Tăng cường minh bạch, tự nguyện với xã hội hóa giáo dục

Phải vì quyền lợi học sinh

Vấn đề thu chi vào mỗi dịp đầu năm học ở các nhà trường, nhất là tại những thành phố lớn như Hà Nội hay TPHCM luôn là chủ đề thu hút sự quan tâm của dư luận. Dù vậy, cái chính là tìm căn nguyên của tình trạng thu chi sai quy định và bàn giải pháp tháo gỡ để hoạt động thu chi, xã hội hóa giáo dục phải đi vào nền nếp, tránh tình trạng “lạm thu” dưới các hình thức khác nhau.

Nằm ở địa bàn ven sông Hồng với khoảng 1.000 học sinh đang theo học, bà Nguyễn Thị Vân Hồng - Hiệu trưởng Trường THCS Chương Dương (phường Hồng Hà, Hà Nội) cho biết, nhà trường tuân thủ tuyệt đối hướng dẫn về thu chi đầu năm học của sở GD&ĐT. Sau đó, quán triệt tới giáo viên chủ nhiệm các lớp, thông báo tới toàn thể các bậc phụ huynh để phối hợp thực hiện.

Ở mỗi lớp, Ban đại diện cha mẹ học sinh được thành lập và có trách nhiệm tự thu chi cho hoạt động của học sinh trong lớp như sinh nhật, liên hoan, Trung thu… theo nguyên tắc tự nguyện. Mọi khoản chi được ghi chép rõ ràng, đầy đủ và phục vụ trực tiếp cho lợi ích của học sinh. Nhờ đó, hoạt động của Ban đại diện cha mẹ học sinh các lớp rất trơn tru, hiệu quả.

Nhấn mạnh tới yếu tố minh bạch, thầy N.V.H - Hiệu trưởng một trường công lập tại Hà Nội cho rằng, việc huy động mọi nguồn lực (tiền mặt, hiện vật, công sức) từ phụ huynh và cộng đồng phải dựa trên tinh thần tự nguyện, không ép buộc, không ấn định mức đóng góp bình quân, nhất là ưu tiên hoặc miễn với những em thuộc diện chính sách, học sinh yếu thế.

“Chúng tôi yêu cầu ban phụ huynh các lớp ngay từ đầu năm phải lên kế hoạch chi, chỉ chi cho học sinh tuyệt đối không chi cho giáo viên, chỉ khi được Hiệu trưởng phê duyệt và cho thu thì mới được thu của học sinh. Nếu phát hiện dấu hiệu của việc thu sai hoặc sử dụng không đúng mục đích, chúng tôi sẽ yêu cầu trả lại tiền cho phụ huynh”, vị này khẳng định.

Gắn bó hơn 30 năm với nghề giáo, NGƯT Lê Thanh Hà - nguyên Hiệu trưởng Trường Tiểu học Bình Minh (Hoàn Kiếm, Hà Nội) cho hay, việc xã hội hóa giáo dục là cần thiết, đặc biệt với khối các trường công lập. Mọi hoạt động cần xuất phát từ quyền lợi chính đáng của học sinh. Thứ hai, việc thu chi phải minh bạch nhưng không nên thu cào bằng, ưu tiên các em khó khăn.

“Mỗi kỳ xã hội hóa, chúng tôi phải họp nhiều lần nhằm thống nhất quan điểm từ trên xuống dưới, từ trong ra ngoài và quán triệt tới từng cha mẹ học sinh. Một khi họ hiểu mọi hoạt động là để dành hết cho con thì rất đồng thuận, phối hợp để triển khai tốt và có sự giám sát chặt chẽ”, NGƯT Lê Thanh Hà trao đổi.

Một tiết học tại Trường Tiểu học Quang Trung (Tân Thành, Cà Mau). Ảnh: Quách Mến

Không phải “cánh tay nối dài” để làm sai

Ông Phan Thế Điệp - Hiệu trưởng Trường THCS Ngô Quyền (An Xuyên, Cà Mau) cho rằng, để việc phối hợp giữa nhà trường và Ban Đại diện cha mẹ học sinh được chặt chẽ, thực hiện đúng quy định, tránh phát sinh tiêu cực, trường luôn tách bạch rõ ràng trách nhiệm tài chính giữa nhà trường và Ban Đại diện cha mẹ học sinh, đồng thời đảm bảo các khoản thu luôn mang tính tự nguyện, công khai, minh bạch.

Ban Đại diện cha mẹ học sinh chỉ thu các khoản đóng góp phục vụ hoạt động của Ban, không được thu các khoản liên quan đến chi tiêu của nhà trường. Việc thu góp từ phụ huynh phải trên tinh thần tự nguyện, không được quy định mức đóng góp bình quân cho từng gia đình hoặc bắt tất cả phụ huynh cùng đóng góp.

“Nhà trường cũng thực hiện việc thu chi xã hội hóa theo quy định và không giao Ban Đại diện cha mẹ học sinh thực hiện xã hội hóa. Trong suốt năm học, nhà trường sẽ giám sát chặt chẽ hoạt động của Ban Đại diện cha mẹ học sinh, kịp thời chấn chỉnh nếu phát hiện việc thu chi không đúng quy định của Bộ GD&ĐT”, Hiệu trưởng Phan Thế Điệp chia sẻ.

Lãnh đạo Sở GD&ĐT tỉnh Cà Mau cho hay, từ đầu năm học đến nay, đơn vị này đã ban hành nhiều văn bản về việc tăng cường công tác quản lý, kiểm tra các khoản thu đầu năm học. Trong đó đều yêu cầu các đơn vị, trường học tuyệt đối không để giáo viên, Ban đại diện cha mẹ học sinh đặt ra những nội dung trái quy định nhằm gợi ý và ép buộc phụ huynh học sinh đóng góp các khoản thu ngoài quy định.

“Chúng tôi chỉ đạo việc vận động các khoản thu, quản lý, sử dụng kinh phí Ban đại diện cha mẹ học sinh phải thực hiện đúng theo Điều 10 Thông tư số 55/2011 của Bộ GD&ĐT. Đối với các nguồn viện trợ, tài trợ, đơn vị, trường học phải lập kế hoạch vào đầu năm học và trình cấp có thẩm quyền xem xét, phê duyệt theo đúng quy định tại Thông tư số 16/2018 của Bộ GD&ĐT”, Giám đốc Sở GD&ĐT Cà Mau Nguyễn Văn Nguyên thông tin.

Sở GD&ĐT Cà Mau cũng lưu ý các trường không được để xảy ra tình trạng biến Ban Đại diện cha mẹ học sinh thành “cánh tay nối dài” cho những sai phạm, tiêu cực; không được lợi dụng hình thức xã hội hóa để thực hiện những khoản thu trái quy định.

Quang cảnh buổi họp phụ huynh đầu năm tại Trường Tiểu học Yên Thường (Phù Đổng, Hà Nội). Ảnh: Đình Tuệ

Đổi mới hình thức huy động

Thời gian qua, tại nhiều trường học ở TPHCM, không ít ban đại diện cha mẹ học sinh đã đứng ra vận động lập quỹ lớp, quỹ trường, thậm chí chi hộ cho nhà trường đã đi ngược với tinh thần Thông tư 55/2011/TT-BGDĐT (Thông tư 55) về Điều lệ Ban đại diện cha mẹ học sinh.

Do đó, vào đầu mỗi năm học, lãnh đạo Sở GD&ĐT TPHCM đều khẳng định: Không tồn tại khái niệm quỹ lớp, quỹ trường. Hội cha mẹ học sinh chỉ có thể vận động hỗ trợ cho các hoạt động giáo dục trên nguyên tắc tự nguyện, minh bạch và không cào bằng.

Trên thực tế, nhiều trường đã chủ động không lập quỹ phụ huynh, thay vào đó sử dụng ngân sách, các nguồn hợp pháp hoặc huy động xã hội hóa đúng quy trình để duy trì hoạt động.

Tại Trường THCS Nguyễn Hiền (phường Tân Thới Hiệp, TPHCM), Hiệu trưởng Đinh Văn Trịnh cho biết, Thông tư 55 cho phép phối hợp với Ban đại diện cha mẹ học sinh huy động các nguồn lực xã hội hóa. Tuy nhiên, Ban Giám hiệu quyết định không thu kinh phí hoạt động của Ban đại diện nhằm giảm gánh nặng tài chính cho phụ huynh.

Ông Trịnh nhấn mạnh: “Dù đóng góp là tự nguyện, nhưng với một số gia đình, đó vẫn có thể trở thành áp lực. Nhà trường sẽ dùng ngân sách chi cho hoạt động chính khóa và một số hoạt động ngoại khóa cơ bản, đồng thời kêu gọi doanh nghiệp, mạnh thường quân hỗ trợ các hoạt động quan trọng. Riêng phụ huynh, chúng tôi khuyến khích đồng hành bằng những hình thức khác như tặng sách, dụng cụ học tập hoặc hỗ trợ tổ chức sự kiện thay vì đóng tiền mặt”.

Từ năm 2018 đến nay, Trường THCS Nguyễn Văn Luông (phường Bình Phú, TPHCM) đều thông báo ngay từ đầu năm học nhà trường không thu kinh phí cha mẹ học sinh. Hiệu trưởng Đinh Phú Cường cho biết, dù không thu quỹ phụ huynh hay kinh phí tài trợ, nhưng các hoạt động giáo dục, phong trào, rèn luyện kỹ năng của học sinh vẫn diễn ra sôi nổi và đa dạng. Các em còn được tham gia nhiều chương trình cùng chuyên gia, văn nghệ sĩ mà không hề bị hạn chế.

Theo ông Cường, tất cả nguồn chi được cân đối từ ngân sách và các nguồn thu hợp pháp của nhà trường, công khai trong quy chế chi tiêu nội bộ hằng năm. Nhờ vậy, hoạt động giáo dục vẫn đảm bảo, thậm chí cuối năm nhà trường còn có kết dư để bổ sung thu nhập cho giáo viên. Việc huy động phụ huynh hỗ trợ nên xuất phát từ chính nguồn lực sẵn có.

“Ở trường, nhiều phụ huynh là bác sĩ, công an, luật sư, thậm chí làm bầu show ca nhạc. Chúng tôi phối hợp với Ban đại diện cha mẹ học sinh để tận dụng thế mạnh của từng phụ huynh, cùng góp sức tổ chức hoạt động đa dạng cho học sinh. Đóng góp của phụ huynh không nhất thiết là tiền bạc, mà có thể bằng trí tuệ, chuyên môn, mối quan hệ và điều kiện của mỗi người”, ông Đinh Phú Cường chia sẻ.

Dưới góc nhìn chuyên gia, TS Bùi Hồng Quân (Trường Đại học Sư phạm TPHCM) cho rằng, xã hội hóa giáo dục là cần thiết trong bối cảnh ngân sách còn hạn hẹp. Tuy nhiên, mọi sự đóng góp phải đảm bảo nguyên tắc tự nguyện, công khai, minh bạch, không ép buộc và không gắn với quyền lợi học tập của học sinh.

Ông Quân thẳng thắn nêu quan điểm: “Phụ huynh có điều kiện có thể tham gia tài trợ với hợp đồng rõ ràng, biên bản tiếp nhận và công khai sử dụng. Ngược lại, nếu không tham gia, nhà trường tuyệt đối không được phân biệt đối xử. Xã hội hóa không thể trở thành gánh nặng, càng không thể biến Ban phụ huynh thành công cụ thu ngoài luồng”.

Bà Nguyễn Thị Nhật Hằng - Phó Giám đốc Sở GD&ĐT TPHCM cho biết, đầu năm học 2025 - 2026, Sở sẽ tổ chức các đoàn kiểm tra đột xuất và định kỳ về tình hình thu - chi tại các cơ sở giáo dục. Đồng thời, yêu cầu UBND các địa phương tăng cường giám sát, chịu trách nhiệm giải trình về các khoản thu trong nhà trường. Nếu phát hiện tình trạng thu - chi sai quy định, Sở sẽ xử lý nghiêm trách nhiệm người đứng đầu.

Tiết học của học sinh Trường THPT Nguyễn Hữu Thọ (Xóm Chiếu, TPHCM). Ảnh: Hồ Phúc

Phải vì quyền lợi học sinh

Không phải “cánh tay nối dài” để làm sai

Đổi mới hình thức huy động

Bà Nguyễn Thị Nhật Hằng - Phó Giám đốc Sở GD&ĐT TPHCM cho biết, đầu năm học 2025 - 2026, Sở sẽ tổ chức các đoàn kiểm tra đột xuất và định kỳ về tình hình thu - chi tại các cơ sở giáo dục. Đồng thời, yêu cầu UBND các địa phương tăng cường giám sát, chịu trách nhiệm giải trình về các khoản thu trong nhà trường. Nếu phát hiện tình trạng thu - chi sai quy định, Sở sẽ xử lý nghiêm trách nhiệm người đứng đầu.