Chương trình GDPT 2018 bước vào kỷ nguyên số: Giáo viên cần làm gì?

Tuy nhiên, khi công nghệ, đặc biệt trí tuệ nhân tạo (AI) bùng nổ, những thách thức mới xuất hiện. Làm thế nào để triển khai hiệu quả chương trình khi trí tuệ nhân tạo đang làm thay đổi mạnh mẽ việc dạy học là trăn trở của mỗi nhà giáo.

Thách thức mới

Thầy Trang Minh Thiên - Trường THPT Nguyễn Việt Dũng (Cần Thơ) nhận định, đến thời điểm này, việc triển khai Chương trình GDPT 2018 đã tương đối ổn định về tổ chức dạy học, kiểm tra, đánh giá và quản trị hoạt động chuyên môn. Tuy vậy, trong bối cảnh mới với những yêu cầu đột phá phát triển giáo dục - đào tạo theo Nghị quyết 71-NQ/TW, cùng tác động mạnh mẽ của trí tuệ nhân tạo, quá trình triển khai chương trình đang đứng trước nhiều khó khăn, thách thức đáng kể cho các bước thực hiện tiếp theo.

Thứ nhất, Nghị quyết 71-NQ/TW đặt mục tiêu đột phá về chất lượng nguồn nhân lực, đổi mới phương pháp, chuyển đổi số và phát triển giáo viên. Điều này đòi hỏi chương trình không chỉ “vào nếp”, mà phải tăng tốc, nâng tầm, cá thể hóa học tập.

Thứ hai, cơ sở vật chất, phòng học bộ môn, thiết bị thí nghiệm, học liệu số… chưa được đầu tư phát triển đồng đều. Thực trạng này khiến yêu cầu đổi mới khó triển khai thống nhất và bền vững.

Thứ ba là thách thức về năng lực giáo viên trước yêu cầu mới. Có thể nói, đội ngũ giáo viên đã quen dần với triển khai Chương trình GDPT 2018. Tuy nhiên, các yêu cầu mới lại đòi hỏi giáo viên phải thiết kế bài học theo định hướng dự án, STEM, trải nghiệm thực tiễn; đồng thời biết ứng dụng AI trong thiết kế bài dạy, đánh giá và cá nhân hóa việc học của học sinh. Trong khi đó, giáo viên chưa được tập huấn chuyên sâu, không chỉ về công cụ mà về tư duy sư phạm số.

Thứ tư, trong bối cảnh công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI), phát triển mạnh mẽ, bản chất của hoạt động dạy và học đang thay đổi sâu sắc. Học sinh hiện nay có thể dễ dàng tìm kiếm thông tin, giải bài tự động, dẫn đến nguy cơ học hời hợt nếu giáo viên không thiết kế được những nhiệm vụ mang tính khám phá, yêu cầu tư duy bậc cao.

Điều đó đòi hỏi giáo viên phải chuyển từ dạy kiến thức sang dạy tư duy, năng lực tự học và khả năng khai thác hiệu quả các công cụ số. Trong bối cảnh mới, giáo viên cần chuyển vai từ người truyền thụ sang người tư vấn, định hướng và truyền cảm hứng; đồng thời giúp học sinh biết sử dụng AI một cách hiệu quả, an toàn và có trách nhiệm.

Cũng chia sẻ về thách thức mới trong triển khai chương trình ở giai đoạn này, thầy Nguyễn Phương Bắc - giáo viên Ngữ văn, Trường Tiểu học & THCS Lâm Thao (xã Lâm Thao, Bắc Ninh) nhắc đến việc một bộ phận giáo viên còn lúng túng trong đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực. Khoảng cách về trình độ công nghệ thông tin, ứng dụng AI giữa giáo viên các độ tuổi, vùng miền còn khá lớn.

Bên cạnh đó, hạ tầng công nghệ thông tin, thiết bị dạy học số ở nhiều trường chưa đồng bộ. Kho học liệu số và phần mềm hỗ trợ giảng dạy còn hạn chế, hoặc chưa thống nhất. Một số môn học, hoạt động giáo dục mới (như Tin học, Công nghệ, Hoạt động trải nghiệm…) vẫn thiếu giáo viên. Việc bố trí giáo viên dạy liên môn còn gặp nhiều vướng mắc. Đặc biệt, học sinh dễ phụ thuộc vào AI, giảm khả năng tự học nếu không được định hướng đúng. Trong khi đó, nhiều giáo viên thiếu kỹ năng khai thác AI hiệu quả, an toàn, phù hợp mục tiêu giáo dục.

“Mong rằng, các cấp quản lý giáo dục, chính quyền địa phương tiếp tục tăng cường cơ sở vật chất, phòng học bộ môn, trang thiết bị công nghệ cho giáo dục. Đồng thời, có chính sách hỗ trợ đào tạo chuyển đổi số và ứng dụng AI trong giáo dục; xây dựng kho học liệu số, phần mềm dạy học thống nhất, sử dụng chung toàn ngành”, thầy Nguyễn Phương Bắc bày tỏ.

Thầy Trang Minh Thiên tập huấn học sinh sử dụng thiết bị cho dự án STEM liên môn. Ảnh: NVCC

Coi đổi mới phương pháp là nhu cầu tự thân

Để triển khai hiệu quả Chương trình GDPT 2018 trong bối cảnh hiện nay, TS Kiều Phương Hảo - Khoa Hóa học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 nhấn mạnh, điều cốt lõi nằm ở chính đội ngũ giáo viên. Theo đó, giáo viên phải xem đổi mới phương pháp dạy học là nhu cầu tự thân, không chỉ là nhiệm vụ được giao. Điều này đòi hỏi sự chuyển dịch từ vai trò “truyền đạt kiến thức” sang vai trò “tổ chức hoạt động học”, khơi gợi tư duy, cảm xúc và khả năng sáng tạo của học sinh.

Đổi mới không phải là phủ định cách dạy cũ, mà là làm mới cách tiếp cận, thêm một chút gia vị cho bài giảng bằng việc kết hợp linh hoạt giữa phương pháp truyền thống và hiện đại, giữa công nghệ và trải nghiệm thực tế. Mục tiêu là để mỗi tiết học trở thành một hành trình mà học sinh được tham gia, suy nghĩ, làm, thể hiện thế mạnh bản thân và được thầy cô cùng bạn bè ghi nhận.

“Trong thời đại mà học sinh có thể tìm thấy câu trả lời từ AI chỉ trong vài giây, người thầy có thể là trò của trò trong tiếp nhận kiến thức; nhưng sẽ là thầy của trò khi trở thành tấm gương về rèn luyện nhân cách, giữ gìn phẩm chất, khả năng tự học và định hướng cho học trò. Người thầy phải dạy các em cách đặt câu hỏi, tư duy, lựa chọn và sống có trách nhiệm, vượt qua cảm xúc tiêu cực.

Công nghệ có thể thông minh, nhưng chỉ con người mới có khả năng truyền cảm hứng và chạm tới trái tim con người. Vì vậy, giáo viên cần xây dựng sự kết nối thật sự với học trò trước khi chia sẻ tri thức, bằng cách hiểu rõ từng em, đồng cảm với cảm xúc của các em, biết lắng nghe và quan tâm”, TS Kiều Phương Hảo cho hay.

Chia sẻ giải pháp, thầy Trang Minh Thiên nhấn mạnh yêu cầu chuyển từ “triển khai chương trình” sang “tối ưu hóa chất lượng học tập”. Theo đó, không chỉ chú trọng thực hiện đúng tiến trình mà cần đo được giá trị đầu ra (phẩm chất - năng lực - năng lực nghề nghiệp tương lai). Giáo viên cần mạnh dạn giảm thời lượng giảng dạy lý thuyết, tăng tổ chức hoạt động thực hành, trải nghiệm và tương tác giữa các học sinh.

Giáo viên cần được bồi dưỡng, phát triển năng lực theo hướng cá nhân hóa và chuyên sâu. Việc bồi dưỡng theo năng lực thay vì đào tạo đại trà; xây dựng cộng đồng học tập chuyên môn; tập huấn giáo viên về thiết kế học tập số, giáo dục AI và các mô hình mới như PBL, STEM, STEAM, lớp học đảo ngược…

Với ứng dụng AI, cần theo cách tiếp cận sư phạm, không chỉ thuần túy công nghệ. AI cần trở thành công cụ hỗ trợ giáo viên thiết kế bài giảng, phân hóa nội dung, xây dựng học liệu số, phân tích dữ liệu quá trình học tập. Học sinh phải được hướng dẫn sử dụng AI như “trợ lý học tập”, không phải công cụ làm hộ.

Thầy Nguyễn Phương Bắc thì cho rằng, để triển khai hiệu quả Chương trình GDPT 2018 trong giai đoạn hiện nay, nhà trường cần đồng bộ nhiều giải pháp. Trước hết, cần tăng cường bồi dưỡng, phát triển năng lực số cho giáo viên thông qua các khóa bồi dưỡng thường xuyên; khuyến khích giáo viên tự học, tự nâng cao trình độ qua học liệu số và các cộng đồng chuyên môn. Song song với đó, cơ sở vật chất và hạ tầng công nghệ cần được nâng cấp, đặc biệt là thiết bị dạy học, đường truyền mạng, phòng học bộ môn, cùng với việc bổ sung học liệu số, ngân hàng câu hỏi, kho tư liệu chung phục vụ giảng dạy.

Thầy Bắc cũng nhấn mạnh việc bố trí giáo viên đúng chuyên môn và tăng biên chế cho những môn còn thiếu; đồng thời, tạo điều kiện để giáo viên dạy liên môn được đào tạo, bồi dưỡng bài bản. Hoạt động sinh hoạt chuyên môn chuyển mạnh sang hướng “nghiên cứu bài học”, kết hợp với ứng dụng số hóa trong quản lý hồ sơ nhằm giảm áp lực giấy tờ cho giáo viên.

Bên cạnh đó, định hướng sử dụng AI trong nhà trường là hết sức cần thiết. Cụ thể, học sinh cần được hướng dẫn sử dụng AI như công cụ hỗ trợ chứ không thay thế tư duy; còn giáo viên cần được tập huấn để ứng dụng AI trong thiết kế bài giảng, xây dựng học liệu và kiểm tra, đánh giá.

“AI trở thành công cụ phổ biến trong giáo dục, nếu không thích ứng, giáo viên dễ rơi vào tình trạng ‘bị thay thế’ bởi công nghệ, còn học sinh có nguy cơ lệ thuộc vào AI thay vì phát triển năng lực thực chất. Đây chính là lý do vì sao hiệu quả triển khai Chương trình GDPT 2018 phụ thuộc rất lớn vào những gì xã hội trao cho thầy cô - từ quyền chủ động, đào tạo, công cụ đến môi trường làm việc thân thiện”. - TS Cù Ngọc Phương - Trưởng khoa Lý luận chính trị, Trường Đại học Nguyễn Tất Thành

Lớp học thông minh giúp giáo viên giảm thời gian chuẩn bị bài giảng, đồng thời, tăng thời gian hỗ trợ học sinh. Ảnh minh họa: INT

Thách thức mới

Coi đổi mới phương pháp là nhu cầu tự thân

“AI trở thành công cụ phổ biến trong giáo dục, nếu không thích ứng, giáo viên dễ rơi vào tình trạng ‘bị thay thế’ bởi công nghệ, còn học sinh có nguy cơ lệ thuộc vào AI thay vì phát triển năng lực thực chất. Đây chính là lý do vì sao hiệu quả triển khai Chương trình GDPT 2018 phụ thuộc rất lớn vào những gì xã hội trao cho thầy cô - từ quyền chủ động, đào tạo, công cụ đến môi trường làm việc thân thiện”. - TS Cù Ngọc Phương - Trưởng khoa Lý luận chính trị, Trường Đại học Nguyễn Tất Thành