Nội dung “Xây dựng nền giáo dục quốc dân hiện đại, ngang tầm khu vực và thế giới” trong Dự thảo Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII ghi rõ yêu cầu: Xây dựng cơ chế, chính sách đột phá và tập trung đầu tư phát triển một số cơ sở giáo dục đại học trở thành các trung tâm khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo quốc gia ngang tầm các nước tiên tiến.
Chia sẻ về vấn đề này, PGS.TS Trần Thành Nam - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục (Đại học Quốc gia Hà Nội) cho biết: Ngày 30/9/2025, Tổ Giúp việc Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số ban hành Thông báo kết luận số 45-TB/TGV về cuộc họp của lãnh đạo Ban Chỉ đạo với Thường trực Tổ giúp việc và các cơ quan có liên quan về đánh giá hiện trạng và một số nhiệm vụ, giải pháp thúc đẩy mô hình hợp tác 3 nhà, hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia, khu công nghệ cao, đô thị thông minh và trí tuệ nhân tạo.
Thông báo Kết luận ghi rõ: Lựa chọn bốn đại học trọng điểm làm hình mẫu cho hệ thống giáo dục đại học, gồm: Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh, Đại học Đà Nẵng và Đại học Bách khoa Hà Nội. Phấn đấu đến năm 2030, 4 đại học được lựa chọn đầu tư trọng điểm nói trên lọt top 150 trường đại học hàng đầu Châu Á và có ít nhất 1 lĩnh vực xếp hạng 100 của thế giới theo bảng xếp hạng đại học quốc tế uy tín…
Theo PGS.TS Trần Thành Nam, Đại học Quốc gia Hà Nội đang trong giai đoạn tái định hướng chiến lược để trở thành “đại học tinh hoa” theo định hướng quốc gia. Mục tiêu chiến lược của Đại học Quốc gia Hà Nội đến năm 2030 là lọt top 100 châu Á, đồng thời một số lĩnh vực mũi nhọn phải top 100 thế giới (với tầm nhìn rộng hơn đến năm 2045).
Nếu thực thi nhất quán chiến lược 6 trụ cột đồng bộ với tư duy đổi mới, nhà trường hoàn toàn có thể biến mục tiêu 2030-2045 thành hiện thực, cụ thể như sau:
Quản trị tối ưu: Xây dựng cơ chế quản trị tự chủ, minh bạch, sáng tạo
Về nội dung này, PGS.TS Trần Thành Nam cho rằng, cần đẩy mạnh quyền chủ động của Đại học Quốc gia Hà Nội trong tuyển dụng, chỉ tiêu, đổi mới chương trình và cơ sở vật chất theo tinh thần Nghị quyết 51/NQ-CP và Nghị định số 99/2019/NĐ-CP.
Đề xuất thành lập Ban chỉ đạo cấp Đại học Quốc gia Hà Nội cho Đề án chiến lược 2030-2045 (đã thành lập theo QĐ 5419/QĐ-ĐHQGHN tháng 10/2025), tạo diễn đàn phối hợp liên ngành. Cần thiết lập mô hình hội đồng tư vấn chiến lược trong Đại học Quốc gia Hà Nội, tập hợp các chuyên gia cấp cao cùng lãnh đạo nhà trường đánh giá định kỳ mục tiêu lộ trình. Đồng thời, xây dựng Hệ thống Quản lý tri thức (VNU Data-Driven Policy Platform) hỗ trợ ra quyết định chiến lược dựa trên dữ liệu lớn và mô phỏng.
Hội tụ, phát triển nhân tài: Chính sách thu hút, đãi ngộ đặc biệt cho đội ngũ tinh hoa
PGS.TS Trần Thành Nam ví dụ, có thể thành lập Quỹ tài năng Đại học Quốc gia Hà Nội để tài trợ nghiên cứu cá nhân và học bổng dành cho giảng viên và nghiên cứu sinh ưu tú. Coi đề án “Nhà khoa học xuất sắc” (500 nhà khoa học ưu tú đến 2030) là trọng tâm, nhằm thu hút chuyên gia quốc tế.
Đại học Quốc gia Hà Nội cần tăng cường hợp tác với kiều bào khoa học và chuyên gia quốc tế thông qua mạng lưới chuyên gia toàn cầu (VNU Global Talent Network); học hỏi kinh nghiệm quốc tế về thu hút nhân tài (ví dụ Singapore có chương trình quốc gia tài trợ học bổng sau tiến sĩ cho kiều bào).
Đại học Quốc gia Hà Nội cũng nên đẩy mạnh chính sách giảng viên kiêm nhiệm chuyên nghiệp như các viện nghiên cứu, thay vì ép buộc cán bộ làm kiêm nhiệm nặng nề.
Nghiên cứu đỉnh cao và đào tạo tinh hoa
Về nội dung này, PGS.TS Trần Thành Nam đề xuất thúc đẩy hình thành các Trung tâm xuất sắc (COE) và chương trình nghiên cứu liên ngành ưu tiên.
Ví dụ, đề xuất xây dựng COE theo các lĩnh vực chiến lược mà Đại học Quốc gia Hà Nội có thế mạnh (AI, chip, năng lượng sạch…); cấp kinh phí block funding (giao khoán theo cam kết đầu ra 3-5 năm) cho những đơn vị được công nhận xuất sắc.
Cơ chế này cho phép tự chủ chi linh hoạt (trả lương theo trình độ, chi phí vận hành, xúc tiến chuyển giao) đồng thời gắn với đánh giá bằng sản phẩm khoa học và công nghệ (publications, bằng sáng chế, công trình ứng dụng).
Bên cạnh đó, duy trì Quỹ Nghiên cứu khoa học Đại học Quốc gia Hà Nội (nội bộ) chuyên hỗ trợ các đề tài ứng dụng cao trong lĩnh vực chiến lược như kinh tế xanh, chuyển đổi số, công nghệ lõi.
Cũng cần tăng cường chương trình hợp tác quốc tế (liên kết viện nghiên cứu nước ngoài, tham gia dự án đa bên) để nâng cao uy tín xuất bản. Đồng thời, đẩy mạnh kết hợp giữa nghiên cứu và đào tạo. Ví dụ, mỗi COE cũng tham gia giảng dạy chương trình thạc sĩ, tiến sĩ tinh hoa, nhằm tạo môi trường “học và làm” cho sinh viên tài năng.
Nền tảng tài chính bền vững
Ngoài ngân sách nhà nước, cần phát triển các nguồn huy động khác như quỹ Endowment, hợp tác doanh nghiệp, đóng góp xã hội. Cụ thể, các đề xuất trên bao gồm thành lập Quỹ Đại học Quốc gia Hà Nội về nghiên cứu và đổi mới sáng tạo - kêu gọi tài trợ của doanh nghiệp, cựu sinh viên, đối tác quốc tế - để đầu tư vào mảng mũi nhọn với phân bổ minh bạch, theo kết quả thực tế.
Áp dụng cơ chế tài chính linh hoạt hơn như mô hình “block funding” nêu trên cho nghiên cứu, đồng thời cho phép các đơn vị Đại học Quốc gia Hà Nội được giữ một phần doanh thu từ dịch vụ, bản quyền sáng chế để tái đầu tư.
Ngoài ra, cân nhắc cho phép Đại học Quốc gia Hà Nội phát triển các chương trình đào tạo chất lượng cao tự thu học phí, hoặc hỗ trợ tín dụng sinh viên giỏi, từ đó giảm sức ép ngân sách. Mục tiêu dài hạn là nâng tỷ trọng thu từ khoa học công nghệ lên 35% tổng thu, tạo doanh thu đủ mạnh hỗ trợ hoạt động khoa học và đổi mới.
Công nghệ hiện đại, đồng bộ
Đại học Quốc gia Hà Nội cần trở thành trung tâm nghiên cứu các công nghệ chiến lược đã nêu (AI, chip bán dẫn, robot, năng lượng mới, nông nghiệp thông minh…). Đề xuất hợp tác chặt với Chính phủ và doanh nghiệp trong các dự án phát triển công nghệ lõi (ví dụ Đại học Quốc gia Hà Nội dẫn dắt các đề án quốc gia về AI, nông nghiệp thông minh, đồng thời xây dựng chương trình đại học kỹ sư, công nghệ cao).
Cũng cần cơ chế khuyến khích chuyển giao công nghệ, ví dụ tiền thưởng cho bằng sáng chế, cơ chế liên doanh doanh nghiệp ngay từ khi nghiên cứu. Hình thành cơ chế “VNU Industry 4.0 Partnership” để kết nối các nhà khoa học Đại học Quốc gia Hà Nội với tập đoàn công nghệ trong các dự án trọng điểm.
Bên cạnh đó, Đại học Quốc gia Hà Nội nên học hỏi mô hình quản trị tri thức và dữ liệu tổng hợp: ví dụ đề xuất thành lập VNU Policy Data Hub và VNU Dashboard nội bộ để theo dõi tiến độ ứng dụng công nghệ và đóng góp cho chính sách.
Khu đô thị đại học tích hợp, xanh và thông minh
Khu Đại học Quốc gia Hà Nội cần được hoàn thiện cơ sở vật chất và hạ tầng thông minh. Đồng thời, xây dựng nền tảng “đô thị đại học thông minh” với hạ tầng điện tử (mạng dữ liệu lớn, IoT cho tiện ích sinh viên, tự động hóa quản lý), quản lý năng lượng xanh (năng lượng mặt trời, sinh khối), giao thông thông minh (xe buýt điện, định vị vị trí học đường).
Ví dụ quốc tế cho thấy, mô hình này tạo môi trường nghiên cứu thực nghiệm ngay trong trường. Đại học Quốc gia Hà Nội nên hợp tác với UBND Hà Nội và các bộ ngành để đảm bảo hạ tầng Hòa Lạc phù hợp quy hoạch công nghệ - giáo dục quốc gia, đồng thời sử dụng khu đô thị như một “môi trường thí điểm” cho nghiên cứu đổi mới sáng tạo.
Mỗi chính sách mới về quản trị, tài chính, nhân sự hay đầu tư khoa học phải được thiết kế với tầm nhìn dài hạn, căn cứ vào các minh chứng toàn cầu và trong nước. Kinh nghiệm quốc tế lẫn nội bộ khu Đại học Quốc gia Hà Nội đều cho thấy: không có con đường tắt, chỉ có cách tập trung ưu tiên (cho nhân tài, cho COE, cho hạ tầng, cho quản trị); đồng thời xây dựng mạng lưới tri thức – chính sách – doanh nghiệp mạnh mẽ.
Trong bối cảnh Việt Nam đặt mục tiêu có 1-2 trường lọt top 100 thế giới vào 2030, khu Đại học Quốc gia Hà Nội nắm vị trí đầu tàu và phải thể hiện vai trò hạt nhân tri thức, nòng cốt đổi mới sáng tạo quốc gia. Việc phát triển khu Đại học Quốc gia Hà Nội trở thành “đại học tinh hoa” đòi hỏi cam kết cao từ chính sách quốc gia và sự nỗ lực tự thân của toàn trường.
PGS.TS Trần Thành Nam
