Xây dựng tiêu chuẩn sách giáo khoa điện tử: Cơ sở cho học liệu số

Nhiều giáo viên, cán bộ quản lý cho rằng, văn bản này cần thiết trong bối cảnh ngành Giáo dục đẩy mạnh chuyển đổi số; đồng thời đề xuất bổ sung một số quy định để sách giáo khoa điện tử thực sự trở thành học liệu số chuẩn, an toàn và thuận lợi cho cả giáo viên, học sinh.

Nền tảng cho môi trường học tập số

“Ban hành Thông tư quy định tiêu chuẩn và quy trình chuyển thể sách giáo khoa điện tử rất cần thiết trong bối cảnh hiện nay”. Nhấn mạnh điều này, ông Phạm Văn Giềng - Phó Hiệu trưởng Trường THCS&THPT Sư phạm (Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2) cho rằng, chuyển đổi số trong giáo dục không còn là khẩu hiệu mà đã trở thành xu thế tất yếu. Khi chúng ta hướng tới một hệ thống giáo dục mở, nơi người học có thể học ở bất cứ đâu, bất cứ thời điểm nào, thì sách giáo khoa điện tử phải có chuẩn rõ ràng.

Thực tế, trên Internet đã xuất hiện nhiều bộ sách dạng số, nhưng có tài liệu lại không thống nhất hoặc sai lệch với sách giáo khoa chính thống, dễ gây nhiễu thông tin. Một văn bản pháp lý thống nhất sẽ giúp bảo đảm độ tin cậy, tính chuẩn xác và định hướng chất lượng cho việc số hóa này.

Nghiên cứu dự thảo Thông tư, ông Phạm Văn Giềng nhận định, đây là văn bản khá toàn diện, cập nhật nhiều yếu tố mới. Điểm đáng chú ý là không chỉ yêu cầu giữ đúng nội dung sách in, dự thảo còn đề cập đến giao diện thân thiện với mắt học sinh, đảm bảo truy cập đa nền tảng, có tính năng tương tác, tìm kiếm, đánh dấu, ghi chú; đặc biệt là khả năng tích hợp với hệ thống quản lý học tập, AI, VR…

Điều đó cho thấy tư duy xây dựng sách giáo khoa điện tử đã vượt khỏi phạm vi “đổi định dạng PDF”, hướng tới một môi trường học tập số thực sự. Quy trình thẩm định qua hội đồng có chuyên gia công nghệ và giáo viên cũng là điểm tiến bộ, bởi sản phẩm giáo dục số mà không qua trải nghiệm thực tế sẽ khó hiệu quả.

Cùng quan điểm, ông Nguyễn Văn Hùng - Hiệu trưởng Trường THPT Minh Đài (Phú Thọ) khẳng định sự cần thiết ban hành quy định tiêu chuẩn và quy trình chuyển thể sách giáo khoa điện tử; từ đó, giáo viên, học sinh có dữ liệu chuẩn, tiện lợi khai thác trong quá trình dạy và học.

Ông Hùng cho biết, các nhà trường hiện nay đang tích cực đổi mới, triển khai mạnh mẽ chuyển đổi số trong giáo dục và xem đây là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của năm học. Vì vậy, việc sách giáo khoa bản in được chuyển sang định dạng số, có thể đọc - nghe - nhìn trên các thiết bị điện tử, là điều các nhà trường rất mong đợi.

“Dự thảo Thông tư đã quy định rất rõ về nội dung, tiêu chuẩn và quy trình chuyển thể sách giáo khoa bản in sang sách giáo khoa điện tử. Trong đó, các định dạng số cùng khả năng đọc - nghe - nhìn trên phương tiện điện tử được bổ sung, tích hợp đa phương tiện và các tính năng tương tác là những nội dung rất thiết thực.

Theo tôi, để thuận lợi cho việc giảng dạy, rất cần chuyển thể cả sách giáo viên và các tài liệu tham khảo liên quan đến môn học sang định dạng số, đồng thời tích hợp các thành phần đa phương tiện, thí nghiệm ảo. Điều này sẽ giúp giáo viên khai thác dễ dàng hơn và hỗ trợ hiệu quả cho công tác soạn giảng”, ông Nguyễn Văn Hùng trao đổi.

Là giáo viên dạy Vật lí tại một trường THPT vùng cao, cô Phạm Nguyễn Trang Ngân - Trường THPT A Lưới (TP Huế) cho rằng, việc ban hành quy định về tiêu chuẩn và quy trình chuyển thể sách giáo khoa điện tử là hết sức cần thiết.

Theo cô, ngành Giáo dục cần một khung pháp lý thống nhất để bảo đảm sách giáo khoa điện tử được xây dựng đúng chuẩn, an toàn, đồng bộ về nội dung, bảo mật dữ liệu và bản quyền; tránh tình trạng mỗi nơi làm một kiểu hoặc xuất hiện nội dung ngoài luồng gây ảnh hưởng đến học sinh.

Quy định này đồng thời góp phần bảo đảm công bằng trong tiếp cận học liệu số khi quy định rõ việc tối ưu giao diện, khả năng sử dụng đa nền tảng và hỗ trợ offline, phù hợp với điều kiện học sinh ở cả vùng thuận lợi lẫn vùng khó khăn.

Cô Phạm Nguyễn Trang Ngân đánh giá cao dự thảo Thông tư đã nêu rõ các tiêu chuẩn về nội dung, kỹ thuật, tính năng, bảo mật và quy trình thẩm định sách giáo khoa điện tử. Những quy định này khá chặt chẽ, có tính hệ thống, phù hợp với xu hướng giáo dục hiện đại; đặc biệt là các yêu cầu không chèn quảng cáo, bảo vệ quyền riêng tư dữ liệu cá nhân, đảm bảo sách giáo khoa điện tử trùng khớp với nội dung sách giáo khoa in và có tính năng hỗ trợ người học.

Trường THPT A Lưới (TP Huế) tập huấn chuyên đề “Sử dụng trí tuệ nhân tạo AI trong xây dựng podcast tuyên truyền” cho học sinh. Ảnh: NTCC

Đề xuất nội dung cần hoàn thiện

Tuy nhiên, cô Trang Ngân cũng nhận thấy dự thảo vẫn thiên nhiều về yếu tố kỹ thuật mà chưa nhấn mạnh đủ đến những thách thức về hạ tầng, thiết bị và điều kiện tiếp cận học tập số của học sinh miền núi; đồng thời chưa làm rõ trách nhiệm tập huấn, hỗ trợ giáo viên để sách giáo khoa điện tử thực sự được sử dụng hiệu quả.

“Tôi đề xuất bổ sung quy định về tối ưu dung lượng sách giáo khoa điện tử và hiệu năng vận hành, bảo đảm chạy tốt trên thiết bị cấu hình thấp, đây điều rất quan trọng với học sinh vùng cao. Tôi cũng mong Thông tư có thêm các điều khoản khuyến khích hoặc hỗ trợ về thiết bị, đường truyền, tập huấn năng lực số cho giáo viên và học sinh ở vùng khó khăn.

Bên cạnh đó, cần có hướng dẫn về thời lượng sử dụng thiết bị sao cho đảm bảo sức khỏe, cũng như định hướng rõ việc kết hợp sách giáo khoa in và sách giáo khoa điện tử trong giai đoạn đầu để quá trình chuyển đổi diễn ra thuận lợi, giảm áp lực cho giáo viên, học sinh”, cô Phạm Nguyễn Trang Ngân góp ý.

Còn theo ông Phạm Văn Giềng, dự thảo cần làm rõ thêm cơ chế khai thác và chi phí sử dụng: Sách giáo khoa điện tử miễn phí hay thu phí? Nếu đơn vị thứ ba khai thác một phần nội dung và thu tiền thì xử lý thế nào? Ngoài ra, trách nhiệm cập nhật, bảo trì và hỗ trợ kỹ thuật cũng nên được quy định cụ thể để tránh tình trạng phê duyệt xong nhưng vận hành không bền vững.

Ông Nguyễn Văn Hùng đề xuất Ban soạn thảo xem xét bổ sung thêm quy định liên quan đến việc khai thác sách giáo khoa điện tử, như: Nội dung quản trị của nhà trường; giáo viên và học sinh khai thác sách giáo khoa điện tử qua tài khoản nào (mã số định danh trên cơ sở dữ liệu ngành, căn cước công dân…). Nếu có các quy định này, nhà trường sẽ dễ dàng theo dõi tần suất sử dụng, đồng thời đánh giá được việc tự học của học sinh cũng như mức độ khai thác của giáo viên và học sinh.

Góp ý chi tiết cho dự thảo, ông Nguyễn Minh Đạo - Hiệu trưởng Trường THPT Lam Kinh (Thanh Hóa) cho rằng, cần bổ sung yêu cầu về khả năng tích hợp với các nền tảng giáo dục số. Trong bối cảnh toàn ngành đang triển khai học liệu số quốc gia…, sách giáo khoa điện tử cần đảm bảo cho phép đồng bộ dữ liệu học tập của học sinh; từ đó, thực sự trở thành một phần của hệ sinh thái chuyển đổi số.

Quy định cũng cần bổ sung quy định về chuẩn sư phạm và mức độ tương tác (mức độ tương tác tối thiểu; ngưỡng thông tin phù hợp từng cấp học; yêu cầu về màu sắc, âm thanh, tránh gây quá tải nhận thức…). Tính sư phạm của sách giáo khoa điện tử là yếu tố cốt lõi, nhưng trong dự thảo còn chưa làm rõ.

Vấn đề bảo mật, quyền sở hữu trí tuệ và kiểm soát truy cập cũng cần làm rõ hơn. Sách giáo khoa điện tử rất dễ bị chia sẻ trái phép. Do đó, dự thảo nên bổ sung nội dung phân quyền truy cập theo tài khoản; cảnh báo vi phạm bản quyền, yêu cầu mã hóa dữ liệu lưu trữ và truyền tải. Điều này bảo vệ quyền tác giả và uy tín của nhà xuất bản.

“Cuối cùng, dự thảo nên bổ sung yêu cầu đánh giá thử nghiệm với giáo viên và học sinh. Trước khi phê duyệt chính thức, sách giáo khoa điện tử cần được thử nghiệm thực tế nhằm kiểm tra độ dễ sử dụng, đo lường hiệu quả học tập và ghi nhận phản hồi của giáo viên, học sinh. Việc này sẽ giúp sách được hoàn thiện sát thực tế hơn”, ông Nguyễn Minh Đạo nêu ý kiến.

Tại Trường THPT Lam Kinh, sau khi thảo luận trong đội ngũ cốt cán, ông Nguyễn Minh Đạo cho biết tập thể nhà trường đều thống nhất nhận định: Dự thảo đã cơ bản đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số, nhưng cần linh hoạt hơn để theo kịp sự phát triển của công nghệ.
Công nghệ thay đổi rất nhanh, vì vậy các quy định kỹ thuật trong Thông tư nên mang tính mở, cho phép cập nhật định kỳ hoặc ban hành phụ lục kèm theo nhằm tránh lỗi thời. Như vậy, dự thảo đã thể hiện sự linh hoạt ở mức nhất định, song vẫn cần mở rộng “không gian mở” để thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Trước khi phê duyệt, sách giáo khoa điện tử cần được thử nghiệm thực tế nhằm kiểm tra độ dễ sử dụng, đo lường hiệu quả học tập… Ảnh minh họa: ITN

Nền tảng cho môi trường học tập số

Đề xuất nội dung cần hoàn thiện

Tại Trường THPT Lam Kinh, sau khi thảo luận trong đội ngũ cốt cán, ông Nguyễn Minh Đạo cho biết tập thể nhà trường đều thống nhất nhận định: Dự thảo đã cơ bản đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số, nhưng cần linh hoạt hơn để theo kịp sự phát triển của công nghệ.
Công nghệ thay đổi rất nhanh, vì vậy các quy định kỹ thuật trong Thông tư nên mang tính mở, cho phép cập nhật định kỳ hoặc ban hành phụ lục kèm theo nhằm tránh lỗi thời. Như vậy, dự thảo đã thể hiện sự linh hoạt ở mức nhất định, song vẫn cần mở rộng “không gian mở” để thúc đẩy đổi mới sáng tạo.