Tự chủ toàn diện: Hướng tới mô hình đại học kiến tạo

Từ nhận thức đến hành động

Nếu như Nghị quyết 29-NQ/TW trước đây đặt nền móng cho cải cách giáo dục, thì Nghị quyết 71-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo khẳng định giai đoạn phát triển cao hơn, đó là giai đoạn kiến tạo, hành động và tự chủ thực chất.

Đây là những nội dung đáng chú ý được thảo luận tại tọa đàm “Giáo dục đại học - Kiến tạo tự chủ toàn diện và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao theo tinh thần Nghị quyết 71-NQ/TW”, diễn ra ở Trường Đại học Sư phạm TPHCM.

Các đại biểu cho rằng, khái niệm kiến tạo tự chủ toàn diện chính là bước phát triển mới của giáo dục đại học Việt Nam trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện.

PGS.TS Nguyễn Tấn Phát, nguyên Thứ trưởng Bộ GD&ĐT, nguyên Giám đốc Đại học Quốc gia TPHCM nhấn mạnh, ý thức kiến tạo tự chủ toàn diện đại học là một luồng gió mới, thổi đến đúng thời điểm. Kiến tạo không chỉ là đổi mới; nó đòi hỏi năng lực thiết kế, xây dựng và vận hành hệ thống phát triển mới. Chỉ những trường có đủ nội lực và tầm vóc mới thực hiện được điều này.

Theo ông Phát, để đạt đến trình độ kiến tạo, các trường phải có đủ năng lực và sức mạnh vươn lên, đồng thời cần sự hỗ trợ từ Trung ương. "Tự chủ chỉ thực chất khi nhà trường đủ khả năng để kiến tạo, đồng thời tạo dựng được niềm tin xã hội vào chất lượng giáo dục", ông Phát nói.

PGS.TS Nguyễn Tấn Phát, nguyên Thứ trưởng Bộ GD&ĐT, nguyên Giám đốc Đại học Quốc gia TPHCM. Ảnh: HCMUE.

Đồng tình với quan điểm này, ông Doãn Hồng Hà, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Đảng ủy Bộ GD&ĐT, cho biết, ngay sau khi Bộ Chính trị ban hành nghị quyết, Đảng ủy Bộ GD&ĐT đã tham mưu để Chính phủ ban hành Nghị quyết 281, đồng thời ban hành Chương trình hành động số 05 và Kế hoạch hành động 2811 nhằm cụ thể hóa 8 nhóm nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm.

Các kế hoạch này tập trung vào việc hoàn thiện thể chế, sắp xếp lại hệ thống cơ sở giáo dục đại học và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ các ngành công nghệ chiến lược của quốc gia như bán dẫn, điện hạt nhân, đường sắt, trí tuệ nhân tạo...

Theo ông Hà, quá trình triển khai Nghị quyết 71-NQ/TW đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ của toàn ngành, từ việc rà soát hệ thống pháp luật, tháo gỡ các điểm nghẽn về thể chế, đến việc bố trí nguồn lực để tạo tiền đề cho những đột phá mới.

"Việc sắp xếp lại cơ cấu hệ thống các trường đại học, giảm đầu mối trung gian, gắn quyền tự chủ với trách nhiệm chuyên môn sẽ là nhiệm vụ trọng tâm giai đoạn 2026 - 2030", ông Hà nói.

Học sinh THPT trải nghiệm môi trường học tập tại Trường Đại học Quốc tế, Đại học Quốc gia TPHCM. Ảnh: Bùi Diễn

Ông Nguyễn Việt Long - Phó Trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Thành ủy TPHCM chỉ ra 4 nhóm nhiệm vụ trọng tâm đang được Bộ GD&ĐT và các đơn vị triển khai.

Đó là: cụ thể hóa bằng luật các chính sách về tự chủ đại học; sắp xếp lại các cơ sở giáo dục và đào tạo; triển khai đồng bộ các đề án đào tạo nguồn nhân lực phục vụ các lĩnh vực trọng tâm như công nghệ cao, bán dẫn, điện hạt nhân, đường sắt và tháo gỡ kịp thời các điểm nghẽn để cơ chế vận hành thông suốt.

Ông Long nhấn mạnh, thực tế việc thu hút nhân lực chất lượng cao mới chỉ là bước đầu, quan trọng hơn là phải có chính sách hỗ trợ dài hạn, giúp đội ngũ giảng viên phát triển học vị, học hàm ngay trong nội bộ nhà trường.

Việc cân bằng giữa thu hút bên ngoài và bồi dưỡng năng lực nội sinh sẽ là yếu tố then chốt để các trường đại học phát triển bền vững, tự chủ thực chất và tạo nền tảng cho quá trình kiến tạo toàn diện.

Trong tiến trình đó, mối liên kết giữa nhà nước - nhà trường - doanh nghiệp tiếp tục được xác định là “trục xương sống” cho phát triển giáo dục đại học.

Các trường cần chủ động kết nối doanh nghiệp để đồng thiết kế chương trình, hợp tác nghiên cứu, đồng thời tận dụng các nguồn lực xã hội hóa cho đầu tư cơ sở vật chất và nghiên cứu ứng dụng.

Liên kết ba nhà cho sự phát triển bền vững

Theo PGS.TS Trần Lê Quan - Hiệu trưởng Trường Đại học Khoa học Tự nhiên (Đại học Quốc gia TPHCM), trong bối cảnh chuyển đổi số và Cách mạng công nghiệp 4.0, việc liên kết chặt chẽ giữa nhà nước - nhà trường - doanh nghiệp trở thành yêu cầu tất yếu để đào tạo nguồn nhân lực thích ứng, sáng tạo và có tư duy số.

Ông Quan cho hay, tinh thần của Nghị quyết 71-NQ/TW tiếp nối các nghị quyết trước đây, song đi xa hơn khi đặt trọng tâm vào đổi mới quản trị, gắn đào tạo với nhu cầu xã hội và doanh nghiệp, hướng đến nền giáo dục tinh hoa, hội nhập.

Từ kinh nghiệm quốc tế, ông dẫn mô hình “Triple Helix” - ba xoắn xoáy giữa Chính phủ, trường đại học và doanh nghiệp, cho thấy sự lai hóa chức năng của các bên trong hệ sinh thái tri thức.

Ở đó, nhà nước định hướng và điều tiết, trường đại học là trung tâm nghiên cứu và đổi mới, còn doanh nghiệp là đầu ra của tri thức và ứng dụng công nghệ.

Theo ông, Việt Nam cần sớm thể chế hóa mô hình này bằng các chính sách rõ ràng về cơ chế hợp tác, sở hữu trí tuệ và ưu đãi thuế cho doanh nghiệp đầu tư vào giáo dục.

PGS.TS Trần Lê Quan - Hiệu trưởng Trường Đại học Khoa học Tự nhiên (Đại học Quốc gia TPHCM) trình bày tham luận. Ảnh: Thùy Linh.

Tuy nhiên, ông Quan cũng thẳng thắn nhìn nhận rằng mối liên kết “ba nhà” ở Việt Nam vẫn còn hạn chế: doanh nghiệp ít tham gia thiết kế chương trình đào tạo; cơ chế chia sẻ lợi ích trong nghiên cứu chưa rõ ràng; hợp tác ngắn hạn, mang tính hình thức.

Ý chí đổi mới của hệ thống rất mạnh, song năng lực triển khai ở cấp cơ sở vẫn còn hạn chế, khiến hiệu quả thực hiện chưa tương xứng với kỳ vọng.

Để khắc phục, ông đề xuất xây dựng các trung tâm chuyển giao công nghệ (TTO), trung tâm hợp tác doanh nghiệp (CIC) tại các trường đại học, đồng thời thiết lập bộ chỉ số quốc gia để đánh giá hiệu quả của mô hình liên kết “ba nhà”.

Đưa chủ trương thành hành động cụ thể

Ông Huỳnh Thành Đạt, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương khẳng định, việc thực thi Nghị quyết 71-NQ/TW không dừng ở định hướng mà phải trở thành hành động cụ thể, hiệu quả và có trách nhiệm.

Ông Huỳnh Thành Đạt, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương phát biểu tại tọa đàm “Giáo dục đại học - Kiến tạo tự chủ toàn diện và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao theo tinh thần Nghị quyết 71-NQ/TW”. Ảnh: HCMUE.

Theo ông Đạt, giáo dục đại học Việt Nam đang đứng trước bước ngoặt quan trọng để chuyển từ tư duy quản lý sang tư duy kiến tạo, lấy tự chủ và trách nhiệm giải trình làm nền tảng cho phát triển bền vững.

Ông nhấn mạnh, tự chủ toàn diện không chỉ là trao quyền mà còn là thước đo năng lực và bản lĩnh của mỗi trường đại học.

Các trường cần nâng cao tinh thần chủ động, sáng tạo và chịu trách nhiệm giải trình cao hơn, mạnh dạn thí điểm các mô hình quản trị tiên tiến, xây dựng môi trường học thuật và nghiên cứu theo chuẩn mực quốc tế, lấy chất lượng làm cơ sở để nâng cao uy tín và khẳng định vị thế của mình

Theo ông Huỳnh Thành Đạt, nhiệm vụ trọng tâm thời gian tới là hoàn thiện hành lang pháp lý đặc thù, khuyến khích các trường có năng lực vượt trội thí điểm cơ chế mới, tạo tiền đề cho đổi mới toàn diện.

Song song đó, phải phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, đặc biệt trong các lĩnh vực khoa học - công nghệ mũi nhọn, coi đây là nền tảng cho công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Ông cũng nhấn mạnh đến vai trò của xã hội và doanh nghiệp trong đồng hành cùng giáo dục đại học. Đầu tư cho giáo dục là đầu tư cho phát triển bền vững; các quỹ phát triển đại học, cơ chế hợp tác công - tư (PPP) cần được mở rộng để huy động trí tuệ, tài chính và nguồn lực xã hội.

“Các trường cần chủ động xây dựng cơ chế hợp tác, công khai tài chính, minh bạch quản trị, để người học và xã hội tin tưởng, đồng hành”, ông Đạt cho hay.

Sinh viên Trường Đại học Khoa học Tự nhiên (Đại học Quốc gia TPHCM) trong một ngày hội việc làm, tháng 10/2025. Ảnh: Lê Nam

Phó Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương cho rằng, giáo dục đại học Việt Nam đang đứng trước câu hỏi lớn để thành trung tâm kiến tạo tri thức đổi mới sáng tạo và phát triển của khu vực.

Nghị quyết 71-NQ/TW là kim chỉ nam cho sự nghiệp phát triển đột phá giáo dục đào tạo. Trong kỷ nguyên mới, giáo dục đại học không chỉ là nơi truyền thụ kiến thức mà phải trở thành trung tâm kiến tạo tri thức cho nhân loại, đào tạo phát triển nhân tài cho đất nước.