Biên soạn bộ SGK thống nhất toàn quốc phải xác định những yêu cầu mang tính nguyên tắc

Đây là nhiệm vụ hết sức khó khăn, phức tạp đòi hỏi sự quyết liệt, cách làm sáng tạo, sự chung tay, đồng lòng, phát huy mạnh mẽ nguồn lực, trí tuệ của xã hội.

Ngày 22/8/2025, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 71-NQ/TW về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo (Nghị quyết 71). Trong tổng thể các định hướng đổi mới mang tính đột phá, Nghị quyết yêu cầu bảo đảm cung cấp một bộ SGK thống nhất trong toàn quốc, phấn đấu tới năm 2030, cung cấp miễn phí SGK cho tất cả học sinh.

Trong Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết 71 (ban hành theo Nghị quyết số 281/NQ-CP, ngày 15/9/2025), Chính phủ đã thống nhất “bảo đảm cung cấp một bộ SGK thống nhất toàn quốc sử dụng từ năm học 2026 - 2027”.

Một số chủ trương tác động

Nghị quyết 71 đã xác lập tầm nhìn mới đối với giáo dục phổ thông, với nhiều điểm mới mang tính đột phá.

Trước hết, Nghị quyết nhấn mạnh quan điểm phát triển giáo dục trên nền tảng văn hóa, giá trị truyền thống dân tộc; đồng thời tiếp thu tinh hoa nhân loại, chuẩn mực quốc tế, hướng tới đào tạo công dân Việt Nam trở thành công dân toàn cầu. Lần đầu tiên Nghị quyết nêu quan điểm “Giáo dục mầm non, phổ thông là nền tảng hình thành nhân cách, phát triển phẩm chất, năng lực người học”. Với giáo dục phổ thông, Nghị quyết nhấn mạnh tiếp cận công bằng và giáo dục toàn diện.

Nghị quyết cũng đặt trọng tâm vào việc xây dựng và cụ thể hóa hệ giá trị con người Việt Nam trong thời đại mới, tích hợp xuyên suốt trong chương trình giáo dục ở tất cả các cấp học. Chủ trương này tiếp tục nhấn mạnh, giáo dục không chỉ dạy chữ, mà quan trọng là dạy làm người, hình thành cho học sinh, sinh viên phẩm chất, nhân cách, trách nhiệm xã hội, lý tưởng và đạo đức, nuôi dưỡng thế hệ con người Việt Nam đủ bản lĩnh, trí tuệ, khát vọng cống hiến để đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước và hội nhập quốc tế.

Về nội dung chương trình giáo dục, Nghị quyết yêu cầu tăng thời lượng các môn khoa học, công nghệ, tin học, nghệ thuật; đẩy mạnh tổ chức phòng học thực hành, hoạt động trải nghiệm STEM/STEAM; đưa kiến thức về năng lực số, trí tuệ nhân tạo (AI) vào giáo dục phổ thông. Đây là những bước chuyển mạnh mẽ để giáo dục phổ thông thích ứng với thời đại của khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số - những lĩnh vực được coi là đột phá quan trọng hàng đầu để đưa đất nước phát triển bứt phá, giàu mạnh thời gian tới.

Nghị quyết 71 đề ra mục tiêu đạt kết quả bước đầu về nâng cao năng lực công nghệ, trí tuệ nhân tạo và năng lực tiếng Anh ở bậc phổ thông. Đồng thời, tăng cường dạy và học ngoại ngữ, từng bước đưa tiếng Anh trở thành ngôn ngữ thứ hai trong trường học. Đây là bước chuẩn bị cho thế hệ trẻ khả năng hội nhập toàn cầu, tạo nguồn nhân lực có tính cạnh tranh quốc tế.

Nghị quyết yêu cầu phổ cập và ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số, trí tuệ nhân tạo trong quản lý, tổ chức hoạt động giáo dục ở tất cả các cấp học. Điều này sẽ thúc đẩy các mô hình quản trị thông minh, tạo ra những thay đổi sâu sắc về cách dạy, cách học trên nền tảng công nghệ số và trí tuệ nhân tạo, hướng tới một nền giáo dục hiện đại.

Có thể thấy, tính đột phá của Nghị quyết 71 về giáo dục phổ thông không nằm ở việc quy định một bộ SGK thống nhất, nhưng tác động và ảnh hưởng sâu sắc tới việc định hình bộ SGK thống nhất. Do vậy, việc biên soạn bộ SGK mới cần thiết phải đặt trong tổng thể triển khai thực hiện Nghị quyết 71 trên lĩnh vực giáo dục phổ thông.

Những phương án biên soạn

Trước yêu cầu phải có một bộ SGK thống nhất toàn quốc trong thời gian ngắn, nhiều phương án đã được đặt ra, phân tích và lựa chọn. Dưới dây là ba phương án phổ biến, được nhiều học giả, nhà khoa học đề cập.

Phương án 1: Biên soạn bộ SGK hoàn toàn mới, tách biệt với các bộ hiện hành. Ưu điểm của cách này là tạo được sự đồng bộ và nhất quán ngay từ đầu, và có cơ hội để phản ánh đầy đủ nhất những định hướng đổi mới nêu trong Nghị quyết 71. Tuy vậy, với tính chất phức tạp và khối lượng công việc rất lớn, việc biên soạn mới một bộ SGK trong vòng một năm là không khả thi, tiềm ẩn rủi ro về chất lượng.

Phương án 2: Lựa chọn một trong ba bộ SGK hiện hành làm cơ sở, rồi nâng cấp, sửa đổi thành bộ SGK thống nhất. Phương án này có ưu điểm kế thừa trọn vẹn triết lý và cấu trúc của một bộ sách, tiết kiệm thời gian và chi phí. Tuy nhiên, hạn chế là không phải môn học nào trong bộ sách được chọn cũng đạt chất lượng tốt, có nguy cơ ảnh hưởng đến chất lượng chung của bộ sách.

Phương án 3: Chọn lọc những cuốn sách tốt nhất ở từng môn từ các bộ SGK hiện hành để hợp thành một bộ SGK mới. Có thể chọn tự do theo môn, đối với từng lớp hoặc thêm các ràng buộc theo cấp, theo bộ để bảo đảm tính đồng bộ tương đối của bộ SGK mới. Cách này bảo đảm chất lượng từng môn, nhưng lại có nguy cơ thiếu nhất quán về triết lý, phong cách sư phạm và tính xuyên suốt giữa các cấp học. Đối với bộ SGK thống nhất toàn quốc, đây có thể được xem là một hạn chế không nhỏ.

Dù lựa chọn phương án nào, quá trình biên soạn cũng cần bảo đảm sự khách quan, minh bạch và khoa học, nhất là khi kế thừa các bộ SGK hiện hành. Chất lượng và sự thống nhất của bộ sách phải là ưu tiên số một, được đặt lên trên hết, trước hết. Chủ trương đổi mới của Nghị quyết 71 phải được thể hiện đầy đủ trong tư tưởng, cấu trúc, nội dung, phương pháp sư phạm và học liệu trong cả bộ sách.

Giờ học tại Trường THPT chuyên Nguyễn Trãi (Hải Phòng). Ảnh: NTCC

Một số yêu cầu

Để có được bộ SGK thống nhất, đạt chất lượng như kỳ vọng, điều quan trọng là phải xác định rõ những yêu cầu mang tính nguyên tắc, chi phối toàn bộ quá trình biên soạn bộ SGK mới. Đây không chỉ là các tiêu chí kỹ thuật, mà còn là định hướng gắn kết chặt chẽ giữa các đột phá phát triển giáo dục nêu trong Nghị quyết 71 với từng khâu, từng bước của quá trình biên soạn.

Thứ nhất, biên soạn SGK mới phải trên cơ sở Chương trình giáo dục phổ thông đã được cập nhật, hoàn thiện. Đây là nguyên tắc mang tính tiền đề, bởi SGK chỉ có thể chuẩn hóa và hiện đại nếu xuất phát từ một chương trình được điều chỉnh khoa học, đồng bộ.

Việc cập nhật, hoàn thiện chương trình cần dựa trên hai phương diện: (i) Kết quả đánh giá thực tiễn sau 7 năm triển khai, qua đó nhận diện ưu điểm, hạn chế và những bất cập trong nội dung, cấu trúc, phương pháp…; (ii) Những quan điểm, mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp mới của Nghị quyết 71 về giáo dục phổ thông, nhất là các yêu cầu về giáo dục toàn diện đức - trí - thể - mỹ, về năng lực số, trí tuệ nhân tạo, STEM/STEAM, ngoại ngữ và hệ giá trị con người Việt Nam thời đại mới...

Thứ hai, bộ SGK mới phải bảo đảm tính thống nhất và chuẩn hóa trên phạm vi cả nước. Đây là yêu cầu trực tiếp từ Nghị quyết 71, khắc phục phản ánh của xã hội về tình trạng phân tán, khác biệt giữa nhiều bộ SGK hiện nay. Sự thống nhất không chỉ dừng ở nội dung kiến thức, mà còn bao gồm cả tư tưởng sư phạm, cấu trúc, ngôn ngữ, thuật ngữ, ký hiệu, hệ thống minh họa và chuẩn đầu ra về năng lực, phẩm chất học sinh. Yêu cầu này đòi hỏi sớm điều chỉnh, hoàn thiện bộ tiêu chí và các quy định về SGK và công tác biên soạn, thẩm định SGK phổ thông.

Thứ ba, việc biên soạn SGK mới cần bảo đảm tính kế thừa có chọn lọc. Đây là nguyên tắc quan trọng, bởi ba bộ SGK hiện hành đều đạt yêu cầu về chất lượng, được Bộ Giáo dục và Đào tạo phê duyệt, đủ điều kiện sử dụng trong nhà trường. Tính kế thừa còn bảo đảm phát huy được trí tuệ, kinh nghiệm của đội ngũ tác giả, Tổng Chủ biên, Chủ biên của từng bộ sách trong việc nâng cấp, sửa đổi thành bộ SGK mới. Biên soạn bộ SGK thống nhất cần phải biết khai thác những điểm mạnh, cách tiếp cận hay, nội dung tốt, đồng thời mạnh dạn loại bỏ hoặc chỉnh sửa những hạn chế, bất cập.

Thứ tư, bộ SGK mới phải hiện đại và cập nhật. Nghị quyết 71 đã chỉ rõ cần đưa kiến thức về năng lực số, trí tuệ nhân tạo, giáo dục STEM/STEAM cũng như tăng thời lượng các môn khoa học, công nghệ, tin học vào chương trình giáo dục phổ thông. Điều này đặt ra yêu cầu, bộ SGK thống nhất phải gắn với yêu cầu phát triển năng lực công nghệ, tư duy sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề, hội nhập quốc tế. Đồng thời, bộ SGK mới phải là nền tảng để phát triển SGK thông minh, cho nền giáo dục thông minh.

Thứ năm, bảo đảm sự toàn diện và cân bằng. Giáo dục phổ thông, theo tinh thần Nghị quyết 71, phải phát triển hài hòa cả đức, trí, thể, mỹ, nghĩa là bộ SGK mới không thể chỉ tập trung vào tri thức hàn lâm. Nội dung sách phải khơi gợi giá trị nhân văn, đạo đức, trách nhiệm xã hội, đồng thời tạo điều kiện phát triển kỹ năng sống, sức khỏe, nghệ thuật và thể chất. SGK mới cần được thiết kế dành không gian cho hoạt động trải nghiệm, tình huống thực tiễn, bài tập gắn với cuộc sống, để thực hiện quan điểm “học đi đôi với hành”, “lí thuyết gắn liền với thực tiễn”, “nhà trường gắn liền với xã hội”.

Thứ sáu, bộ SGK thống nhất phải bảo đảm tính khả thi và hiệu quả triển khai. Đây là yêu cầu có tính ràng buộc thực tiễn. Tiến độ cần nhanh nhưng không được đánh đổi chất lượng. Toàn bộ quy trình biên soạn phải được tổ chức khoa học, rút gọn nhưng chặt chẽ, ứng dụng công nghệ số và trí tuệ nhân tạo để tăng năng suất, đồng thời minh bạch và được giám sát chặt chẽ. Việc biên soạn cũng phải tính đến điều kiện thực tế của nhà trường, giáo viên và học sinh, bảo đảm SGK sát với thực tiễn.

Biên soạn một bộ SGK thống nhất là nhiệm vụ đặc biệt quan trọng để hiện thực hóa những định hướng đột phá của Nghị quyết 71 trong lĩnh vực giáo dục phổ thông. Thành công của nhiệm vụ này đòi hỏi sự chỉ đạo quyết liệt của Bộ GD&ĐT, sự vào cuộc của các nhà xuất bản, sự tâm huyết của đội ngũ chuyên gia, tác giả, nhà giáo, và sự đồng hành, giám sát của toàn xã hội. Mỗi khâu - từ điều chỉnh chương trình, rà soát tiêu chuẩn, hướng dẫn, biên soạn đến thẩm định - đều phải được thực hiện khoa học, minh bạch và đồng bộ.

Học sinh Trường THCS Bế Văn Đàn (phường Quang Trung, Hà Nội) trao đổi bài học trong SGK. Ảnh: Xuân Phú

Một số chủ trương tác động

Nghị quyết 71 đã xác lập tầm nhìn mới đối với giáo dục phổ thông, với nhiều điểm mới mang tính đột phá.

Những phương án biên soạn

Một số yêu cầu

Biên soạn một bộ SGK thống nhất là nhiệm vụ đặc biệt quan trọng để hiện thực hóa những định hướng đột phá của Nghị quyết 71 trong lĩnh vực giáo dục phổ thông. Thành công của nhiệm vụ này đòi hỏi sự chỉ đạo quyết liệt của Bộ GD&ĐT, sự vào cuộc của các nhà xuất bản, sự tâm huyết của đội ngũ chuyên gia, tác giả, nhà giáo, và sự đồng hành, giám sát của toàn xã hội. Mỗi khâu - từ điều chỉnh chương trình, rà soát tiêu chuẩn, hướng dẫn, biên soạn đến thẩm định - đều phải được thực hiện khoa học, minh bạch và đồng bộ.