Giáo dục và truyền thông phòng, chống tác hại thuốc lá trong trường học

Hội thảo do Báo Giáo dục và Thời đại (Bộ GD&ĐT) phối hợp Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế) tổ chức.

Tham dự Hội thảo có ông Nguyễn Ngọc Ân - Chủ tịch Công đoàn Giáo dục Việt Nam; Nhà báo Triệu Ngọc Lâm - Tổng Biên tập Báo Giáo dục và Thời đại; ông Nguyễn Văn Thanh, Phó Vụ trưởng Vụ Học sinh, Sinh viên Bộ GD&ĐT; ông Nguyễn Quang Minh - Phó Giám đốc Sở GD&ĐT Phú Thọ; ông Kiều Cao Trinh – Phó trưởng phòng Chính trị tư tưởng Sở GD&ĐT Hà Nội; ông Lê Ngọc Hoa – Hiệu trưởng Trường THPT Phan Đình Phùng (Hà Nội).

Về phía Bộ Y tế có bà Phan Thị Hải - Phó Giám đốc Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá.

Hội thảo còn có sự tham dự của đại diện lãnh đạo các đơn vị thuộc Bộ GD&ĐT, Bộ Y tế, Công đoàn Giáo dục Việt Nam, đại diện các Sở GD&ĐT, thầy cô giáo các trường THCS, THPT phụ trách công tác phòng, chống tác hại thuốc lá và các cơ quan báo chí Trung ương và TP Hà Nội.

Mỗi bài giảng đều có thể trở thành “liều vaccine”

Phát biểu khai mạc hội thảo, Nhà báo Triệu Ngọc Lâm khẳng định, Hội thảo “Giáo dục và truyền thông phòng, chống tác hại thuốc lá trong trường học” không chỉ là một trong chuỗi sự kiện chuyên môn, mà còn là lời cam kết mạnh mẽ của ngành giáo dục đối với sức khỏe, đạo đức và tương lai của thế hệ trẻ Việt Nam.

Nhà báo Triệu Ngọc Lâm phát biểu: “Cuộc chiến chống thuốc lá không thể chỉ dựa vào y học hay pháp luật mà còn phải là cuộc chiến của ý thức, tri thức và nhân cách. Ở đó, giáo dục và truyền thông là hai mũi nhọn quan trọng nhất.

Môi trường học đường không chỉ là nơi dạy chữ, mà còn là nơi trồng người. Mỗi thầy cô không chỉ truyền đạt kiến thức, mà còn là tấm gương sống, là người truyền cảm hứng về lối sống lành mạnh, trách nhiệm với bản thân và cộng đồng.

Chính vì vậy, truyền thông giáo dục phòng, chống tác hại thuốc lá trong trường học không đơn thuần là tuyên truyền, mà là một quá trình gieo mầm giá trị sống giúp học sinh hiểu, tin tưởng”.

Nhà báo Triệu Ngọc Lâm - Tổng Biên tập Báo Giáo dục và Thời đại phát biểu.

"Ngành giáo dục giữ một vị trí đặc biệt trong cuộc chiến phòng, chống tác hại của thuốc lá, không chỉ là nơi trang bị tri thức, nhà trường còn là môi trường hình thành nhân cách và hành vi của con người. Mỗi bài giảng, mỗi hoạt động ngoại khóa, mỗi câu chuyện thầy cô kể… đều có thể trở thành liều vaccine ý thức, giúp học sinh hiểu rõ tác hại của thuốc lá và biết cách tự bảo vệ mình..."- nhà báo Triệu Ngọc Lâm chia sẻ.

Trong những năm qua, Bộ GD&ĐT đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo, hướng dẫn các cơ sở giáo dục xây dựng trường học không khói thuốc, tích hợp nội dung phòng, chống thuốc lá vào các môn học, đồng thời tăng cường truyền thông, tuyên truyền qua các kênh báo chí, mạng xã hội. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả tích cực, chúng ta cũng cần thẳng thắn nhìn nhận rằng thách thức còn rất lớn. Các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới ngày càng tinh vi, đánh trúng tâm lý tò mò, muốn thể hiện bản thân của học sinh. Công tác quản lý, giám sát trong môi trường học đường, đặc biệt ở bậc THPT và đại học, vẫn còn những khoảng trống cần lấp đầy.

"Để công tác phòng, chống thuốc lá trong học đường đạt hiệu quả bền vững, mỗi thầy cô, đều cần trở thành một ‘đại sứ truyền thông’, lan tỏa giá trị của lối sống lành mạnh. Trên con đường phát triển của đất nước, mỗi thế hệ học sinh, sinh viên chính là tương lai của dân tộc. Bảo vệ các em khỏi khói thuốc hôm nay chính là bảo vệ sức khỏe, trí tuệ và phẩm chất của Việt Nam ngày mai..."- nhà báo Triệu Ngọc Lâm tin tưởng.

Tham luận của các đại biểu đã làm rõ thuốc lá và các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới (thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, shisha), nguy cơ len lỏi vào học đường, và giải pháp phòng chống tác hại thuốc lá. Trong đó, có vai trò của nhà trường – gia đình – xã hội.

Mô hình học đường không khói thuốc

Ông Nguyễn Quang Minh - Phó Giám đốc Sở GD&ĐT Phú Thọ nêu tham luận, tại Phú Thọ, chúng tôi đã xác định rõ xây dựng “Trường học không khói thuốc” không chỉ là một mô hình quản lý, mà là biểu tượng của nếp sống văn minh, trách nhiệm xã hội và sự phát triển toàn diện của nhà trường. Từ nhiều năm học trước, Sở Giáo dục và Đào tạo đã triển khai đồng bộ mô hình này tại tất cả cơ sở giáo dục trên địa bàn.

Đến nay, chúng tôi tự hào ghi nhận 100% trường học ban hành quy chế cấm hút thuốc trong khuôn viên; 100% học sinh, giáo viên ký cam kết thực hiện; Các hoạt động ngoại khóa, truyền thông về phòng, chống thuốc lá trở thành thường xuyên và có chiều sâu.

Đặc biệt, trong Cuộc thi thiết kế bài giảng về phòng, chống tác hại của thuốc lá, thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng cho giáo viên phổ thông trên toàn quốc năm 2025, tỉnh Phú Thọ có tới 193 tác phẩm dự thi đến từ 138 trường học, trong đó 6 tác phẩm vào vòng chung khảo và 3 tác phẩm xuất sắc đoạt giải. Đây là minh chứng rõ nét cho tinh thần trách nhiệm, sự sáng tạo và tâm huyết của đội ngũ giáo viên tỉnh Phú Thọ trong công tác tuyên truyền, giáo dục phòng, chống tác hại của thuốc lá.

Từ thực tiễn triển khai, Phú Thọ rút ra một số bài học kinh nghiệm: Chính sách rõ ràng, lãnh đạo làm gương, các trường cần ban hành quy chế nội bộ nghiêm túc, đồng thời lãnh đạo, giáo viên phải tiên phong thực hiện để làm gương cho học sinh. Phối hợp chặt chẽ với phụ huynh và các tổ chức xã hội, khi Hội Phụ nữ, hội phụ huynh, đoàn thanh niên cùng đồng hành, hiệu quả truyền thông được nhân lên gấp bội. Kiểm tra, giám sát và khen thưởng minh bạch, tiêu chí phòng, chống thuốc lá cần được đưa vào đánh giá thi đua; xử lý vi phạm mang tính giáo dục; khen thưởng kịp thời các tập thể, cá nhân tiêu biểu.

Phó Giám đốc Sở GD&ĐT Phú Thọ đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả và nhân rộng mô hình không khói thuốc học đường: Đổi mới thông điệp truyền thông, tập trung vào thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, tổ chức các chiến dịch sáng tạo như clip học sinh tự thực hiện, poster tương tác, phát thanh dưới cờ, livestream...; Phát huy vai trò giáo viên chủ nhiệm và học sinh tuyên truyền viên, mỗi lớp có “Đại sứ môi trường học đường không khói thuốc”, phối hợp cùng giáo viên để phát hiện sớm, phản ánh và lan tỏa hành động; Phối hợp liên ngành để kiểm soát nguồn cung quanh trường học, kết nối với Công an, Quản lý thị trường, Y tế để ngăn chặn việc bán thuốc lá điện tử gần trường và trên mạng; Thiết lập chỉ số “Không khói thuốc” trong trường học, theo dõi cam kết, hoạt động ngoại khóa, vi phạm, học sinh vận động người thân bỏ thuốc… để đánh giá và khen thưởng định kỳ.

“Xây dựng môi trường học đường lành mạnh - trách nhiệm từ mỗi nhà trường"

Tham luận tại Hội thảo, cô Đào Thị Cúc - Phó Hiệu trưởng Trường THCS Đống Đa (TP Hà Nội) nhấn mạnh tới việc xây dựng môi trường học đường lành mạnh, trong đó có trách nhiệm từ nhà trường - phụ huynh - học sinh. Theo cô Cúc, hành vi sử dụng thuốc lá đang lan rộng ở giới trẻ, trong đó, tỷ lệ hút thử thuốc lá cao ở nhóm học sinh 13 - 15 tuổi. Tình trạng này đã ảnh hưởng tới sức khoẻ, nhân cách và môi trường học đường.

Cô Đào Thị Cúc - Phó Hiệu trưởng Trường THCS Đống Đa tham luận tại Hội thảo.

Cô cũng cho biết, để phòng chống tác hại thuốc, trường THCS Đống Đa đã truyền thông bằng nhiều hình thức phong phú, gần gũi, xây dựng môi trường không khói thuốc (làm clip, vẽ tranh…). Bên cạnh đó, nhà trường tích hợp giáo dục vào các môn học, phát động phong trào “Học sinh nói không với thuốc lá điện tử”. Đồng thời, phối hợp với địa phương trong việc kiểm tra hành chính...

Theo cô Đào Thị Cúc, cần truyền thông sinh động, gần gũi, nói bằng ngôn ngữ “tuổi teen”. Song song đó, cần sự phối hợp đa chiều giữa nhà trường - gia đình - xã hội. Ngoài ra, cần duy trì thường xuyên bằng hình thức sáng tạo như: mạng nội bộ, vẽ tranh, làm clip tuyên truyền.... Nhờ cách tiếp cận này, nhà trường đã duy trì “Trường lớp sạch khói” suốt nhiều năm.

Phó Hiệu trưởng trường THCS Đống Đa nhấn mạnh, mọi người hãy cùng chung tay xây dựng một cộng đồng an toàn, văn minh, không khói thuốc.

AI với những bài giảng hấp dẫn

Tại Hội thảo, cô Phùng Thị Thu Trang – Phó Hiệu trưởng Trường THCS Nguyễn Du (Thái Nguyên) Tham luận: “Ứng dụng công nghệ thông tin và mạng xã hội trong truyền thông phòng, chống thuốc lá tại học đường” giúp thầy cô và nhà trường hiểu rõ hơn về tác hại của thuốc lá. Hiện nay, nhiều trường đã sử dụng các kênh như fanpage, zalo, facebook để tuyên truyền tác hại của thuốc lá. Điển hình như fanpage chính thức - Trường THCS Nguyễn Du (Thái Nguyên); Website nhà trường đăng tải về công tác phòng chống tác hại của thuốc lá tới các em học sinh.

Cô Phùng Thị Thu Trang – Phó Hiệu trưởng Trường THCS Nguyễn Du tham luận tại Hội thảo.

Bên cạnh đó, công tác kể chuyện theo sách bằng công nghệ AI để đăng tải các sản phẩm "made by teen" - video tuyên truyền tác hại thuốc lá, tuyên truyền an toàn giao thông... Bên cạnh đó, nhà trường cũng thiết kế bài giảng phòng chống tác hại của thuốc lá, thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng năm 2025. Qua đó, bồi dưỡng năng lực số cho giáo viên.

“Phân tích dữ liệu bằng công cụ số về thực trạng hút thuốc lá của học sinh, tăng cường hoạt động tuyên truyền trong dạy học và trải nghiệm, như tham gia trồng cây, thiết kế sản phẩm STEM, dự án tại địa phương hoặc trường học về phòng chống tác hại thuốc lá…” - cô Trang chia sẻ.

Gợi mở phương pháp giáo dục hiệu quả

Với thầy Cao Lê Quang - Giáo viên mỹ thuật trường THCS Đặng Văn Ngữ (TP Huế) nêu tham luận với chủ đề: “Giáo dục giá trị sống - kỹ năng sống để học sinh nói không với thuốc lá, trở thành tuyên truyền viên tích cực trong phòng chống tác hại các loại thuốc lá”. Cùng với chỉ ra thực trạng đáng lo ngại của người hút thuốc lá, ông nhấn mạnh đến vai trò của giáo dục giá trị sống và kỹ năng sống.

Từ đó nêu ra 3 phương pháp giáo dục hiệu quả trong nhà trường: Thứ nhất, tích hợp trong các môn học như: Giáo dục công dân - Sinh học - Ngữ văn - Mỹ thuật... có thể lồng ghép nội dung về sức khỏe, đạo đức, trách nhiệm xã hội. Đặc biệt, môn Mỹ thuật và nghệ thuật truyền thông đa phương tiện có thể giúp học sinh tự sáng tạo tranh cổ động, poster, video tuyên truyền, biến nhận thức thành hành động sáng tạo. Vận dụng giáo dục STEAM để dạy học tích hợp liên môn, giúp học sinh vận dụng kiến thức từ nhiều lĩnh vực khoa học, công nghệ, kỹ thuật, nghệ thuật, toán học, để giải quyết các vấn đề thực tiễn. hướng đến tư duy sáng tạo, tư duy phản biện, kỹ năng hợp tác và năng lực giải quyết vấn đề.

Thứ hai, thông qua hoạt động trải nghiệm để tổ chức các diễn đàn, sân khấu hóa, thi sáng tác khẩu hiệu, vẽ tranh, sáng tác video, bài hát tuyên truyền. Thành lập Câu lạc bộ “Học sinh nói không với thuốc lá” để mỗi em vừa là người học, vừa là tuyên truyền viên tích cực. Tổ chức triển lãm tranh và hoạt động vẽ tranh, học sinh được rèn luyện kỹ năng thực hành sáng tạo và nhiều nhận thức thẩm mỹ.....

Thứ ba, phối hợp giữa nhà trường – gia đình – xã hội: Cha mẹ cần làm gương, không hút thuốc trong nhà. Nhà trường phối hợp cùng y tế, đoàn thể, công an địa phương tổ chức tuyên truyền, hỗ trợ học sinh có nguy cơ. Khi hiểu đúng và sống đúng, học sinh không chỉ tránh xa thuốc lá, mà còn lan tỏa thông điệp tích cực đến bạn bè, người thân. Các em có thể chia sẻ hình ảnh, bài viết tuyên truyền trên mạng xã hội, tham gia chiến dịch “Trường em không khói thuốc”, hoặc đơn giản là nhắc nhở người thân không hút thuốc. Sức ảnh hưởng từ “tuyên truyền viên nhỏ tuổi” đôi khi mạnh mẽ hơn mọi khẩu hiệu.

Với sự chung tay của nhà trường, gia đình và xã hội, thầy Quang tin rằng sẽ xây dựng được một thế hệ học sinh khỏe mạnh, năng động, văn minh – nói không với thuốc lá, nói có với sức khỏe, ước mơ một tương lai tươi sáng.

Nhà trường và gia đình là then chốt

Tham luận với chủ đề "Thách thức thuốc lá: Cuộc chiến của thế hệ trẻ" cô giáo Võ Nguyễn Quỳnh Trang - Trường THPT Phan Châu Trinh (TP Đà Nẵng) giúp đại biểu, học sinh nhận diện các loại thuốc lá, chỉ ra nguy cơ, cơ chế gây nghiện.

Theo cô, phòng chống tác hại thuốc lá cần những hành động tuyên truyền và giáo dục thiết thực như: Ngày thế giới không thuốc lá 31/5, cảnh báo bằng hình ảnh và truyền thông; Chính sách và pháp luật (Luật phòng chống tác hại thuốc lá năm 2013, cấm quảng cáo, khuyến mãi thuốc lá, cảnh báo sức khỏe trên bao bì)...

Đồng thời, nhấn mạnh đến 4 hoạt động giáo dục cho học sinh để phòng chống tác hại thuốc lá như: Thí nghiệm "phổi thuốc lá", Phiên tòa giả định - tổ chức một phiên tòa giả định để xét xử hành vi hút thuốc lá; Tổ chức cuộc thi thiết kế - infographic hoặc poste điện tử; Tích hợp vào môn học: lồng ghép nội dung về tác hại thuốc lá vào các môn như: Sinh học, Ngữ văn, giáo dục kinh tế pháp luật...

Phòng chống tác hại thuốc lá được lan tỏa rộng rãi và bền vững

Thầy La Ngọc Duy - giáo viên Trường PTDT Nội trú THCS và THPT Na Hang (Tuyên Quang) tham luận kinh nghiệm thiết kế tiết học hoặc hoạt động giáo dục về phòng chống thuốc lá hấp dẫn học sinh, giúp các em dễ tiếp nhận và nhớ lâu. Đồng thời, để các hoạt động giáo dục phòng chống tác hại của thuốc lá trở nên gần gũi, dễ tiếp nhận và giúp học sinh nhớ kiến thức lâu hơn.

Để đạt được mục tiêu đó, ông đã thiết kế một bộ gồm 4 tranh thông tin tóm tắt (Infographic) mang chủ đề “Phòng chống tác hại của thuốc lá đối với sức khỏe tim mạch”. Bộ tranh này được làm dưới dạng file ảnh (PNG) với kích thước 1080 x 1350 px, mục đích là để truyền tải thông tin khoa học về tác hại lên hệ tim mạch một cách ngắn gọn, trực quan và sinh động.

Thầy La Ngọc Duy - giáo viên Trường PTDT Nội trú THCS và THPT Na Hang tham luận.

"Từ kinh nghiệm xây dựng bộ Infographic trên, tôi rút ra rằng để thiết kế một tiết học hoặc hoạt động giáo dục phòng chống thuốc lá hấp dẫn, giúp học sinh dễ tiếp thu và nhớ lâu, chúng ta cần tập trung vào ba nguyên tắc chính: Trực quan, Khoa học và Ứng dụng thực tế..."- thầy La Duy Ngọc chia sẻ.

Phát biểu tham luận tại Hội thảo, Ths. BS Phan Thị Hải, Phó giám đốc Quỹ phòng, chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế) cho biết, rất ấn tượng với các bài trình bày thuyết phục, khoa học và đầy ý nghĩa thuyết phục của các thầy cô giáo, các kiến thức kỹ năng phòng chống tác hại thuốc lá.

Bà Hải nhấn mạnh, báo cáo của WHO năm 2021, sử dụng thuốc lá đã và đang gây ra gánh nặng bệnh tật và tử vong sớm tại Việt Nam, với hơn 100.000 ca tử vong do thuốc lá mỗi năm (trong đó 84.500 người tử vong/năm do hút thuốc chủ động và 18.800 người tử vong do tiếp xúc thụ động với khói thuốc).

Ths. BS Phan Thị Hải, Phó giám đốc Quỹ phòng, chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế) phát biểu tại Hội thảo.

“Trong thời gian qua, Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá – Bộ Y tế đã phối hợp chặt chẽ với Bộ Giáo dục và Đào tạo, các bộ, ngành và các tỉnh, thành phố trên cả nước triển khai nhiều hoạt động thiết thực nhằm phòng, chống tác hại của thuốc lá trong học sinh, sinh viên. Hàng nghìn buổi truyền thông trực tiếp tại trường học đã được tổ chức; hàng trăm tài liệu, video, bài giảng, và sản phẩm truyền thông đã được biên soạn, phổ biến rộng rãi; nhiều cuộc thi, chương trình ngoại khóa, mô hình “Trường học không khói thuốc” được duy trì thường xuyên”, bà Hải thông tin.

Theo bà Hải, Bộ GD&ĐT cũng đã tổ chức các lớp tập huấn sử dụng tài liệu hướng dẫn giáo dục lồng ghép nội dung phòng, chống tác hại của thuốc lá trong bài giảng môn học và hoạt động giáo dục cấp THPT cho giáo viên tại các địa phương. Những hoạt động này đã góp phần đổi mới nội dung và phương pháp giáo dục, giúp giáo viên có thêm công cụ, kỹ năng để truyền tải kiến thức về phòng, chống tác hại của thuốc lá một cách sinh động, gần gũi và hiệu quả hơn tới học sinh, sinh viên.

“Báo cáo tổng kết 10 năm thi hành Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá cho thấy tỷ lệ hút thuốc ở thanh thiếu niên giảm đáng kể: ở nhóm 13–17 tuổi giảm từ 5,36% năm 2013 xuống còn 2,78% năm 2019; ở nhóm 13–15 tuổi giảm từ 2,5% năm 2014 xuống còn 1,9% năm 2022. Đây là những kết quả rất đáng khích lệ trong công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá. Tuy nhiên, những thành tựu này đang có nguy cơ bị phá bỏ bởi sự gia tăng nhanh chóng tỷ lệ sử dụng các sản phẩm thuốc lá mới, chủ yếu là thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, đặc biệt trong giới trẻ”, bà Hải bày tỏ.

Tuy nhiên, theo bà Hải cũng bày tỏ lo ngại, ở thanh thiếu niên 13–17 tuổi, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử tăng từ 2,6% năm 2019 lên 8,1% năm 2023; ở nhóm 13–15 tuổi, tỷ lệ này đã tăng hơn gấp đôi, từ 3,5% năm 2022 lên 8% năm 2023. Đáng lưu ý, ở nữ giới từ 11–18 tuổi, theo kết quả sơ bộ điều tra tại 11 tỉnh, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử đã đạt 4,3% năm 2023.

Trong thời gian tới, Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá – Bộ Y tế sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ với Bộ GD&ĐT, Báo Giáo dục và Thời đại cùng các bộ, ngành và địa phương để mở rộng các hoạt động tuyên truyền, giáo dục về phòng, chống tác hại của thuốc lá, đặc biệt là thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng trong trường học. Thông qua việc hỗ trợ xây dựng tài liệu giảng dạy, chương trình đào tạo kỹ năng tuyên truyền cho giáo viên, nhân rộng các mô hình trường học không khói thuốc. Đồng thời, đẩy mạnh truyền thông đa nền tảng nhằm giúp học sinh, sinh viên dễ dàng tiếp cận thông tin chính xác, khoa học và gần gũi hơn - bà Phan Thị Hải chia sẻ.

Nhà báo Triệu Ngọc Lâm, Tổng Biên tập Báo Giáo dục và Thời đại, chia sẻ tại hội thảo.