhà nước; khuyến khích các trường, đơn vị chủ động nghiên cứu, thành lập mới trung tâm đổi mới sáng tạo, trung tâm nghiên cứu khoa học xuất sắc, tập trung các ngành mũi nhọn.

Sinh viên Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật - Đại học Đà Nẵng tham gia trưng bày sản phẩm tại Ngày hội khởi nghiệp đổi mới sáng tạo thành phố Đà Nẵng.

Một số kiến nghị quan trọng

Từ kinh nghiệm quốc tế, TS Phan Đăng Hải kiến nghị một số giải pháp. Theo đó, xây dựng cơ sở giáo dục đại học thành trung tâm đổi mới sáng tạo, Chính phủ cần giữ vai trò chủ đạo về định hướng và đầu tư chiến lược dài hạn; tập trung nguồn lực cho một số đại học ưu tú thay vì phân tán quá nhiều.

Đồng thời, tăng tỷ lệ ngân sách đầu tư cho giáo dục đại học; thành lập quỹ đại học nhận tài trợ từ doanh nghiệp, cựu sinh viên. Thí điểm các hình thức huy động nguồn lực khác (đấu giá ký quyền tên trường, gọi vốn từ các quỹ trong và ngoài nước) để không phụ thuộc hoàn toàn vào ngân sách.

Các trường được đầu tư phải có cam kết về chất lượng nghiên cứu, công bố quốc tế, chuyển giao công nghệ và thương mại hóa sản phẩm khoa học.

Trong dài hạn, các trường đại học được lựa chọn phát triển thành trung tâm khoa học và đổi mới sáng tạo quốc gia phải hướng tới đạt chuẩn quốc tế về quản trị, nghiên cứu và chuyển giao công nghệ, tham gia mạng lưới hợp tác học thuật toàn cầu, cũng như có các sản phẩm nghiên cứu mang thương hiệu Việt Nam được công nhận trên thế giới.

TS Phan Đăng Hải cũng đề xuất trao quyền tự chủ toàn diện cho các đại học trọng điểm bao gồm tự chủ về học thuật, tổ chức, nhân sự và tài chính. Tự chủ không chỉ là quyền được quyết định mà còn đi kèm với trách nhiệm giải trình, với cơ chế kiểm định, đánh giá độc lập, minh bạch.

Cùng với đó, tạo lập cơ chế liên kết giữa Nhà nước - Nhà trường - Doanh nghiệp - Nhà khoa học. Doanh nghiệp trở thành đối tác nghiên cứu; Nhà nước tạo hành lang pháp lý và định hướng chính sách; còn đại học là nơi cung cấp tri thức, công nghệ và nhân lực chất lượng cao.

“Cần xây dựng chính sách thu hút, trọng dụng nhân tài, tạo điều kiện để các nhà khoa học giỏi trong và ngoài nước tham gia giảng dạy, nghiên cứu tại Việt Nam. Cơ chế đãi ngộ phải cạnh tranh, minh bạch và khuyến khích sáng tạo, đồng thời phát triển môi trường học thuật tự do, tôn trọng giá trị khoa học, đạo đức nghề nghiệp.

Tiếp tục củng cố hệ thống đánh giá chất lượng đại học theo chuẩn quốc tế (ASEAN, Châu Á), khuyến khích các trường đạt chuẩn cao được ưu tiên mở ngành, tự chủ. Đồng thời, thúc đẩy giảng dạy bằng tiếng Anh trong các lĩnh vực khoa học - công nghệ và tăng cường trao đổi giảng viên, sinh viên với các đại học nước ngoài để nâng cao tiêu chuẩn giáo dục và nghiên cứu”, TS Phan Đăng Hải đề xuất thêm.

Tinh thần Nghị quyết 57-NQ/TW là nghiên cứu khoa học phải tạo đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, tạo ra nhiều của cải cho xã hội; đóng góp, xây dựng và phản biện chính sách vì sự phát triển các địa phương, doanh nghiệp và đất nước. Vì vậy, các nhà khoa học, giảng viên không chỉ cần nghiên cứu cái mình có mà cần tập trung nghiên cứu những cái xã hội cần.

PGS.TS Nguyễn Ngọc Vũ, cho rằng, muốn đề xuất được các nhiệm vụ đáp ứng yêu cầu của địa phương, doanh nghiệp và xã hội phải tăng cường gắn kết với địa phương, doanh nghiệp. Đây cũng chính là hướng đi phù hợp mà Đại học Đà Nẵng đang triển khai.

“Cần có đột phá trước hết trong tư duy, nhận thức từ lãnh đạo Đại học Đà Nẵng đến các trường, đơn vị, thống nhất nhận thức chung, coi khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là những nhiệm vụ hết sức quan trọng và cấp thiết. Từ đó xác định rõ mục tiêu, yêu cầu, động lực, nguồn lực và các giải pháp đột phá. Tinh thần “đột phá” còn được vận dụng với các trường, đơn vị để trước hết phải tạo được “đột phá” so với chính mình nhằm vươn lên”, Giám đốc Đại học Đà Nẵng khẳng định.

Đối với “đột phá” trong các ngành, lĩnh vực, các trường, đơn vị cần tận dụng cơ hội, chủ động, nắm bắt kịp thời, đón đầu xu thế. Đối với phát triển lực lượng nghiên cứu, các trường, đơn vị chủ động mời các nhà khoa học, chuyên gia quốc tế hàng đầu, nhất là trong các ngành, lĩnh vực then chốt để có thêm nhà khoa học đầu đàn, dẫn dắt các chương trình khoa học công nghệ trọng điểm, nhóm nghiên cứu mạnh.

Đây cũng là góp phần thực hiện như Kế hoạch thu hút 100 chuyên gia giỏi tham gia chương trình phát triển về trí tuệ nhân tạo trọng điểm cấp quốc gia của Bộ Khoa học - Công nghệ.

“Thực tiễn phát triển ở các quốc gia tiên tiến cho thấy, những đại học hàng đầu như MIT (Mỹ), NUS (Singapore), Tsinghua (Trung Quốc) hay KAIST (Hàn Quốc) đều là những trung tâm đổi mới sáng tạo, nơi khởi nguồn cho các doanh nghiệp công nghệ, tập đoàn toàn cầu và các phát minh thay đổi thế giới.
Việc Việt Nam lựa chọn, tập trung đầu tư phát triển một số cơ sở giáo dục đại học thành trung tâm khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo quốc gia chính là bước chuyển từ mô hình “đại học đào tạo” sang “đại học nghiên cứu và đổi mới sáng tạo”, phù hợp với xu thế phát triển toàn cầu”, TS Phan Đăng Hải chia sẻ.

Sinh viên trao đổi trước khi thuyết trình trong cuộc thi tuyên truyền về Nghị quyết 57-NQ/TW.

Phù hợp với xu thế phát triển toàn cầu

Một số kiến nghị quan trọng

Các trường được đầu tư phải có cam kết về chất lượng nghiên cứu, công bố quốc tế, chuyển giao công nghệ và thương mại hóa sản phẩm khoa học.

“Thực tiễn phát triển ở các quốc gia tiên tiến cho thấy, những đại học hàng đầu như MIT (Mỹ), NUS (Singapore), Tsinghua (Trung Quốc) hay KAIST (Hàn Quốc) đều là những trung tâm đổi mới sáng tạo, nơi khởi nguồn cho các doanh nghiệp công nghệ, tập đoàn toàn cầu và các phát minh thay đổi thế giới.
Việc Việt Nam lựa chọn, tập trung đầu tư phát triển một số cơ sở giáo dục đại học thành trung tâm khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo quốc gia chính là bước chuyển từ mô hình “đại học đào tạo” sang “đại học nghiên cứu và đổi mới sáng tạo”, phù hợp với xu thế phát triển toàn cầu”, TS Phan Đăng Hải chia sẻ.