Phân luồng, hướng nghiệp: Đường dài rõ lối

Học sinh Trường THCS Nguyễn Chí Thanh trải nghiệm các ngành nghề tại Trường Cao đẳng Lương thực - Thực phẩm (Đà Nẵng). Ảnh: NTCC

Sau những lúng túng, khó khăn ban đầu, các đơn vị, trường học, với sự vào cuộc của chính quyền địa phương đã có nhiều giải pháp gỡ khó trong triển khai Đề án “Giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh trong giáo dục phổ thông giai đoạn 2018 - 2025”.

Những lá đơn tình nguyện... phân luồng

Cuối học kỳ II năm học 2024 - 2025, nhiều học sinh và phụ huynh Trường THCS Nghi Trung (Nghi Lộc, Nghệ An) chủ động viết đơn không thi vào lớp 10 để gửi Ban giám hiệu.

Trong đơn, Trần Bảo Trâm - học sinh lớp 9C trình bày căn cứ kết quả học tập và năng lực bản thân trong quá trình ôn thi 3 môn Toán, Ngữ văn, Tiếng Anh, em nhận thấy khó có khả năng thi và trúng tuyển vào trường THPT công lập. Vì vậy, em và gia đình quyết định xét tuyển sớm vào trường nghề, chọn học nghề làm đẹp song song với học chương trình văn hóa. Em xin không tham gia Kỳ thi tuyển sinh vào lớp 10.

Phụ huynh em Hoàng Khắc Quân viết trong đơn: “Tôi đã đi họp phụ huynh và nhận được kết quả học tập của con. Tôi nhận thấy con mình không có khả năng thi tuyển vào trường THPT và có nguyện vọng cho con học tại trung tâm GDTX”.

Còn em Nguyễn Trường Giang - lớp 9A cho biết, trước đây em có nguyện vọng thi vào Trường THPT Nguyễn Duy Trinh. Tuy nhiên, sau bài kiểm tra, khảo sát cuối kỳ và bài thi thử 3 môn nhưng tổng điểm chưa được 5, nên em quyết định đăng ký vào học ngành kỹ thuật ô tô ở trường trung cấp nghề trên địa bàn huyện Nghi Lộc. “Em rất thoải mái khi quyết định học trường nghề vì biết năng lực học các môn văn hóa chỉ ở mức trung bình. Nếu học trường nghề, em sẽ có cơ hội việc làm và thu nhập để sớm giúp đỡ gia đình”, Trường Giang cho hay.

Cô Mai Thị Thục Phương - giáo viên chủ nhiệm lớp 9A, Trường THCS Nghi Trung cho biết, năm nay, trong số 42 học sinh của lớp có 12 em viết đơn không thi vào lớp 10. Gần 20 năm trong nghề, cô Phương chia sẻ quan niệm, học sinh sau THCS còn non nớt, chưa trưởng thành, dù trong hoàn cảnh nào cũng nên học và tốt nghiệp chương trình THPT. Đây cũng là mong muốn, nguyện vọng của phần nhiều phụ huynh.

Trong quá trình chủ nhiệm học sinh cuối cấp, cô Phương luôn động viên, khích lệ các em học tập, đảm bảo quyền lợi dự thi vào lớp 10 THPT nếu có nhu cầu. Những trường hợp không tham gia thi đều là học sinh, phụ huynh tự nguyện. Với trường hợp này, cô và nhà trường tư vấn để các em được định hướng vào cơ sở giáo dục như trường nghề, trung tâm GDNN-GDTX chứ không nên nghỉ học đi làm luôn.

Học sinh Trường THCS Nghi Trung (Nghi Lộc, Nghệ An) đăng ký thi tuyển sinh lớp 10. Ảnh: Hồ Lài

Câu lạc bộ hướng nghiệp

Trong 5 năm trở lại đây, tỷ lệ học sinh không vào lớp 10 công lập của Hòa Vang (Đà Nẵng) khoảng 30 - 34%. Trong số học sinh không đỗ, tỷ lệ đăng ký học trường THPT tư thục khá thấp (1,5%); học nghề tại các trường nghề khoảng 6%; học nghề tự do khoảng 10%; học các loại hình khác khoảng 80%; số học sinh còn lại không học gì, làm gì trong năm học 2022 - 2023 tăng với tỷ lệ 23,33% (năm học trước đó chỉ 11,2%), với khoảng 500 em.

Huyện ủy Hòa Vang đã tổ chức điều tra xã hội học trên diện rộng với quy mô 3.772 phiếu phân bổ tại 11 trường THCS và được khảo sát trên 3 chủ thể chính trong việc thực hiện công tác giáo dục hướng nghiệp, định hướng phân luồng gồm 1.917 học sinh lớp 9; 1.784 cha mẹ học sinh lớp 9; 71 cán bộ quản lý, giáo viên kiêm nhiệm công tác giáo dục hướng nghiệp trong trường THCS.

Kết quả khảo sát đối với học sinh lớp 9 năm học 2024 - 2025 cho thấy, chỉ có 61% số học sinh được hỏi đã tham gia định hướng nghề nghiệp qua chương trình học tập các môn học trên lớp, đặc biệt qua buổi ngoại khóa do nhà trường tổ chức chỉ có 22% tham gia.

Với nội dung câu hỏi dành cho giáo viên về nhiệm vụ giáo dục hướng nghiệp, có 10% thầy cô được hỏi xác định nhiệm vụ giáo dục hướng nghiệp là “khuyến khích, động viên học sinh tự giáo dục, rèn luyện và phát triển những khả năng còn thiếu”; 21% giáo viên cho biết “phát hiện, đánh giá được sở thích, khả năng hiện có của học sinh” và 28% giáo viên chưa xác định được nhiệm vụ chủ yếu có tính quyết định nhất của công tác giáo dục hướng nghiệp là “giúp học sinh tìm ra giải pháp và từng bước giải quyết vấn đề để chọn được hướng học hoặc chọn nghề phù hợp”.

Điều này cho thấy, dù chương trình, thông tư đã quy định nhưng việc tổ chức chương trình giáo dục hướng nghiệp theo quy định của Bộ GD&ĐT tại các trường hiện nay chưa đạt yêu cầu.

Có 48% giáo viên khi được khảo sát cho biết, khó khăn và rào cản trong công tác giáo dục hướng nghiệp, định hướng phân luồng cho học sinh sau THCS xuất phát từ việc giáo viên chủ nhiệm kiêm nhiệm hoạt động giáo dục hướng nghiệp tại các trường học, chưa được đào tạo về chuyên môn, nghiệp vụ hướng nghiệp, chưa được tập huấn bồi dưỡng; sự hiểu biết sâu về ngành, nghề, thị trường lao động còn hạn chế nhất định.

Học sinh hệ trung cấp của Trường Cao đẳng Thương mại (Đà Nẵng) học song song chương trình THPT tại Trung tâm GDTX số 2 trong Lễ tổng kết năm học. Ảnh: PV

52% giáo viên cho rằng, rào cản trong thực hiện phân luồng, hướng nghiệp là cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học gắn với giáo dục hướng nghiệp chưa được quan tâm đầu tư để phù hợp với thực tiễn; thiếu công cụ tư vấn nghề nghiệp cho học sinh như bộ trắc nghiệm tìm hiểu sở thích, hứng thú nghề nghiệp, trắc nghiệm về chỉ số thông minh và hứng thú học tập...

Để gỡ rối khó khăn, bất cập trong công tác định hướng phân luồng, giáo dục hướng nghiệp, ông Huỳnh Thúc Dũng - Phó Chủ tịch UBND huyện Hòa Vang cho biết, địa phương đã chủ động triển khai các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng công tác giáo dục hướng nghiệp tại cơ sở giáo dục trên địa bàn, trong đó có sự ra đời của Câu lạc bộ hướng nghiệp Hòa Vang.

Được thành lập cuối năm 2024, hoạt động của Câu lạc bộ hướng nghiệp Hòa Vang đã hỗ trợ trang thiết bị cho văn phòng tổ tư vấn hướng nghiệp tại các trường THCS trên địa bàn huyện. Năm 2025, câu lạc bộ tổ chức 2 lớp tập huấn, bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng cho giáo viên phụ trách công tác giáo dục hướng nghiệp.

Đồng thời, triển khai đánh giá khung năng lực nghề nghiệp, phân nhóm ngành nghề học sinh theo tính cách, trong đó sẽ chuyển giao công cụ “Trắc nghiệm phân loại tính cách MBTI” được chuyển giao từ Hệ thống giáo dục Skyline cho tổ tư vấn hướng nghiệp các trường trực thuộc câu lạc bộ.

Câu lạc bộ đã phối hợp với chuyên gia mở lớp xóa mất gốc môn Toán lớp 8 cho các trường THCS trên địa bàn huyện. Có 2 học sinh đã thụ hưởng từ quỹ hỗ trợ học nghề cho các em có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn và chương trình “Góc học tập cho em” của câu lạc bộ.

Như em Trần Như Ngọc (trú xã Hòa Nhơn) bị khuyêt tật, gia đình có hoàn cảnh khó khăn, đỗ đại học nhưng không đủ điều kiện để theo học. Cùng sự hỗ trợ về vật chất, câu lạc bộ đã động viên Ngọc tiếp tục con đường học tập với gói tài trợ học bổng toàn phần chương trình đào tạo bậc cao đẳng ngành công nghệ thông tin tại Trường Cao đẳng Bách khoa Đà Nẵng.

Những lá đơn xin không thi tuyển sinh vào lớp 10 của học sinh Trường THCS Nghi Trung. Ảnh: Hồ Lài

Đưa trường nghề đến gần phụ huynh, học sinh

Nhiều năm làm công tác quản lý, bà Lê Thị Thúy Hằng - Hiệu trưởng Trường THCS Nghi Trung cho rằng, hiệu quả của công tác phân luồng, hướng nghiệp phụ thuộc lớn vào nhận thức của phụ huynh và học sinh. Hiệu trưởng nhà trường chia sẻ trường hợp đáng tiếc, mới đây, một học sinh lớp 9 của trường đã bỏ học.

Trước đó, em ước mơ trở thành đầu bếp có tiếng nhưng gia đình không chấp nhận cho con học nghề, mà muốn thi vào trường THPT. Căng thẳng, mâu thuẫn với gia đình nên học sinh chuyển sang chống đối và tự ý bỏ đi làm ngoài khi chỉ còn 1 tháng nữa kết thúc năm học.

Theo bà Lê Thị Thúy Hằng, để phân luồng hiệu quả thì ngoài công tác tuyên truyền, vận động, nhà trường cần đánh giá học sinh khách quan. Gia đình phải đồng hành, nắm rõ năng lực, nguyện vọng của trẻ để có định hướng phù hợp. Thực tế, những học sinh năng lực chỉ đạt 3 - 5 điểm khi tham gia thi tuyển sinh vào lớp 10, thì không nên ép các em phải học thật giỏi văn hóa, vào một môi trường quá sức.

Thay vào đó, việc phân luồng, định hướng cho các em vào trường nghề, trung tâm GDNN-GDTX sẽ giảm bớt áp lực học văn hóa và tạo cơ hội để học nghề yêu thích. Trong quá trình đó, các em vẫn có thể học tập, thi tốt nghiệp THPT, tham gia xét tuyển đại học bình thường nếu có nhu cầu và đáp ứng được các tiêu chí.

Trường Cao đẳng Lương thực - Thực phẩm (Đà Nẵng) hằng năm phối hợp các trường THCS, THPT trên địa bàn các quận Sơn Trà, Ngũ Hành Sơn tư vấn, hướng nghiệp, tuyển sinh giáo dục nghề nghiệp. Trung bình mỗi năm, trường đón 10 đoàn học sinh từ các trường đến tham quan, trải nghiệm để hiểu thêm đặc thù ngành nghề, môi trường học tập, cơ hội việc làm...

Với Ngày hội “Open day” tại Trường Cao đẳng Du lịch Đà Nẵng, học sinh lớp 9, Trường THCS Huỳnh Bá Chánh (quận Ngũ Hành Sơn) được trải nghiệm thực tế khu vực thực hành: Bếp, nhà hàng, lễ tân, buồng phòng nhằm tạo sự hứng thú với nghề, giúp các em định hướng và lựa chọn đúng ngành học yêu thích. Từ đây, các em có thêm thông tin về mô hình đào tạo 9+, có thể song song học nghề và học THPT hệ giáo dục thường xuyên.

Để tăng cường hiệu quả của công tác phân luồng, hướng nghiệp, các địa phương ở Nghệ An đều xây dựng kế hoạch và tạo mọi điều kiện để trung tâm GDNN-GDTX, trường nghề được thuận lợi trong công tác tuyển sinh. Qua thống kê, số lượng học sinh phân luồng tham gia học ở các trung tâm GDNN-GDTX, hoặc học trường nghề tăng theo từng năm. Một số đơn vị thậm chí số hồ sơ đăng ký vượt chỉ tiêu.

Tại Trung tâm GDNN-GDTX huyện Anh Sơn (Nghệ An), bà Nguyễn Thị Thu Hà - Phó Giám đốc cho biết, năm nay, đơn vị được giao chỉ tiêu tuyển sinh 5 lớp 10 với 225 học sinh. Điều đặc biệt, nhiều thí sinh chủ động đăng ký nguyện vọng 1 để trúng tuyển sớm. Tuy nhiên, chủ trương của nhà trường là chỉ tuyển 80% nguyện vọng 1.

Còn lại lấy nguyện vọng 2, nguyện vọng 3 từ kết quả thi tuyển sinh lớp 10 để nâng chất lượng đầu vào. Với nỗ lực, quyết tâm dạy và học, tăng cường kỷ cương nền nếp, chất lượng học tập của học sinh tại trung tâm sau 3 năm chuyển biến tích cực. Có em đạt giải cao tại kỳ thi học sinh giỏi tỉnh và nhiều em vẫn trúng tuyển vào đại học.

Bà Hà thông tin thêm, đối với học sinh lớp 10, ngay sau khi vào trường được tư vấn để chọn học nghề phù hợp như nấu ăn, điện, hàn, may mặc… cùng với học văn hóa. Tuy nhiên, đặc thù vai trò chức năng của trung tâm GDNN-GDTX chỉ đào tạo trình độ nghề sơ cấp.

Vì vậy, trung tâm đã phối hợp với các trường trung cấp, cao đẳng nghề trên địa bàn để đào tạo nghề trung cấp cho học sinh. Đơn cử cuối mỗi tuần, học sinh học các nghề hàn, điện… của trung tâm sẽ được xe đón xuống TP Vinh để thực hành tại Trường Cao đẳng Việt Đức.

Sau 3 năm, các em vừa có bằng trung cấp nghề, vừa hoàn thành chương trình THPT để thi tốt nghiệp. Đơn vị cũng thường xuyên tổ chức các chương trình, ngày hội tư vấn, giới thiệu việc làm cho học sinh với sự tham gia của các trường nghề, doanh nghiệp trong và ngoài tỉnh… Đây là thuận lợi để các em rút ngắn thời gian đào tạo, sau khi tốt nghiệp có thể đi làm ngay hoặc học liên thông nếu có nhu cầu.

Để nâng cao hiệu quả công tác phân luồng, hướng nghiệp cần nâng cao chất lượng hoạt động thông tin, tuyên truyền trên các phương tiện truyền thông đại chúng. Qua đó, lan tỏa thông tin kịp thời, đầy đủ và phù hợp đến từng nhóm đối tượng trong xã hội.
Bên cạnh đó, phải quy hoạch lại mạng lưới trường nghề, gắn đào tạo với thực tiễn, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động giáo dục nghề nghiệp đáp ứng yêu cầu phát triển của khoa học công nghệ và hội nhập quốc tế - Ông Thái Văn Thành (Giám đốc Sở GD&ĐT Nghệ An)