Đẩy mạnh dạy học Toán ứng dụng trong bối cảnh đổi mới giáo dục

Phát huy vai trò của môn Toán trong phát triển năng lực thế hệ trẻ

Tại hội thảo “Dạy học Toán ứng dụng trong trường phổ thông” diễn ra sáng 28/9, ông Phạm Đức Tâm – Viện trưởng Viện Nghiên cứu Ứng dụng STEM và Đào tạo nhân lực (IASTEM) – nhấn mạnh, trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, đặc biệt với việc triển khai Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, môn Toán không chỉ là môn khoa học cơ bản rèn luyện tư duy logic mà còn là công cụ quan trọng giúp hình thành, phát triển năng lực giải quyết vấn đề và khả năng ứng dụng vào thực tiễn.

Theo ông, xu hướng dạy học Toán trên thế giới cũng như tại Việt Nam đều đề cao tính ứng dụng và gắn kết với đời sống. Học sinh cần được tiếp cận Toán học thông qua các tình huống gần gũi, tham gia giải quyết những vấn đề thực tiễn, từ đó phát triển phẩm chất và năng lực toàn diện. Đây là yêu cầu tất yếu để giáo dục Việt Nam hội nhập sâu rộng với xu thế quốc tế.

Ông Phạm Đức Tâm - Viện trưởng viện nghiên cứu ứng dụng STEM và Đào tạo nhân lực IASTEM phát biểu tại hội thảo.

Khẳng định vai trò đặc biệt quan trọng của môn Toán, ông Tạ Ngọc Trí – Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục Phổ thông (Bộ GD&ĐT) – cho rằng, để sống, học tập và làm việc hiệu quả, con người không chỉ cần kiến thức mà còn phải được trang bị hệ thống kỹ năng thiết yếu như sáng tạo, tư duy phản biện và giải quyết vấn đề.

Ông nhấn mạnh, môn Toán có lợi thế nổi bật trong việc rèn luyện những kỹ năng này. Thông qua việc học Toán, học sinh có thể phát triển tư duy logic, khả năng sáng tạo và năng lực giải quyết vấn đề – những yếu tố then chốt để trở thành công dân đáp ứng yêu cầu của thời đại mới.

Ông Tạ Ngọc Trí – Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục Phổ thông (Bộ GD&ĐT) chia sẻ tại hội thảo theo hình thức trực tuyến.

Theo ông Tạ Ngọc Trí, giáo dục là nền tảng chuẩn bị thế hệ kế cận, vì vậy vai trò của nhà trường, đội ngũ giáo viên và chương trình giáo dục là vô cùng quan trọng. Trên thế giới, nhiều quốc gia đã điều chỉnh chương trình giáo dục phổ thông theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực người học nhằm đáp ứng yêu cầu xã hội hiện đại.

Ở Việt Nam, Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 đã thể hiện rõ định hướng này khi thiết kế nội dung các môn học, trong đó có Toán, vừa đảm bảo kiến thức cơ bản vừa khuyến khích học sinh vận dụng vào thực tiễn.

Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục Phổ thông mong muốn các thầy cô đổi mới bài giảng theo hướng gắn với đời sống, lồng ghép những câu chuyện gần gũi để học sinh thấy được mối liên hệ giữa Toán học và thực tiễn.

“Khi học sinh cảm nhận được giá trị thực tiễn của môn Toán, các em sẽ yêu thích môn học hơn, phát triển tư duy sáng tạo và năng lực giải quyết vấn đề, từ đó việc học Toán trở nên thiết thực và ý nghĩa hơn” – ông Tạ Ngọc Trí nhấn mạnh.

Đề xuất giải pháp đưa Toán ứng dụng vào giảng dạy hiệu quả

Từ thực tiễn giảng dạy, thầy Thiều Quang Tùng – giáo viên Toán Trường THCS Cầu Giấy (Hà Nội) – nhận thấy, Toán ứng dụng đã xuất hiện trong một số bài học nhưng chưa được triển khai rộng rãi. Nội dung chủ yếu tích hợp ở các chủ đề như xác suất, thống kê, hình học, đại số.

Theo thầy Tùng, Toán ứng dụng giúp học sinh phát triển năng lực giải quyết vấn đề, tăng hứng thú học tập, kết nối Toán học với đời sống và chuẩn bị cho nghề nghiệp tương lai có liên quan đến Toán.

Để triển khai hiệu quả, thầy đề xuất giáo viên cần đổi mới phương pháp dạy học, tích hợp công nghệ, thiết kế bài học gắn với đời sống, phân hóa theo năng lực, tham gia tập huấn chuyên đề và chia sẻ kinh nghiệm với đồng nghiệp.

Với nhà trường và ngành Giáo dục, thầy kiến nghị tổ chức tập huấn chuyên đề cho giáo viên; xây dựng ngân hàng bài toán thực tế; đưa nội dung ứng dụng vào kiểm tra, đánh giá; đồng thời cung cấp thiết bị, tài liệu và ghi nhận sáng kiến giảng dạy.

Thầy Thiều Quang Tùng – giáo viên Toán Trường THCS Cầu Giấy (Hà Nội) chia sẻ tại hội thảo.

Thận trọng trong thiết kế bài toán thực tiễn

Chia sẻ tại hội thảo, GS.TS Trần Văn Tấn – Trường ĐH Sư phạm Hà Nội – nêu bốn vấn đề then chốt: Vì sao nhà trường phổ thông phải dạy khoa học cho học sinh? Ứng dụng đã nằm trong bản chất của khoa học; Toán học vốn chứa đựng phương pháp tư duy phổ quát, vậy tại sao vẫn cần ví dụ ứng dụng cụ thể trong dạy học? Và giải pháp nào cho dạy học ứng dụng Toán học phổ thông?

Theo ông, giáo dục vốn có tính ước lệ; giáo án, sách giáo khoa là “kịch bản” để thầy và trò cùng diễn trên sân khấu lớp học. Do đó, những ví dụ thực tế trong giảng dạy – với dụng ý sư phạm – có thể không hoàn toàn trùng khớp với đời sống mà chỉ mang tính mô phỏng. Điều quan trọng là giáo viên cần giải thích rõ để học sinh hiểu đây chỉ là bước đệm để phát triển tư duy và năng lực vận dụng, chứ không phải thực tế nguyên bản.

GS.TS Trần Văn Tấn – Trường ĐH Sư phạm Hà Nội trao đổi tại hội thảo.

GS.TS Trần Văn Tấn nhấn mạnh, khoa học vận hành theo nguyên tắc nghiêm ngặt. Để xác lập một quy luật – dù trong vật lý, kinh tế hay xã hội học – đều phải trải qua quá trình quan sát, kiểm chứng và hệ thống hóa. Vì vậy, khi xây dựng các tình huống “gắn với thực tế” trong bài toán hay đề thi, cần hết sức thận trọng, tôn trọng các quy luật khoa học đã được khẳng định, tránh tùy tiện “sáng tạo” ra những quy luật không có cơ sở.

Ông cho rằng, một bài học hay đề thi không nhất thiết phải chứa nhiều câu hỏi “gắn mác thực tế”. Khi mô phỏng chỉ dừng lại ở lớp vỏ ngôn ngữ mà thiếu chính xác khoa học, sẽ dễ gây hiểu nhầm, làm lệch lạc nhận thức của học sinh về thế giới. Việc áp đặt một “quy luật toán học” lên hiện tượng xã hội hay tự nhiên một cách tùy tiện có thể khiến học sinh hiểu sai bản chất khoa học.

Ông cảnh báo, nếu trẻ em quen với việc dễ dãi “phát minh” ra quy luật, định luật mà không qua phân tích, phản biện và kiểm chứng, sau này có thể trở thành những người lớn ra quyết định bằng cảm tính, thiếu cơ sở khoa học – điều đặc biệt nguy hiểm trong một xã hội vận hành dựa trên tri thức.

TS Đỗ Viết Tuân, phụ trách chuyên môn của Kỳ thi Toán ứng dụng quốc tế VIAMC giới thiệu về kỳ thi này.

Ông Phạm Đức Tâm cho biết, hội thảo được tổ chức với mục tiêu lớn: Trao đổi cơ sở lý luận và kinh nghiệm thực tiễn về dạy học ứng dụng Toán trong bối cảnh mới; chia sẻ vai trò, trách nhiệm của các lực lượng giáo dục – từ nhà quản lý đến giáo viên trực tiếp giảng dạy; giới thiệu các mô hình, sáng kiến và hoạt động cụ thể để Toán học thực sự trở thành công cụ hữu ích trong đời sống và là nguồn hứng thú cho học sinh.
Trong khuôn khổ hội thảo, các chuyên gia, nhà khoa học tập trung thảo luận các chuyên đề như: Dạy học ứng dụng Toán phổ thông trong đời sống và các lĩnh vực khoa học; vai trò của nhà quản lý trong việc thúc đẩy dạy học Toán ứng dụng ở trường phổ thông; thiết kế và tổ chức hoạt động dạy học Toán ứng dụng từ thực tiễn giảng dạy; giới thiệu tổng quan kỳ thi VIAMC 2025.

Ông Phạm Đức Tâm - Viện trưởng viện nghiên cứu ứng dụng STEM và Đào tạo nhân lực IASTEM trong một buổi tập huấn giáo viên dạy học Toán ứng dụng trong trường phổ thông.

Phát huy vai trò của môn Toán trong phát triển năng lực thế hệ trẻ

Đề xuất giải pháp đưa Toán ứng dụng vào giảng dạy hiệu quả

Thận trọng trong thiết kế bài toán thực tiễn

Ông Phạm Đức Tâm cho biết, hội thảo được tổ chức với mục tiêu lớn: Trao đổi cơ sở lý luận và kinh nghiệm thực tiễn về dạy học ứng dụng Toán trong bối cảnh mới; chia sẻ vai trò, trách nhiệm của các lực lượng giáo dục – từ nhà quản lý đến giáo viên trực tiếp giảng dạy; giới thiệu các mô hình, sáng kiến và hoạt động cụ thể để Toán học thực sự trở thành công cụ hữu ích trong đời sống và là nguồn hứng thú cho học sinh.
Trong khuôn khổ hội thảo, các chuyên gia, nhà khoa học tập trung thảo luận các chuyên đề như: Dạy học ứng dụng Toán phổ thông trong đời sống và các lĩnh vực khoa học; vai trò của nhà quản lý trong việc thúc đẩy dạy học Toán ứng dụng ở trường phổ thông; thiết kế và tổ chức hoạt động dạy học Toán ứng dụng từ thực tiễn giảng dạy; giới thiệu tổng quan kỳ thi VIAMC 2025.