Hướng đi đột phát trong phát triển giáo dục STEM cho trẻ mầm non

Cần thiết đưa giáo dục STEM vào bậc mầm non

Không chỉ áp dụng ở bậc học phổ thông hay đại học, PGS.TS Bùi Thị Lâm - Trưởng Khoa Giáo dục mầm non (Trường ĐH Sư phạm Hà Nội) nhìn nhận, giáo dục STEM ngày càng được quan tâm và đưa vào giáo dục mầm non với mục tiêu hình thành sớm tư duy phản biện, khả năng năng giải quyết vấn đề và niềm yêu thích khám phá khoa học cho trẻ ngay từ những năm đầu đời.

Theo PGS.TS Bùi Thị Lâm, giáo dục mầm non là giai đoạn “vàng” để hình thành nền tảng tư duy và tính cách cho trẻ. Nhiều nghiên cứu khoa học chỉ ra rằng, khả năng nhận thức, trí tò mò, óc sáng tạo và kỹ năng xã hội của trẻ được phát triển mạnh mẽ trong giai đoạn 0–6 tuổi.

Việc tích hợp các yếu tố của giáo dục STEM trong chương trình mầm non giúp trẻ kết nối kiến thức với cuộc sống thực, phát triển tư duy sáng tạo, kĩ năng làm việc nhóm và kĩ năng giải quyết vấn đề.

Góc STEAM của một trường mẫu giáo ở Hà Nội.

Khác với bậc học phổ thông, STEM trong Giáo dục mầm non không nhấn mạnh kiến thức hàn lâm mà tập trung vào việc khám phá, thử nghiệm thông qua trò chơi, đặt câu hỏi và tìm ra các giải pháp giúp trẻ sáng tạo, tự tin và sẵn sàng đối mặt với các vấn đề trong cuộc sống.

“Chẳng hạn, trẻ có thể được quan sát sự nảy mầm của hạt giống (khoa học), dùng khối gỗ để xây cầu (kỹ thuật), thử nghiệm nước nóng – nước lạnh (công nghệ) hay đo đếm vật dụng trong lớp (toán học). Từ đó, trẻ không chỉ phát triển tư duy logic mà còn được khơi gợi niềm đam mê với các lĩnh vực khoa học – kỹ thuật” - PGS.TS Bùi Thị Lâm viện dẫn.

Gỡ “nút thắt”

Tổ chức hoạt động giáo dục STEM đòi hỏi giáo viên phải có tư duy linh hoạt.

PGS.TS Bùi Thị Lâm cho rằng, việc triển khai giáo dục STEM trong bậc học mầm non ở Việt Nam hiện còn nhiều vấn đề cần được cải thiện, đặc biệt là năng lực của giáo viên. Khảo sát từ các trường đại học Sư phạm cho thấy, đa số giáo viên mầm non chưa được đào tạo bài bản về phương pháp tích hợp STEM, thiếu kỹ năng thiết kế hoạt động, tổ chức hoạt động theo hướng khám phá – trải nghiệm và sử dụng công nghệ hiệu quả.

Ngoài ra, nhiều giáo viên còn tâm lý lo lắng khi triển khai hoạt động STEM, sợ rằng trẻ không hiểu bài, không làm được hoặc dễ gây nguy hiểm. Một số khác chưa nhận thức rõ ý nghĩa và tầm quan trọng của giáo dục STEM đối với sự phát triển của trẻ, từ đó chưa có động lực đổi mới phương pháp tổ chức hoạt động cho trẻ.

Trong thực tế, việc tổ chức hoạt động STEM đòi hỏi giáo viên phải có tư duy linh hoạt, khả năng thiết kế hoạt động phù hợp với từng độ tuổi, đồng thời biết lồng ghép các yếu tố khoa học, kỹ thuật, công nghệ và toán học một cách nhẹ nhàng, tự nhiên. Chính điều này đang tạo ra nút thắt lớn nhất cần tháo gỡ nếu muốn đưa STEM trở thành một phần bền vững trong chương trình giáo dục mầm non.

Cần tăng cường trao đổi chuyên môn và tập huấn cho với giáo viên mầm non.

5 nhóm giải pháp

Để thực hiện giáo dục STEM có kết quả trong giáo dục mầm non, cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp:

Thứ nhất, cần xây dựng chương trình giáo dục tích hợp STEM phù hợp với đặc điểm phát triển của trẻ mầm non, đảm bảo tính mềm dẻo và dễ triển khai trong điều kiện cơ sở vật chất còn hạn chế.

Thứ hai, tổ chức các khóa bồi dưỡng, tập huấn chuyên sâu cho giáo viên mầm non về giáo dục STEM, tập trung vào phương pháp tổ chức hoạt động, thiết kế học liệu, đảm bảo an toàn và đánh giá kết quả học tập của trẻ.

Thứ ba, đầu tư cơ sở vật chất tối thiểu phục vụ cho hoạt động STEM như bộ học cụ, vật liệu, không gian trải nghiệm, phòng học chuyên biệt… phù hợp với điều kiện cơ sở giáo dục mầm non.

Thứ tư, khuyến khích sự tham gia của cha mẹ và cộng đồng trong các hoạt động STEM nhằm tăng tính tương tác và tạo điều kiện cho trẻ áp dụng kiến thức vào thực tiễn.

Thứ năm, tăng cường nghiên cứu về giáo dục STEM ở bậc mầm non để làm cơ sở khoa học cho việc xây dựng chính sách, chương trình và tài liệu hướng dẫn triển khai.

Các hoạt động trải nghiệm giáo dục STEM cho học sinh tại Trường ĐH Sư phạm Hà Nội.

Nâng cao năng lực đội ngũ giáo viên

Giáo dục STEM ở bậc mầm non không chỉ là xu hướng giáo dục hiện đại, mà còn là giải pháp quan trọng để hình thành tư duy khoa học, sáng tạo và kỹ năng giải quyết vấn đề cho thế hệ tương lai.

Tuy nhiên, để STEM thực sự phát huy hiệu quả trong giáo dục mầm non tại Việt Nam, cần quan tâm đúng mức đến việc nâng cao năng lực đội ngũ giáo viên – những người giữ vai trò then chốt trong việc chuyển hóa triết lý giáo dục thành thực tiễn lớp học.

Chỉ khi giáo viên tự tin, sáng tạo và có hiểu biết đúng đắn, đầy đủ về STEM thì trẻ em mới có thể được học trong một môi trường giáo dục giàu trải nghiệm, kích thích trí tuệ và cảm xúc – những yếu tố nền tảng cho sự phát triển toàn diện.

Đây là lý do cơ bản thúc đẩy Trường ĐH Sư phạm Hà Nội và Trường ĐH RMIT Việt Nam phối hợp triển khai nhiệm vụ nghiên cứu khoa học: “Tăng cường năng lực về STEM cho giáo viên mầm non để thúc đẩy trải nghiệm học tập chất lượng cao thông qua sáng kiến phát triển chuyên môn dựa trên công nghệ có khả năng nhân rộng”.

Nhiệm vụ này thuộc Chương trình Đối tác Giáo dục toàn cầu GPE và Quỹ IDRC (Canada) tài trợ. Đây cũng là một trong ba đề tài duy nhất tại Việt Nam được GPE-KIX lựa chọn và tài trợ thực hiện trong giai đoạn 2024–2026 và được xem là một điểm sáng nổi bật trong nỗ lực nâng cao năng lực cho giáo viên mầm non về giáo dục STEM tại Việt Nam. Đề tài do PGS.TS Bùi Thị Lâm làm chủ nhiệm.

Mục tiêu trọng tâm của đề tài nghiên cứu là thiết kế mô hình phát triển chuyên môn cho giáo viên mầm non thông qua nền tảng công nghệ STEMsmart CPD – một giải pháp tích hợp đào tạo trực tuyến, học tập cá nhân hóa, hỗ trợ đồng nghiệp, và kết nối mạng lưới chuyên gia.

Trong Quý II/2025, nhóm nghiên cứu đã triển khai thành công khảo sát đầu vào tại 180 trường mầm non thuộc ba địa phương: Quảng Bình, Cần Thơ và Hải Phòng, với sự tham gia của 360 cán bộ quản lý, 1080 giáo viên mầm non, 1080 cha mẹ của trẻ và 1080 trẻ mầm non (3-5 tuổi). Dữ liệu từ khảo sát đang được phân tích để thiết kế nội dung can thiệp phù hợp và có căn cứ thực tiễn.

Khác với các khóa bồi dưỡng truyền thống thường rời rạc, STEMsmart CPD hướng đến mô hình đào tạo dựa trên công nghệ, có thể nhân rộng và phù hợp với giáo viên ở nhiều địa phương.

Các mô-đun phát triển năng lực được xây dựng linh hoạt, tích hợp các nội dung về STEM, công nghệ số, bình đẳng giới và phương pháp huấn luyện (coaching), đồng thời có thể tùy biến theo nhu cầu của từng người học.

Một điểm sáng nổi bật là, giáo viên không chỉ là người học mà còn trở thành “hạt nhân lan tỏa” – hỗ trợ đồng nghiệp và hình thành cộng đồng học tập chuyên nghiệp trong ngành mầm non.

Ngoài ra, việc ứng dụng công nghệ trong đào tạo giúp mở rộng phạm vi tiếp cận đến giáo viên ở các khu vực khó khăn, vùng sâu, vùng xa – những nơi vốn chịu nhiều thiệt thòi về cơ hội phát triển chuyên môn. Nhờ đó, tính công bằng trong tiếp cận giáo dục chất lượng cao được cải thiện, từng bước rút ngắn khoảng cách giữa các vùng miền trong triển khai giáo dục STEM.

Không dừng lại ở việc nâng cao kỹ năng cho giáo viên, dự án còn tạo điều kiện cho trẻ mầm non được tiếp cận với các trải nghiệm học tập đa dạng, hấp dẫn kích thích tư duy khoa học và kĩ năng sống từ sớm.

Với cách tiếp cận dựa trên công nghệ, thực tiễn và bằng chứng khoa học, dự án do Trường ĐH Sư phạm Hà Nội và RMIT Việt Nam chủ trì đang mở ra hướng đi mới trong đào tạo giáo viên mầm non về STEM – nơi giáo viên được hỗ trợ phát triển toàn diện, đổi mới được triển khai bền vững và có khả năng lan tỏa trong toàn ngành.

Sinh viên khoa Giáo dục mầm non– Trường ĐH Sư phạm Hà Nội sáng tạo các sản phẩm dạy học.

Trao đổi về vai trò của giáo viên mầm non trong triển khai giáo dục STEM, PGS.TS Bùi Thị Lâm nhấn mạnh, phát triển nguồn nhân lực luôn là bước đi cần thiết chuẩn bị cho bất kỳ đổi mới nào trong giáo dục. Đây là yếu tố năng động nhất trong tất cả các nguồn lực và được coi là vốn xã hội đặc biệt. Vì vậy, để triển khai được STEM trong giáo dục mầm non thì cần chuẩn bị năng lực cho giáo viên, vấn đề phát triển chuyên môn về giáo dục STEM cần là bước đi đầu tiên trong các giải pháp thực hiện giáo dục STEM.

Khơi nguồn tư duy khoa học cho trẻ mầm non: Bắt đầu từ những điều giản dị nhất.

Cần thiết đưa giáo dục STEM vào bậc mầm non

Gỡ “nút thắt”

5 nhóm giải pháp

Để thực hiện giáo dục STEM có kết quả trong giáo dục mầm non, cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp:

Nâng cao năng lực đội ngũ giáo viên

Trao đổi về vai trò của giáo viên mầm non trong triển khai giáo dục STEM, PGS.TS Bùi Thị Lâm nhấn mạnh, phát triển nguồn nhân lực luôn là bước đi cần thiết chuẩn bị cho bất kỳ đổi mới nào trong giáo dục. Đây là yếu tố năng động nhất trong tất cả các nguồn lực và được coi là vốn xã hội đặc biệt. Vì vậy, để triển khai được STEM trong giáo dục mầm non thì cần chuẩn bị năng lực cho giáo viên, vấn đề phát triển chuyên môn về giáo dục STEM cần là bước đi đầu tiên trong các giải pháp thực hiện giáo dục STEM.