Trong buổi trao đổi tại một trường phổ thông, tôi hỏi cô hiệu trưởng: “Dạo này chị có bận không?” Cô cười: “Bận thì vẫn bận, nhưng cũng đỡ. Nhờ có phần mềm quản lý học sinh, điểm danh giờ không phải làm bằng sổ tay nữa.”
Câu trả lời nghe qua có vẻ nhẹ nhàng, nhưng với tôi, đó là dấu hiệu của một thay đổi quan trọng: vai trò lãnh đạo trường học đang dịch chuyển – từ chủ yếu quản lý hành chính sang điều phối mang tính hệ thống hơn, từ kiêm nhiệm nhiều vai trò sang kích hoạt và kết nối các nguồn lực xung quanh mình.
Thay đổi này không diễn ra đơn lẻ. Việt Nam đang triển khai nhiều đổi mới giáo dục như miễn học phí học phí cho toàn bộ học sinh mầm non, tiểu học, trung học cơ sở và THPT công lập, mở rộng học hai buổi/ngày trên cả nước, và gần đây là thông qua Luật Nhà giáo – một bước ngoặt pháp lý quan trọng để nâng cao vị thế và lộ trình phát triển của nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục.
Đây đều là những bước đi đáng hoan nghênh. Nhưng để biến chính sách thành thay đổi thực chất ở từng lớp học, tôi cho rằng chúng ta cần một cách tiếp cận mới về vai trò lãnh đạo trường học: tinh gọn về hành chính, bao quát ở tầm chiến lược, tập trung vào chất lượng dạy và học; chia sẻ trách nhiệm, ứng dụng công nghệ và dữ liệu để ra quyết định kịp thời.
UNESCO vừa công bố Báo cáo Giám sát Giáo dục Toàn cầu 2024/25 với chủ đề “Lãnh đạo trong giáo dục”. Báo cáo cho thấy: lãnh đạo hiệu quả có thể cải thiện tới 27% kết quả học tập của học sinh. Tuy nhiên, tại các nước thu nhập trung bình, hiệu trưởng mất tới 68% thời gian cho công việc hành chính – phần lớn có thể được số hóa hoặc phân quyền.
Trong bối cảnh Việt Nam đang tinh gọn bộ máy, những kỳ vọng đặt lên vai đội ngũ hiệu trưởng chưa bao giờ lớn đến thế. Để hiệu trưởng có thể dẫn dắt sự học, họ cần được tin tưởng và trao quyền một cách thực chất. Điều đó đòi hỏi một mức độ tự chủ rõ ràng, và đặc biệt là những công cụ phù hợp để ra quyết định.
Chuyển đổi số có thể đóng vai trò quan trọng trong quá trình này. Khi dữ liệu về học sinh, giáo viên, ngân sách và hoạt động giảng dạy được tích hợp và trình bày trực quan, hiệu trưởng sẽ không phải “cảm nhận bằng kinh nghiệm” hay phụ thuộc vào các báo cáo rời rạc.
Họ có thể chủ động theo dõi tiến độ, phát hiện vấn đề sớm, hỗ trợ kịp thời cho giáo viên – và quan trọng nhất, tập trung thời gian dự giờ, giám sát và nâng cao chất lượng giảng dạy của giáo viên và kết quả học tập của học sinh.
Hiệu trưởng cũng cần được chuẩn bị đầy đủ cho vai trò dẫn dắt của mình. Lãnh đạo trường học là một nghề chuyên biệt, với những năng lực không thể có được chỉ bằng kinh nghiệm cá nhân.
Theo UNESCO, có bốn trụ cột năng lực cần được chú trọng trong đào tạo đối với lãnh đạo trong giáo dục: xây dựng tầm nhìn chung cho nhà trường, thúc đẩy chất lượng giảng dạy và chương trình học, quản lý hiệu quả nguồn lực và hành chính, và tạo dựng môi trường văn hóa tích cực. Đây là những kỹ năng cần được rèn luyện bài bản, có lộ trình phát triển nghề nghiệp rõ ràng.
Luật Nhà giáo có thể góp phần thể chế hóa những năng lực cốt lõi này bằng cách tích hợp chúng vào khung phát triển năng lực lãnh đạo và các tiêu chuẩn nghề nghiệp dành cho hiệu trưởng.
Và cuối cùng, không ai có thể đổi mới một mình. Một hiệu trưởng hiệu quả không cần làm tất cả, mà cần biết tạo dựng một mạng lưới lãnh đạo chia sẻ. Cách tiếp cận này sẽ làm cho thầy cô giáo được trao quyền lãnh đạo trong lớp học của mình, học sinh được đóng vai trò dẫn dắt tích cực với chính những bạn học của mình, và phụ huynh cùng với cộng đồng cũng được tham gia vào môi trường đó. Những người làm chính sách và cán bộ trung gian ở cấp cơ sở cũng đóng vai trò thiết yếu, giúp quá trình đổi mới liền mạch và bền vững hơn.
Nhân Ngày Nhà giáo Thế giới (5/10), chúng ta tôn vinh các thầy cô giáo và hiệu trưởng – những người đang kiến tạo tương lai của giáo dục. Luật Nhà giáo mới mang đến một nền tảng pháp lý kịp thời để nhìn nhận họ không chỉ là những người thực thi chính sách, mà còn là những nhà lãnh đạo học tập.
UNESCO tự hào đã đồng hành cùng Bộ GD&ĐT trong quá trình xây dựng đạo luật quan trọng này – và sẽ tiếp tục cam kết hỗ trợ để luật được triển khai hiệu quả trên thực tế.
Từ việc ứng dụng phần mềm quản lý giúp cô hiệu trưởng bớt thời gian “xử lý thủ công” các báo cáo, tới một hành lang pháp lý mới – những thay đổi nhỏ và lớn đang từng bước mở đường cho lãnh đạo hiệu quả hơn trong nhà trường.
