Hành trình gieo ngôn ngữ ở điểm trường nông thôn Quảng Trị

Một sáng đầu mùa hạ, cánh đồng phía sau Trường Mầm non Gio Mỹ ướm màu vàng của lúa chín. Trong lớp học tràn ngập ánh nắng, tiếng trẻ ríu rít gọi nhau, tiếng kể chuyện xen lẫn tiếng cười vang. Với người qua đường, đó chỉ là âm thanh quen thuộc của tuổi thơ. Nhưng với những giáo viên đã gắn bó nơi đây nhiều năm, đó là dấu hiệu của một sự đổi thay: những lớp học vốn trầm lắng, nay đầy ắp tiếng nói và câu chuyện.

Đi tìm hạt mầm ngôn ngữ

Nằm giữa vùng quê yên bình, Gio Mỹ là nơi nhiều trẻ em lớn lên trong gia đình làm nông là chủ yếu. Các em ít có cơ hội tiếp xúc với môi trường ngôn ngữ phong phú ngoài gia đình, vốn từ vựng còn hạn chế và thường khó diễn đạt ý tưởng trọn vẹn. Chính vì vậy, việc kiến tạo một môi trường học tập giàu ngôn ngữ, nơi trẻ được nói, được lắng nghe và tự tin thể hiện mình, trở thành ưu tiên hàng đầu của nhà trường.

“Ngày trước, hỏi chuyện các con, nhiều khi chỉ nhận được câu trả lời ngắn ngủn, hoặc ánh mắt e dè. Trong hoạt động nhóm, trẻ chưa được mạnh dạn, ít trò chuyện và hợp tác,” cô Lê Thị Ngọc Tú, Hiệu trưởng, nhớ lại.

Không phải nhà trường không cố gắng. Lớp học vẫn được bài trí gọn gàng, góc chơi đầy đồ dùng, nhưng “cái giàu đồ dùng” chưa đồng nghĩa với “giàu ngôn ngữ”. Trẻ chơi nhưng không nói nhiều, câu chuyện còn rời rạc, những hình ảnh đời sống chưa hiện lên trong lời nói của các em.

Bước ngoặt đến khi dự án “Giáo viên mầm non áp dụng các kiến thức và kỹ năng giảng dạy tạo môi trường học tập giàu ngôn ngữ cho trẻ” (viết tắt là TALK) đồng hành cùng nhà trường. Dự án mang tới nhiều khái niệm mới như “góc chơi có ý nghĩa”, “kể chuyện tương tác tương tác”,... Nhưng điều quan trọng hơn là cách TALK triển khai: không dừng ở tập huấn lý thuyết, mà đội ngũ chuyên gia TALK đã trực tiếp vào lớp học để đồng hành cùng giáo viên trong áp dụng các kiến thức và phương pháp hiệu quả.

Những buổi dự giờ, khai vấn đã trở thành chìa khóa giúp giáo viên gỡ nút thắt. Thay vì chỉ chuẩn bị đồ chơi, giáo viên học cách quan sát kĩ sự tham gia trong các hoạt động học, biểu hiện ngôn ngữ và cảm xúc của trẻ. Giáo viên đã cùng nhau suy ngẫm cách tạo thêm các tình huống trong hoạt động chơi để kích thích tư duy, sáng tạo và kỹ năng xử lý vấn đề của trẻ. Cuối cùng, giáo viên thảo luận cách sử dụng vật liệu mở gần gũi, hiệu quả, và quan trọng nhất là để tạo thêm nhiều cơ hội để trẻ được nói, được diễn đạt và phản hồi.

“Chúng tôi nhận ra mỗi câu hỏi gợi mở từ giáo viên là một chiếc chìa khóa giúp trẻ mở ra cơ hội suy nghĩ và trình bày. Điều quan trọng là giáo viên phải tạo ra không gian để các con tự tin nói chứ không áp đặt trẻ phải nói một cách máy móc,” cô Tú chia sẻ.

Tiết kể chuyện ‘Giọt nước Tí Xíu’, nơi mỗi lời thoại gieo thêm một hạt mầm ngôn ngữ

Tiết kể chuyện Giọt nước Tí Xíu là một ví dụ hiệu quả của cách làm này. Thay vì kể liền mạch, cô giáo chia câu chuyện thành từng đoạn, xen trò chơi chuyền bóng để trẻ chia sẻ trải nghiệm về mưa, đặt câu hỏi mở và tổ chức “Chiếc hộp thử thách” - mỗi nhóm rút thẻ nhiệm vụ khác nhau: viết chữ cái liên quan đến truyện, sắp xếp tranh để kể lại câu chuyện với cái kết mới, hoặc sáng tạo tình huống mới cho nhân vật Tí Xíu. Trẻ hào hứng, tiếng cười và lời đối đáp vang khắp lớp, những ý tưởng bất ngờ khiến cả cô lẫn trò đều thích thú.

Ở góc Cánh đồng quê em, thay vì dựng sẵn mô hình đẹp mắt, cô và trẻ cùng chuẩn bị nguyên liệu gần gũi: lúa, cỏ khô, nón lá, tre nứa. Trẻ nhập vai nông dân, cùng nhau gặt lúa, cào lúa, nấu cơm.

“Trời sắp mưa rồi, các bác nông dân ơi, mình phải làm gì với chỗ lúa đang phơi này nhỉ?” - lời thoại của cô lập tức kéo theo sự hợp tác và trao đổi rôm rả giữa các nhóm. Ngôn ngữ tuôn ra tự nhiên, lời thoại, vai diễn và ý tưởng nối tiếp nhau gắn liền với những hình ảnh đời sống mà trẻ quen thuộc hàng ngày.

Việc tái hiện hình ảnh lao động quen thuộc, giúp trẻ vừa chơi vừa luyện khả năng diễn đạt và làm giàu vốn ngôn ngữ

Niềm vui khi những chồi non nảy mầm

Những hoạt động này không chỉ làm giàu vốn từ của trẻ, mà còn gắn kết kiến thức với trải nghiệm thực tế. Khi thấy hình ảnh quen thuộc của quê hương xuất hiện trong lớp học, trẻ dễ dàng trò chuyện, trao đổi và sáng tạo hơn.

Kết quả thay đổi không chỉ dừng ở trẻ. Giáo viên trở nên chủ động, linh hoạt, sáng tạo hơn, tự tin áp dụng kỹ thuật mới. Cán bộ quản lý thay đổi cách lãnh đạo, trao quyền cho giáo viên tự thiết kế kế hoạch. Phụ huynh nhận thấy con mạnh dạn hơn, vốn từ phong phú hơn và thường xuyên kể chuyện ở nhà.

“Có hôm con về kể chuyện trên lớp dài đến mức cả nhà phải ngồi nghe đến hết. Trước đây con chỉ trả lời ‘không’ hoặc ‘con không biết’ thôi” - một phụ huynh nói, nụ cười xen lẫn tự hào.

Với cô Tú, giá trị lớn nhất mà TALK mang lại là tinh thần đồng hành và tôn trọng lẫn nhau. Những buổi khai vấn là dịp để lắng nghe, phân tích và khơi mở. Từ đó, tập thể nhà trường chuyển từ lúng túng sang chủ động, từ e dè sang sáng tạo. Giáo viên nhà trường luôn được khuyến khích thử các phương pháp, cách làm mới và linh hoạt điều chỉnh các phương pháp này.

Nụ cười trẻ thơ khi tự tin giao tiếp trong lớp học là một món quà quý giá của các giáo viên điểm trường Mầm non Gio Mỹ

Ở Gio Mỹ, việc gieo “hạt giống” không chỉ nằm ở kỹ thuật hay giáo án. Đó còn là niềm tin của người giáo viên rằng mỗi đứa trẻ đều có một khả năng tiềm ẩn để phát triển và có một thế giới quan riêng cần được lắng nghe.

Giờ đây, mỗi buổi sáng ở trường Mầm non Gio Mỹ là một bản hòa âm của tiếng cười, tiếng kể chuyện, tiếng gọi nhau í ới. Âm thanh ấy không chỉ là niềm vui của tuổi thơ, mà còn là minh chứng cho một hành trình thay đổi bền bỉ - hành trình mà TALK đã góp phần kiến tạo nền tảng, để những mầm non nơi đây tự tin bước vào tương lai.

VVOB là tổ chức giáo dục phi lợi nhuận, bắt đầu hoạt động tại Việt Nam từ năm 1992. Từ khoảng năm 2008, VVOB tập trung vào mảng giáo dục, đặc biệt là giáo dục mầm non và giáo dục phổ thông. Dự án TALK (Teachers Applying Language-rich Knowledge - “Giáo viên mầm non áp dụng các kiến thức và kỹ năng giảng dạy tạo môi trường học tập giàu ngôn ngữ cho trẻ”) là một trong các sáng kiến, được triển khai từ 2022 đến 2026 tại các tỉnh Quảng Trị, Điện Biên và Gia Lai. TALK hỗ trợ giáo viên và cán bộ quản lý mầm non bằng cách kết hợp tập huấn, dự giờ và khai vấn ngay tại lớp học.

Buổi khai vấn của giáo viên Trường Mầm non Gio Mỹ với chuyên gia dự án TALK

Đi tìm hạt mầm ngôn ngữ

Niềm vui khi những chồi non nảy mầm

VVOB là tổ chức giáo dục phi lợi nhuận, bắt đầu hoạt động tại Việt Nam từ năm 1992. Từ khoảng năm 2008, VVOB tập trung vào mảng giáo dục, đặc biệt là giáo dục mầm non và giáo dục phổ thông. Dự án TALK (Teachers Applying Language-rich Knowledge - “Giáo viên mầm non áp dụng các kiến thức và kỹ năng giảng dạy tạo môi trường học tập giàu ngôn ngữ cho trẻ”) là một trong các sáng kiến, được triển khai từ 2022 đến 2026 tại các tỉnh Quảng Trị, Điện Biên và Gia Lai. TALK hỗ trợ giáo viên và cán bộ quản lý mầm non bằng cách kết hợp tập huấn, dự giờ và khai vấn ngay tại lớp học.