Tiếng Anh trong trường học: Từng bước đến ngôn ngữ thứ hai

Để đưa tiếng Anh trở thành ngôn ngữ thứ hai trong trường học, cần thực hiện có lộ trình phù hợp cùng các điều kiện về đội ngũ, tăng cường môi trường sử dụng tiếng Anh, đa dạng hóa các hoạt động song ngữ ngoài lớp học.

Điều chỉnh hình thức dạy - học

Trường THCS Nguyễn Huệ (Hải Châu, Đà Nẵng) từ học kỳ II năm học này sẽ thí điểm từ 1 - 2 khối lớp dạy môn Hoạt động trải nghiệm - hướng nghiệp bằng tiếng Anh. Trên cơ sở này, từ năm học 2025 - 2026, bắt đầu nhân rộng và khuyến khích giáo viên có bằng thạc sĩ các bộ môn khác đạt chuẩn trình độ tiếng Anh B1/bằng hai Cử nhân tiếng Anh dạy môn Hoạt động trải nghiệm - hướng nghiệp bằng tiếng Anh và các môn học khác như Toán, Khoa học tự nhiên, Ngữ văn, Giáo dục công dân... ở một số hoạt động khởi động cơ bản, giúp học sinh làm quen với các từ/ thuật ngữ/ khái niệm khoa học cơ bản ở các bộ môn bằng tiếng Anh.

Cùng đó, ông Võ Thanh Phước - Hiệu trưởng cho biết, sẽ xây dựng không gian tiếng Anh tại lớp học và thư viện, đẩy mạnh hoạt động của câu lạc bộ tiếng Anh và kiểm tra đánh giá năng lực tiếng Anh cho học sinh khối 9. Để tăng cường môi trường sử dụng tiếng Anh, đa dạng hóa hoạt động song ngữ ngoài lớp học, thời gian qua, Tổ Ngoại ngữ, Trường THCS Nguyễn Huệ đã phối hợp với một số trung tâm Anh ngữ quốc tế trên địa bàn tổ chức hằng tháng các buổi sinh hoạt câu lạc bộ tiếng Anh xoay quanh chủ đề đã học.

Cao Minh Khuê - học sinh lớp 7/4 cho biết: “Tham gia các buổi sinh hoạt của câu lạc bộ, em dần tự tin hơn khi nói tiếng Anh, không quá chú trọng đến cấu trúc ngữ pháp nên phản xạ nói tốt hơn trong các tình huống thực tế”.

Thầy Nguyễn Văn Việt - giáo viên Anh văn, Trường THCS Nguyễn Huệ cho biết: Để có đội ngũ giảng dạy các môn khác bằng tiếng Anh, học sinh và giáo viên phải được cọ xát, giao tiếp bằng tiếng Anh hằng ngày. Thầy cô Tổ Ngoại ngữ cùng học sinh tổ chức hoạt động đọc sách và giao tiếp tiếng Anh tại góc thư viện vào giờ ra chơi về các đề tài thực tế xung quanh cuộc sống hằng ngày nhằm tăng cường kỹ năng giao tiếp, phản xạ tiếng Anh của học sinh tự nhiên hơn và tạo góc thư viện thân thiện.

Thư viện có góc tiếng Anh với các bảng hiệu, thông báo, tủ sách bằng tiếng Anh nhằm tạo sự hứng thú cho học sinh yêu thích đọc sách, tìm tòi sử dụng tiếng Anh thường xuyên. Tích hợp STEM qua các dự án trong ngày hội STEM hằng năm do nhà trường chủ trì tổ chức nhằm giúp học sinh tiếp thu ngôn ngữ mới và rèn luyện ứng dụng tiếng Anh trong bối cảnh học tập liên ngành.

Để sẵn sàng triển khai đề án đưa tiếng Anh thành ngôn ngữ thứ hai trong trường học, Trường Tiểu học Trần Hưng Đạo (Cẩm Thành, Quảng Ngãi) đã chủ động đầu tư cơ sở vật chất và nâng cao năng lực ngoại ngữ cho đội ngũ giáo viên. Mỗi phòng học được trang bị tivi thông minh có kết nối Internet, giúp giáo viên dễ dàng khai thác kho học liệu, bài giảng điện tử phục vụ giảng dạy.

Trường cũng xây dựng hai phòng học ngoại ngữ hiện đại, có bảng tương tác, hệ thống âm thanh, máy tính, phần mềm học tiếng Anh… tạo môi trường trực quan, sinh động cho học sinh.

Bà Nguyễn Thị Kim Trang - Hiệu trưởng cho biết, 100% giáo viên tiếng Anh đạt chuẩn chuyên môn theo quy định, thường xuyên tham gia các khóa bồi dưỡng, tập huấn về phương pháp giảng dạy, đồng thời được khuyến khích tự học và ứng dụng công nghệ trong dạy học. Đây là nền tảng quan trọng giúp nhà trường bảo đảm yêu cầu triển khai đề án hiệu quả.

Trường Tiểu học Trần Hưng Đạo còn thực hiện xã hội hóa giáo dục, hợp tác với các trung tâm tiếng Anh có giáo viên nước ngoài để tổ chức các tiết học, câu lạc bộ giao tiếp giúp học sinh rèn luyện phản xạ ngôn ngữ. Đồng thời, ứng dụng công nghệ và AI trong giảng dạy để hỗ trợ phát âm, luyện kỹ năng và tạo môi trường học tập trực tuyến phong phú.

Nhà trường cũng chú trọng xây dựng văn hóa sử dụng tiếng Anh trong đời sống học đường thông qua các hoạt động như “Bản tin tiếng Anh”, “Góc tiếng Anh mỗi ngày”, hay phong trào “Một ngày - một câu tiếng Anh”. Các hoạt động ngoại khóa, sinh hoạt dưới cờ và sự kiện học thuật bằng tiếng Anh được tổ chức thường xuyên giúp học sinh tự tin thực hành và giao tiếp tự nhiên.

Học sinh Trường Tiểu học Lê Đình Chinh (Hòa Cường, Đà Nẵng) thi thuyết trình Tôi là công dân toàn cầu bằng tiếng Anh. Ảnh: NTCC

Nâng cao năng lực giáo viên

Ông Phạm Đức Phước - Hiệu trưởng Trường THCS Thực hành Sư phạm Lý Tự Trọng (Kon Tum, Quảng Ngãi) cho biết, chủ trương đưa ngoại ngữ trở thành ngôn ngữ thứ hai trong trường học phù hợp với định hướng phát triển của nhà trường, vốn đang hướng tới mục tiêu hội nhập quốc tế, đổi mới giáo dục theo hướng hiện đại, tiên tiến.

Theo ông Phước, hiện đội ngũ giáo viên tiếng Anh của trường có trình độ đạt chuẩn, 100% lớp học đã triển khai chương trình tiếng Anh theo đề án của Bộ GD&ĐT. Cùng đó, cơ sở vật chất ngày càng hoàn thiện: Có thiết bị dạy học tiếng Anh, phòng học tin học, thư viện điện tử, phòng STEM và nhiều câu lạc bộ hỗ trợ phát triển kỹ năng ngoại ngữ cho học sinh.

“Học sinh của trường năng động, có khát vọng vươn lên và dễ thích nghi với các chương trình học tiên tiến, đây là lợi thế lớn trong việc triển khai các nội dung mới của đề án”, ông Phước nói.

Tuy nhiên, bên cạnh thuận lợi, ông Phước chỉ ra nhiều khó khăn và thách thức cần nhìn nhận thực tế. Nhiều học sinh tại địa phương có hoàn cảnh khó khăn, thiếu điều kiện học thêm ngoại ngữ ngoài giờ.

Sự chênh lệch về năng lực giáo viên tiếng Anh, đặc biệt khả năng dạy tích hợp liên môn bằng tiếng Anh, vẫn là vấn đề lớn. Hiện chưa có đủ giáo viên chuyên môn sâu để giảng dạy các môn khoa học tự nhiên bằng tiếng Anh - đây là yêu cầu quan trọng nếu muốn tiếng Anh trở thành ngôn ngữ thứ hai thực chất.

Trong khi đó, thầy Nguyễn Văn Việt nhận xét, về yêu cầu chuẩn năng lực ngoại ngữ của giáo viên một số bộ môn có thể dạy học bằng ngoại ngữ, với những giáo viên trẻ, có thể đáp ứng được yêu cầu mà không mất nhiều thời gian bồi dưỡng thêm. Hiện phần đông giáo viên trẻ ở các trường phổ thông tự nâng cao năng lực chuyên môn qua việc học lên thạc sĩ.

Trong đó, phải đáp ứng được các điều kiện về trình độ ngoại ngữ nên yêu cầu chuẩn năng lực không quá khó. Tuy nhiên, để sử dụng tiếng Anh là ngôn ngữ giảng dạy các môn học khác, giáo viên cần nhiều hơn môi trường giao tiếp, đơn cử như có thể tăng cường đội ngũ giáo viên tình nguyện người nước ngoài cho các trường phổ thông.

Để bồi dưỡng tiếng Anh giao tiếp cho giáo viên toàn trường, Tổ Ngoại ngữ, Trường THCS Nguyễn Huệ phối hợp với các trung tâm Anh ngữ có giáo viên nước ngoài bồi dưỡng tiếng Anh giao tiếp cơ bản cho giáo viên toàn trường ít nhất 1 buổi/tháng.

Nội dung bồi dưỡng tập trung vào kỹ năng - phương pháp giảng dạy ngôn ngữ, làm quen tình huống sư phạm - giao tiếp cơ bản bằng tiếng Anh trong lớp học giúp giáo viên các bộ môn khác tiếp cận và phát triển kỹ năng tương tác với học sinh để có thể ứng dụng vào dạy tích hợp tiếng Anh và kiến thức môn học khác.

Theo TS Huỳnh Ngọc Mai Kha - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Ngoại ngữ, Đại học Đà Nẵng nâng cao năng lực giáo viên là yếu tố cốt lõi để triển khai Đề án Đưa tiếng Anh trở thành ngôn ngữ thứ hai trong trường học.

Trong đó, các trường đại học có thể tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực giảng dạy cho giáo viên dạy tiếng Anh dạy các môn học khác bằng tiếng Anh thông qua các khóa học ngắn hạn, dài hạn, bồi dưỡng thường xuyên để tạo ra mạng lưới người dạy rộng lớn.

Hình thức bồi dưỡng cần đa dạng, từ diễn đàn, hội thảo, webinar. Trường đại học cũng cần phát huy vai trò để hỗ trợ các trường phổ thông kết nối hợp tác quốc tế. Cần khai thác hiệu quả chuyển đổi số trong toàn bộ công tác đào tạo bồi dưỡng như hệ thống học liệu, học liệu mở, LMS, ứng dụng tương tác và công cụ giảng dạy...

Tiết dạy tiếng Anh tại Trường THCS Thực hành Sư phạm Lý Tự Trọng (Quảng Ngãi). Ảnh: Nguyễn Dung

Thu hẹp khoảng cách vùng miền

Bà Tô Vũ Thị Bích Vân - Phó Hiệu trưởng Trường Tiểu học số 1 Phước Lộc (Tuy Phước, Gia Lai) cho rằng, đưa tiếng Anh trở thành ngôn ngữ thứ hai trong trường học là chủ trương đúng đắn, cần triển khai sớm và có định hướng rõ ràng.

Tuy nhiên, theo bà Vân, để chủ trương đi vào thực chất, cần quan tâm tới sự chênh lệch về điều kiện dạy và học giữa các vùng miền. Ở khu vực nông thôn, miền núi, điều kiện cơ sở vật chất còn hạn chế, giáo viên tiếng Anh thiếu và chưa đồng đều về năng lực khiến việc triển khai chương trình mới có thể gặp nhiều khó khăn.

Vì vậy, Nhà nước cần có chính sách đầu tư bồi dưỡng, đào tạo giáo viên đạt chuẩn. Đồng thời hỗ trợ kinh phí, tài liệu, trang thiết bị dạy học hiện đại để tạo môi trường học tập thuận lợi và bình đẳng cho học sinh các vùng.

“Việc triển khai cần có lộ trình hợp lý, phù hợp với năng lực học sinh từng cấp, bậc học và đặc thù mỗi địa phương. Không nên đặt nặng thành tích hay gây áp lực học tập, mà phải hướng tới tạo yêu thích, hứng thú trong học tiếng Anh”, bà Vân chia sẻ.

Cô Nguyễn Thị Ngọc - Tổ trưởng Tổ Ngoại ngữ, Trường THPT số 2 Đức Phổ (Khánh Cường, Quảng Ngãi) cho biết: “Gần như năm nào điểm bài thi môn Anh văn trong kỳ thi tuyển sinh vào lớp 10 của nhà trường cũng thấp. Cá biệt, có học sinh khi khảo sát lại thì các kiến thức, kỹ năng gần như bằng 0. Thường sau bài kiểm tra giữa học kỳ I của lớp 10, tổ chuyên môn phải thống kê chất lượng để xây dựng giải pháp dạy học phù hợp. Trong đó, chú trọng phụ đạo thêm cho nhóm học sinh trung bình - yếu”.

Trường THPT số 2 Đức Phổ đang xây dựng phương án thí điểm tổ chức mỗi khối có khoảng từ 1 - 2 lớp có điểm đầu vào tiếng Anh cao để xây dựng môi trường tăng cường sử dụng tiếng Anh như một ngôn ngữ thay vì chỉ dừng lại như một môn học.

Trong quá trình dạy - học, giáo viên phải tạo các tình huống để học sinh rèn được phản xạ nghe - nói. Các bài tập bằng hình thức viết chủ yếu để học sinh tự làm bài ở nhà, giáo viên chấm sửa cho từng em.

Bà Nguyễn Thị Kim Trang - Hiệu trưởng Trường Tiểu học Trần Hưng Đạo (Cẩm Thành, Quảng Ngãi): “Hiệu quả đề án mang lại không chỉ nằm ở năng lực ngôn ngữ, mà còn ở việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng hiện đại, ứng dụng công nghệ và trí tuệ nhân tạo (AI) trong giảng dạy.
Môi trường học tiếng Anh năng động, thân thiện và mở sẽ giúp học sinh tiếp cận tri thức quốc tế, học tập và giao tiếp hiệu quả hơn. Đề án hướng đến mục tiêu phát triển con người Việt Nam toàn diện, có khả năng làm chủ công nghệ, tri thức và văn hóa toàn cầu”.

Giờ học tiếng Anh thông qua STEM của học sinh Trường Tiểu học Nguyễn Du (Hà Nội). Ảnh minh họa: INT

Điều chỉnh hình thức dạy - học

Nâng cao năng lực giáo viên

Thu hẹp khoảng cách vùng miền

Bà Nguyễn Thị Kim Trang - Hiệu trưởng Trường Tiểu học Trần Hưng Đạo (Cẩm Thành, Quảng Ngãi): “Hiệu quả đề án mang lại không chỉ nằm ở năng lực ngôn ngữ, mà còn ở việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng hiện đại, ứng dụng công nghệ và trí tuệ nhân tạo (AI) trong giảng dạy.
Môi trường học tiếng Anh năng động, thân thiện và mở sẽ giúp học sinh tiếp cận tri thức quốc tế, học tập và giao tiếp hiệu quả hơn. Đề án hướng đến mục tiêu phát triển con người Việt Nam toàn diện, có khả năng làm chủ công nghệ, tri thức và văn hóa toàn cầu”.