Nâng cao nhận thức, đổi mới tư duy và hành động để đột phá phát triển GD-ĐT

Tại Hội nghị toàn quốc tập huấn công tác khoa giáo năm 2025 do Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương tổ chức sáng 12/11, Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn đã có báo cáo chuyên đề: Kết quả thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước về đổi mới căn bản giáo dục và đào tạo; triển khai Nghị quyết số 71-NQ/TW ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo; những nhiệm vụ của địa phương trong tham mưu thực hiện Nghị quyết số 71-NQ/TW (Nghị quyết 71).

Vì sao phải ban hành Nghị quyết 71?

Bộ trưởng cho biết, năm 2013, Trung ương Đảng đã ban hành Nghị quyết rất quan trọng, hướng đến đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, đào tạo, đó là Nghị quyết số 29-NQ/TW (Nghị quyết 29).

Năm 2024, Ban Tuyên giáo Trung ương (nay là Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương) phối hợp với Bộ GD&ĐT tổ chức tổng kết 10 năm thực hiện Nghị quyết 29. Sau khi hoàn thành việc tổng kết, Bộ Chính trị đã ban hành Kết luận số 91-KL/TW, tiếp tục triển khai đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo tinh thần của Nghị quyết 29.

Tổng kết Nghị quyết 29 đã cho thấy những kết quả quan trọng về giáo dục - đào tạo sau 10 năm triển khai thực hiện, nhiều mục tiêu, yêu cầu cơ bản đã đạt được. Đặc biệt, tinh thần, định hướng quan trọng nhất trong Nghị quyết 29 là chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Từ giáo dục phổ thông, giáo dục thường xuyên đến giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp đều đã chuyển biến tích cực theo hướng này.

Với giáo dục phổ thông, triển khai Chương trình 2018 là một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất, cũng với việc chuyển đổi từ trang bị kiến thức sang phát triển năng lực, phẩm chất của người học. Việc sử dụng sách giáo khoa, phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá đều được thay đổi đồng bộ.

Đối với giáo dục đại học, bước triển khai rất quan trọng là thực hiện tự chủ đại học. Chủ trương tự chủ đại học và thu hút nguồn lực xã hội cho giáo dục đã giúp các trường đại học trong hơn 10 năm qua có những bước tiến quan trọng; từ quy mô, cơ hội học tập, đội ngũ nhà khoa học, cho đến các chỉ số xếp hạng gia tăng nhanh chóng. Nhiều trường đại học phát triển nhanh, có mặt trong các bảng xếp hạng uy tín của khu vực, thế giới. Đó chính là kết quả của đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, đào tạo.

Cùng với đó, chúng ta cũng đã hoàn thành việc phổ cập cho trẻ mầm non 5 tuổi, hoàn thành các chỉ tiêu về xóa mù chữ, đạt được nhiều bước tiến trong xây dựng xã hội học tập...

Như vậy, có thể khẳng định, nhiều yêu cầu, mục tiêu, chỉ số giáo dục theo tinh thần Nghị quyết 29 đã đạt được nhờ nỗ lực của ngành Giáo dục và sự vào cuộc của toàn xã hội.

Nghị quyết 29 đã là định hướng mang tính chiến lược, giải quyết những vấn đề lớn và đang tiếp tục cần thực hiện, vậy tại sao cần ban hành Nghị quyết 71?

Trả lời câu hỏi này, Bộ trưởng cho biết: Trong một cuộc họp triển khai Nghị quyết số 57-NQ/TW (Nghị quyết 57), đồng chí Tổng Bí thư đã đặt vấn đề: Trước yêu cầu mới, tình hình mới, bối cảnh mới, có cần thiết ban hành một nghị quyết mới của Bộ Chính trị hay không? Đồng thời giao cho Đảng ủy Bộ GD&ĐT nghiên cứu, đề xuất.

Qua quá trình trao đổi, thảo luận, nghiên cứu, đánh giá cho thấy, nếu tiếp tục thực hiện Nghị quyết 29, chúng ta vẫn sẽ có kết quả. Nhưng trước yêu cầu mới, tốc độ phát triển mạnh mẽ của đất nước, mục tiêu tăng trưởng lớn, đòi hỏi con người trong kỷ nguyên mới phải được đặt ra với yêu cầu, nhiệm vụ, mục tiêu cao hơn; quá trình thực hiện phải nhanh hơn, giải pháp phải quyết liệt hơn, đường đi nước bước phải khác trước. Như vậy, đường đi, tốc độ, điểm đến, phương pháp, cần có sự đánh giá và định hướng mới.

Quá trình triển khai Nghị quyết 57 cũng đặt ra vấn đề: Nếu không phát triển lực lượng nhân lực khoa học - công nghệ, không hiện đại hóa nhanh chóng các trường đại học, thì sẽ rất khó thực hiện. Bởi chính các trường đại học là cơ sở vừa đào tạo nhân lực, vừa là tổ chức khoa học - công nghệ chủ chốt. Do đó, rất cần có một Nghị quyết mới để thúc đẩy, đặt ra những mục tiêu mới.

“Có thể nói, Nghị quyết 29 là định hướng dài hạn, mang tính chiến lược, thay đổi tư duy về giáo dục, tập trung vào các yếu tố bên trong nền giáo dục - từ quan điểm, phương pháp đến định hướng. Tuy nhiên, việc thực hiện Nghị quyết 29 còn thiếu tính đột phá, một số nội dung cần được thúc đẩy mạnh hơn”, Bộ trưởng cho hay.

Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn nhấn mạnh nhiều nội dung, điểm mới quan trọng của Nghị quyết 71.

Nghị quyết của hành động, đề cao tính thực tiễn, khả thi

Chia sẻ khác biệt của Nghị quyết 71 với Nghị quyết 29, điều Bộ trưởng nhấn mạnh đầu tiên, đây là nghị quyết của hành động.

Khi xây dựng Nghị quyết 71, Tổng Bí thư đã trực tiếp làm việc với tổ soạn thảo ba lần và nhấn mạnh ba “từ khóa”: tính hành động, tính thực tiễn và tính khả thi. Điều này được quán triệt sâu sắc trong quá trình chuẩn bị, xây dựng Nghị quyết.

Nghị quyết 71 dù ngắn gọn, nhưng nhưng từng câu, từng chữ đều có thể triển khai ngay, thể hiện tính hành động, cụ thể, thực tiễn và khả thi rất rõ.

Trong quá trình soạn thảo Nghị quyết 71, Bộ trưởng cho biết, Tổng Bí thư cũng nhấn mạnh, cần nhìn thẳng vào sự thật. Điều này thể hiện trong phần đánh giá thực trạng thẳng thắn, không né tránh, phân tích sâu, kỹ vào tận gốc rễ những hạn chế trong Nghị quyết 71. Những điểm yếu được nêu ra không chỉ là câu chuyện của ngành Giáo dục, mà còn liên quan đến lãnh đạo, chỉ đạo, sự vào cuộc của toàn xã hội.

Cụ thể, Nghị quyết nêu rõ: Giáo dục và đào tạo vẫn còn nhiều khó khăn, hạn chế, chưa thực sự trở thành động lực then chốt cho sự phát triển bứt phá của đất nước. Cơ hội tiếp cận giáo dục còn thấp so với các nước phát triển; có sự chênh lệch lớn giữa các vùng miền, nhóm đối tượng. Đội ngũ nhà giáo, điều kiện cơ sở vật chất, trường lớp ở nhiều nơi không đáp ứng yêu cầu.

Hệ thống giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp phát triển manh mún, lạc hậu, chưa đáp ứng được yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao và nghiên cứu khoa học, nhất là ở một số ngành, lĩnh vực trọng điểm. Hiện tượng tiêu cực, bệnh hình thức trong giáo dục còn phổ biến. Nội dung, chương trình giáo dục còn nhiều bất cập, giáo dục đạo đức, thể chất, thẩm mỹ chưa được quan tâm đúng mức và chưa thực sự hiệu quả.

Nguyên nhân chủ yếu của những hạn chế trên là do chưa nhận thức và thực hiện đầy đủ, quyết liệt quan điểm về giáo dục và đào tạo là "quốc sách hàng đầu", là "sự nghiệp của Đảng, Nhà nước và của toàn dân"; tư duy về quản lý và phát triển giáo dục chậm đổi mới, quan niệm về tự chủ và xã hội hoá giáo dục chưa phù hợp; nguồn lực đầu tư cho giáo dục còn thấp, chính sách phân bổ và sử dụng nguồn lực chưa hiệu quả, cơ chế tài chính thiếu bền vững; chế độ, chính sách đối với nhà giáo còn bất cập; tâm lý trọng danh vị trong xã hội còn nặng nề, chính sách sử dụng cán bộ còn coi trọng bằng cấp hơn thực lực, những tiêu cực trong xã hội ảnh hưởng nhiều đến hoạt động giáo dục trong và ngoài nhà trường.

“Đây là kiểm điểm cả về nhận thức và chỉ đạo, không chỉ là câu chuyện của một Bộ, một cơ quan nào”, Bộ trưởng cho hay.

Dừng lại phân tích sâu nội dung này, Bộ trưởng ví dụ, chuyện còn trọng bằng cấp, thành tích không chỉ là câu chuyện của giáo dục. Nếu việc tuyển người và sử dụng người vẫn dựa vào hồ sơ, bằng cấp, xem đó là tiêu chuẩn quan trọng, thì người học tất yếu sẽ chạy theo bằng cấp, thành tích. Việc sử dụng con người là đầu ra, tác động ngược lại toàn bộ quá trình dạy người, đào tạo người.

Mục tiêu lớn, khó, nhưng không thể không đặt ra, không phấn đấu

Nói về mục tiêu đặt ra trong Nghị quyết 71, Bộ trưởng đặc biệt nhắc đến: “Tầm nhìn đến năm 2045, Việt Nam có hệ thống giáo dục quốc dân hiện đại, công bằng và chất lượng, đứng vào nhóm 20 quốc gia hàng đầu thế giới”.

Đây là một tiêu lớn, khó, nhưng không thể không đặt ra. không thể không phấn đấu, và phải làm cho nó trở thành hiện thực. Bởi, nếu chúng ta muốn đất nước trở thành quốc gia phát triển, nằm trong nhóm 20 quốc gia hàng đầu thế giới, thì nền giáo dục cũng phải thuộc nhóm này, không thể khác.

Bộ trưởng đồng thời nhấn mạnh, Nghị quyết 71 thể hiện một tầm nhìn mới, định vị lại giáo dục, xác định lại sứ mệnh giáo dục và đào tạo khi khẳng định “giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, quyết định tương lai dân tộc”. Từ đó cũng đòi hỏi một thái độ mới, phương pháp mới với giáo dục. Khi giáo dục, đào tạo quyết định tương lai dân tộc thì không thể thờ ơ, không thể qua loa, không thể quan tâm thiếu tương xứng…Quá trình học tập Nghị quyết, ngành Giáo dục cũng đã đặt vấn đề phải thay đổi tư duy, hành động cho tương xứng với trọng trách này.

Một điểm nữa ở tầm nhìn, theo Bộ trưởng, Nghị quyết 71 ban hành cho một lĩnh vực, nhưng đặt trong tổng thể tầm nhìn phát triển của dân tộc, của đất nước. Tức là xem xét giáo dục không tách riêng, mà nhìn nhận, định hình, kiến tạo giáo dục trong tổng thể sự phát triển của quốc gia. Mong muốn đối với giáo dục nằm trong khát vọng chung của cả dân tộc; các giải pháp cho giáo dục là một phần của giải pháp cho những vấn đề lớn hơn.

Nhân đây, Bộ trưởng nhìn lại quá trình 80 năm nền giáo dục cách mạng và khẳng định: Từ khi thành lập nước Việt Nam dân chủ cộng hòa năm 1945, giáo dục và đào tạo luôn được quan tâm. Nhưng, có hai thời điểm, trước yêu cầu phát triển của đất nước, giáo dục được đặt ở vị trí đặc biệt và có những chỉ đạo đặc biệt.

Lần thứ nhất là ngay sau khi thành lập nước năm 1945. Trong những phiên họp đầu tiên, những văn bản đầu tiên Chủ tịch Hồ Chí Minh ban hành chính là các nhiệm vụ về giáo dục; sứ mệnh giáo dục lúc đó là xóa mù chữ, bình dân học vụ, nâng cao dân trí. Đây là thời điểm xác định giáo dục là nhân tố quan trọng cho kỷ nguyên độc lập, tự do và chủ nghĩa xã hội. Từ tầm nhìn đó, 80 năm qua, giáo dục đã đạt được nhiều kết quả quan trọng.

Đến thời điểm này, khi Tổng Bí thư, Bộ Chính trị, Trung ương Đảng đặt ra mục tiêu và khát vọng trong kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc - thì giáo dục và đào tạo lại được đặt ở vị trí trở thành nhân tố quyết định tương lai. Và Nghị quyết 71 mở đường cho những điều mới, bắt đầu cho một cuộc cách mạng mới trong giáo dục - đào tạo.

Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn báo cáo tại Hội nghị.

Cần bước đổi mới quan trọng trong tư duy, nhận thức về giáo dục

Nhấn mạnh một lần nữa “tính hành động, tính thực tiễn, tính khả thi” trong Nghị quyết 71, Bộ trưởng cho rằng, muốn đạt được điều đó, trước hết cần đổi mới tư duy và nhận thức đối với giáo dục - đào tạo.

Trong đó, điều đầu tiên là nhận thức lại, định vị lại vai trò, yêu cầu của giáo dục và đào tạo. Đó là nhận thức giáo dục trong tổng thể yêu cầu phát triển của đất nước.

Tiếp đến là tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng đối với giáo dục - đào tạo một cách toàn diện, hệ thống. Một ví dụ trong Nghị quyết 71 là yêu cầu “không tổ chức hội đồng trường trong các cơ sở giáo dục công lập (trừ các trường công lập có thoả thuận quốc tế). Thực hiện bí thư cấp uỷ kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục”.

Một nhận thức cần thay đổi là sứ mệnh của trường công lập, sinh ra để giải quyết vấn đề công, được thành lập để phục vụ mục tiêu quốc gia. Đơn cử, cơ sở giáo dục đại học công lập mở ngành đáp ứng nhu cầu xã hội là cần thiết, nhưng không thể chỉ chạy theo xu hướng dễ, mà bỏ qua nhiệm vụ đào tạo những ngành mới, lĩnh vực khoa học - công nghệ mà đất nước cần nhưng khó, không sinh lợi. Khi đó, cần giao nhiệm vụ, yêu cầu trường tổ chức đào tạo và lập kế hoạch thực hiện. Vai trò định hướng, chỉ huy, dẫn dắt của tổ chức Đảng đối với hệ thống trường công vì vậy được đặt ra cấp bách hơn bao giờ hết, để chuẩn bị nguồn nhân lực cho giai đoạn phát triển cất cánh của đất nước, để có đội ngũ khoa học - công nghệ mạnh.

Tiếp theo là xác định lại vai trò của Nhà nước đối với giáo dục và đào tạo. Nghị quyết 71 nhấn mạnh nhiều lần rằng Nhà nước giữ vai trò chủ đạo, bảo đảm cho toàn bộ hệ thống giáo dục và đào tạo, không chỉ mầm non, phổ thông mà cả đại học, dạy nghề; đồng thời huy động tối đa nguồn lực xã hội cho giáo dục. Chỉ như vậy mới đủ sức đẩy nhanh tốc độ phát triển giáo dục - đào tạo.

Khi xác định lại vai trò của Nhà nước, sẽ có nhiều chính sách mới được ban hành. Tốc độ kiên cố hóa trường học sẽ tăng lên. Chúng ta đã thực hiện miễn học phí cho học sinh phổ thông và hỗ trợ học phí cho học sinh trường tư; thực hiện phổ cập giáo dục cho trẻ 3-4 tuổi…; chiến dịch xây dựng các trường nội trú liên cấp xã biên giới đất liền… Đặc biệt, Bộ GD&ĐT được giao xây dựng Chương trình mục tiêu quốc gia để hiện đại hóa và nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo. Chương trình mục tiêu quốc gia lần này nhằm khẳng định Nhà nước sẽ đóng vai trò chủ đạo - đây là tầm nhìn và quan điểm nhận thức rất quan trọng.

Một điểm mới nữa trong tư duy và nhận thức là vấn đề tự chủ trong giáo dục. Lưu ý tự chủ trong phổ thông khác dạy nghề, đại học, Bộ trưởng dẫn một nội dung then chốt trong Nghị quyết 71 về tự chủ là “Bảo đảm quyền tự chủ đầy đủ, toàn diện cho các cơ sở giáo dục đại học, cơ sở giáo dục nghề nghiệp không phụ thuộc vào mức độ tự chủ tài chính”.

Về giải pháp, theo Bộ trưởng, vấn đề “nâng cao nhận thức, đổi mới tư duy và hành động, xác định quyết tâm chính trị mạnh mẽ để đột phá phát triển giáo dục và đào tạo” cũng được đưa lên đầu tiên.

Các nhóm giải pháp quan trọng khác là: Đổi mới mạnh mẽ thể chế, tạo cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội cho phát triển giáo dục và đào tạo; Tăng cường giáo dục toàn diện đức, trí, thể, mỹ, hình thành hệ giá trị con người Việt Nam thời đại mới;

Chuyển đổi số toàn diện, phổ cập và ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số, trí tuệ nhân tạo trong giáo dục và đào tạo; Tập trung xây dựng đội ngũ nhà giáo, cơ sở vật chất trường lớp đạt chuẩn, nâng cao chất lượng giáo dục mầm non và phổ thông

Cải cách, hiện đại hóa giáo dục nghề nghiệp, tạo đột phá phát triển nguồn nhân lực có kỹ năng nghề cao; Hiện đại hóa, nâng tầm giáo dục đại học, tạo đột phá phát triển nhân lực trình độ cao và nhân tài, dẫn dắt nghiên cứu, đổi mới sáng tạo; Đẩy mạnh hợp tác và hội nhập quốc tế sâu rộng trong giáo dục và đào tạo.

Những vấn đề lưu ý địa phương khi triển khai

Triển khai Nghị quyết 71, Bộ GD&ĐT tham mưu Chính phủ ban hành Chương trình hành động số 281/NQ-CP; Bộ GD&ĐT cũng đã ban hành kế hoạch hành động của ngành và triển khai ráo riết. Trong đó, nhiệm vụ quan trọng gấp rút thực hiện là hoàn thiện Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục, Luật Giáo dục đại học (sửa đổi), Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi). Nếu được thông qua theo kế hoạch, cả 3 luật này, cùng Luật Nhà giáo sẽ cùng có hiệu lực từ 1/1/2026; cùng với đó là hàng loạt nghị định, thông tư được ban hành - tạo lập nền tảng thể chế gần như hoàn toàn mới vận hành giáo dục - đào tạo là sẽ mới.

Nhấn mạnh việc học tập, quán triệt để nắm vững các văn bản quy phạm pháp luật mới là vô cùng quan trọng, Bộ trưởng đồng thời mong muốn các cán bộ làm công tác tuyên giáo, dân vận ưu tiên số 1 trong việc trao đổi để làm rõ các tư duy, nhận thức trong Nghị quyết 71; từ đó tạo sự đồng thuận xã hội đối với một nhiệm vụ lớn, đặc biệt là trong các phụ huynh học sinh. Nếu không làm tốt công tác “phụ huynh vận”, phụ huynh không thấu hiểu, chia sẻ thì rất khó triển khai đổi mới.

Vấn đề tiếp theo Bộ trưởng lưu ý là việc chủ động công tác tham mưu cho cấp ủy Đảng ở địa phương sớm ban hành kế hoạch hành động khai Nghị quyết 71. Qua các chuyến công tác tại một số tỉnh biên giới, Bộ trưởng ghi nhận tinh thần hăng hái, tích cực, song nhiều địa phương vẫn đang trong quá trình xây dựng kế hoạch. Trong quá trình đó, nếu cần sự hỗ trợ từ phía Đảng ủy Bộ GD&ĐT, các địa phương có thể trao đổi, gửi dự thảo kế hoạch hành động để được góp ý. Bộ trưởng nhấn mạnh, đây là công việc không thể bỏ sót và cũng không thể chậm trễ.

Cùng với đó, tham mưu địa phương sắp xếp các cơ sở giáo dục một cách hợp lý, triển khai thận trọng; quan tâm tuyển dụng hết biên chế giáo viên được giao; quan tâm bảo đảm cơ sở vật chất, phấn đấu đến năm 2030, có 100% cơ sở giáo dục được kiên cố hóa; tăng cường chuyển đổi số, ứng dụng AI trong giáo dục, nhưng cần ứng dụng có kiểm soát, bảo đảm an toàn.

Bộ trưởng đồng thời lưu ý việc bảo đảm triển khai hiệu quả các môn học mới nhằm mục tiêu phát triển toàn diện người học; nhưng cần tránh cách hiểu máy móc, phát triển con người thông qua các môn nghệ thuật, mỹ thuật… là phải làm đồng bộ, giống nhau ở mọi nơi.