Cần chính sách đặc thù phát huy hiệu quả mô hình trường dân tộc bán trú

Cô trò Trường Phổ thông Dân tộc bán trú Tiểu học và THCS Nậm Càn, Kỳ Sơn, Nghệ An (Nghệ An). Ảnh: Ngọc Sơn

Tuy nhiên, quá trình triển khai, nhân rộng mô hình còn khó khăn, vướng mắc đòi hỏi ngành Giáo dục phải xây dựng, tham mưu các cấp chính quyền ban hành chính sách đặc thù cho các trường này.

Nâng “chất” toàn diện

Trường Phổ thông Dân tộc bán trú THCS Thông Thụ (Quế Phong, Nghệ An) đóng tại địa bàn xã biên giới, với phần lớn học sinh đồng bào dân tộc Thái, Khơ Mú. Thời điểm trung tuần tháng 5, nhà trường tập trung ôn tập cho học sinh lớp 9 thi tuyển sinh vào lớp 10.

Ông Hoàng Ngọc Thanh - Hiệu trưởng nhà trường cho biết, thực hiện Thông tư 29/2024 của Bộ GD&ĐT, công tác dạy thêm, học thêm ở các trường có nhiều thay đổi. Tuy nhiên, tại Trường Phổ thông Dân tộc bán trú THCS Thông Thụ, kế hoạch dạy học 2 buổi/ngày không bị ảnh hưởng.

Với đặc thù trường dân tộc bán trú, học sinh nhà xa được ở trong trường để thuận tiện sinh hoạt, học tập. Buổi sáng nhà trường tổ chức dạy chính khóa, buổi chiều bồi dưỡng, phụ đạo kiến thức cho học sinh. Thời gian qua, nhà trường cũng triển khai dạy chương trình tăng cường Tin học, tiếng Anh, kỹ năng sống, giáo dục STEM.

Cũng theo ông Thanh, việc dạy thêm, ôn thi, phụ đạo học sinh yếu được nhà trường thực hiện nhiều năm mà không thu tiền người học. Nhờ mô hình dân tộc bán trú, trường duy trì ổn định sĩ số, học sinh chuyên cần, hầu như không còn tình trạng bỏ học giữa chừng. Chất lượng dạy học của trường giữ vững và phát huy.

Sau 3 năm được công nhận Trường Phổ thông Dân tộc bán trú Tiểu học Lượng Minh (Tương Dương, Nghệ An), ông NguyễnVăn Thanh - Hiệu trưởng cho biết, chất lượng giáo dục toàn diện nâng lên rõ rệt.

Xã Lượng Minh được ví như huyện Tương Dương thu nhỏ, với địa bàn rộng lớn, nhiều bản vùng sâu, xa, có bản làng như ốc đảo nằm giữa lòng hồ thủy điện Bản Vẽ. Trước đây, số học sinh thuộc diện bán trú chiếm hơn 50%. Tuy nhiên, do chưa đủ điều kiện cơ sở vật chất, nên nhà trường phải duy trì 5 điểm trường lẻ, gây khó khăn cho việc triển khai các hoạt động giáo dục chung.

Từ năm 2022, học sinh lớp 3, 4, 5 được vận động đưa về điểm chính ăn ở, sinh hoạt để học Chương trình GDPT 2018. Tại đây, các em học tập đầy đủ tiếng Anh, Tin học, kỹ năng sống. Nhà trường tập trung nguồn lực đầu tư của địa phương, vận động xã hội hóa để tăng cường, tu bổ cơ sở vật chất, nhà ở bán trú… Bởi vậy, công tác quản lý, chăm sóc học sinh thuận tiện hơn. Từ đó, phong trào học tập, chất lượng giáo dục toàn diện chuyển biến tích cực.

Học sinh Trường Phổ thông Dân tộc bán trú THCS Mường Lống, Kỳ Sơn, Nghệ An. Ảnh: Ngọc Sơn

Triển khai thí điểm cấp trung học phổ thông

Trường THPT Kỳ Sơn và Trường THPT Quế Phong được chọn thí điểm mô hình trường dân tộc bán trú kiểu mới ở cấp THPT của tỉnh Nghệ An. Đối với Trường THPT Kỳ Sơn, cơ sở vật chất được tài trợ xây dựng mới hoàn toàn với công năng đầy đủ, hiện đại gồm phòng học, phòng chức năng, thư viện, bếp ăn, khu nhà ở nội trú học sinh, giáo viên…

Đây là tiền đề cho trường triển khai mô hình dân tộc bán trú. Sau 3 năm học, Trường THPT Kỳ Sơn đã đưa gần 1 nghìn học sinh vào sinh hoạt ở khu nhà nội trú để thuận tiện học tập, rèn luyện.

Còn Trường THPT Quế Phong gặp khó khăn hơn khi cơ sở vật chất tổ chức bán trú chưa đảm bảo. Bà Từ Thị Vân - Hiệu trưởng cho hay, trước đây, mô hình trường THPT dân tộc bán trú triển khai ở các huyện miền núi và phát huy hiệu quả. Hiện nay, mô hình này được khởi động lại, nhưng trường chưa có nhà ở bán trú cho học sinh, mà tận dụng lại phòng ở bán trú cũ.

Số phòng ở được gia cố, sửa chữa và chỉ đảm bảo nhu cầu cho khoảng 100 học sinh ở miễn phí. Nhà trường ưu tiên những em đặc biệt khó khăn, nhà cách xa trường, không có điều kiện thuê trọ bên ngoài; còn lại hơn 1.000 học sinh khác đang phải ở trọ bên ngoài. Điều này gây khó khăn cho các em, vất vả cho nhà trường trong công tác quản lý, chăm sóc, tổ chức các hoạt động giáo dục toàn diện.

Bà Từ Thị Vân cho biết, nhà trường đã làm tờ trình gửi sở GD&ĐT, các cấp chính quyền và được tỉnh đồng ý chủ trương xây dựng nhà ở bán trú mới cho học sinh với kinh phí 25 tỷ đồng. Hy vọng khi dự án được triển khai xây dựng và khánh thành, học sinh sẽ có khu nhà ở khang trang, sạch đẹp, phục vụ tốt cho học tập, sinh hoạt.

Về hoạt động dạy học, trường đang tích cực triển khai các nội dung tăng cường Tin học, ngoại ngữ, kỹ năng sống, giá trị sống, giáo dục STEM cho học sinh theo Nghị quyết 17/2024/NQ-HĐND của HĐND tỉnh Nghệ An. Theo nghị quyết này, các trường dân tộc bán trú được hỗ trợ kinh phí để chi trả cho giáo viên dạy học tăng cường; hỗ trợ kinh phí mua sắm sách giáo khoa xây dựng tủ sách dùng chung cho học sinh.

Để “xóa” hết điểm trường lẻ, Trường Phổ thông Dân tộc bán trú Tiểu học & THCS Trà Nam (Nam Trà My, Quảng Nam) vận động mỗi thôn có 2 phụ huynh luân phiên nhau xuống trường ở lại cùng học sinh.

Ông Võ Đăng Chín - Hiệu trưởng nhà trường cho biết: “Để đảm bảo khoảng cách di chuyển theo quy định, học sinh lớp 1 - 2 thường học tại điểm trường thôn và không có bán trú. Nhà trường sẽ chi trả chế độ hỗ trợ ăn uống, sinh hoạt cho phụ huynh theo mức quy định của Nhà nước.

Tuy nhiên, qua theo dõi, chúng tôi nhận thấy chất lượng học tập của học sinh các điểm trường thôn so với điểm trường chính có thấp hơn. Điều này do nhiều nguyên nhân như giáo viên đứng điểm phải dạy lớp ghép và kiêm nhiệm các môn học năng khiếu, cơ sở vật chất, phương tiện dạy học còn thiếu thốn. Vì vậy, nhà trường vận động phụ huynh ở các điểm trường thôn cho con em mình về học tại điểm trường chính và ở lại bán trú”.

Thời gian đầu của năm học, khi học sinh lớp 1 còn nhiều bỡ ngỡ với môi trường học tập, sinh hoạt mới, mỗi thôn - nóc sẽ cử 4 phụ huynh xuống trường cùng phụ giúp thầy cô chăm sóc các em. Khoảng 2 - 3 tuần sau đó, khi các em quen dần với nền nếp sinh hoạt, có một số kỹ năng phục vụ bản thân cơ bản thì mỗi nóc sẽ chỉ còn 2 người ở lại trong cả tuần. Cuối tuần, phụ huynh chịu trách nhiệm cùng các em về lại thôn để thứ 2 có mặt ở trường kịp cho giờ học của tuần mới.

Học sinh Trường THPT Quế Phong trình diễn trang phục truyền thống dân tộc tại hội thi học sinh thanh lịch. Ảnh: NTCC

Bảo đảm hiệu quả bền vững

Theo báo cáo của Sở GD&ĐT Nghệ An, trên địa bàn hiện có 8 trường phổ thông dân tộc nội trú; 83 trường phổ thông dân tộc bán trú và 50 trường phổ thông có học sinh bán trú. Trong đó, 2 trường thí điểm mô hình trường THPT dân tộc bán trú.

Việc tổ chức mô hình bán trú tạo điều kiện để học sinh học tập tốt nhất, giảm bất bình đẳng trong tiếp cận cơ hội giáo dục. Các hoạt động giáo dục toàn diện trong môi trường bán trú không chỉ nâng cao chất lượng dạy học, còn tăng cường kỹ năng sống, gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc cho học sinh. Đây cũng là cơ sở để nhà trường ổn định tổ chức dạy và học, hạn chế tình trạng học sinh bỏ học, từng bước nâng cao chất lượng giáo dục.

Thực hiện mô hình trường phổ thông dân tộc bán trú các địa phương đã tích cực sắp xếp sáp nhập, dồn dịch điểm trường. Qua đó, góp phần tinh giản biên chế, tiết kiệm giáo viên cũng như ngân sách trả lương cho Nhà nước. Cơ sở vật chất các trường phổ thông dân tộc bán trú, trường phổ thông có học sinh bán trú cũng được quan tâm, đầu tư trọng điểm.

Tuy nhiên, quá trình triển khai và nhân rộng mô hình trường dân tộc bán trú cũng gặp nhiều khó khăn, vướng mắc. Trên thực tế, dù triển khai mô hình bán trú với chế độ chính sách tương ứng, nhưng học sinh các trường này đều tập trung ở trường học tập, sinh hoạt như nội trú. Vì vậy, nhà trường phải xoay xở đủ cách để “nuôi” học sinh.

Ông Nguyễn Văn Thanh - Hiệu trưởng Trường Phổ thông Dân tộc bán trú Tiểu học Lượng Minh, cho hay, trường có 299/525 học sinh bán trú. Do điều kiện nhà xa, các em ở vùng lòng hồ như bản Cà Moong, Xốp Cháo phải đi thuyền hàng tiếng đồng hồ để đến trường, nên không thể đi về thường xuyên. Để đảm bảo an toàn và đỡ vất vả cho phụ huynh, cứ 2 tuần nhà trường mới cho học sinh về nhà nghỉ cuối tuần.

“Đổi lại, chúng tôi phải nuôi học sinh thêm các ngày thứ 7, Chủ nhật; cử giáo viên trực đêm quản lý, chăm sóc các em buổi đêm mà không có chế độ chi trả. Nhà trường không thể thu tiền phụ huynh vì hoàn cảnh gia đình các em khó khăn. Hiện, chúng tôi vận động các nguồn lực xã hội hóa để hỗ trợ vật dụng sinh hoạt, còn giáo viên tình nguyện trực thêm”, ông Nguyễn Văn Thanh nói.

Huyện Kỳ Sơn có số trường dân tộc bán trú nhiều nhất tỉnh, ông Phạm Viết Phúc - Trưởng phòng GD&ĐT mong muốn được tập trung đầu tư đồng bộ cơ sở vật chất, đặc biệt nhà ở bán trú học sinh. Bên cạnh đó, tăng cường giáo viên Tin học, ngoại ngữ để đảm bảo thực hiện Chương trình GDPT 2018. Về chế độ chính sách cho học sinh bán trú, ý kiến của Trưởng phòng GD&ĐT huyện Kỳ Sơn cần điều chỉnh để phù hợp với thể chất, nhu cầu từng cấp học.

Những năm qua, để góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục vùng cao, ngành Giáo dục Nghệ An đã đẩy nhanh thành lập các trường dân tộc bán trú. “Trong thời gian tới, chúng tôi tiếp tục tham mưu các cấp chính quyền xây dựng cơ chế chính sách đặc thù đối với các trường này; đầu tư nguồn lực phát triển bền vững giáo dục vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi; tăng kinh phí hỗ trợ các trường phổ thông dân tộc bán trú nhằm nâng cao năng lực ngoại ngữ, Tin học, giáo dục STEM, năng lực số”, ông Thái Văn Thành - Giám đốc Sở GD&ĐT Nghệ An thông tin.

Tại Trường Phổ thông Dân tộc bán trú Tiểu học & THCS Trà Nam, do phụ huynh cùng ăn cùng ở với học sinh, mỗi năm, Ban giám hiệu phải huy động kinh phí từ nguồn xã hội hóa để chi trả thêm tiền ăn cho khoảng 6 - 8 phụ huynh/tháng. Với tổng số học sinh của trường là 342 em, nhưng chỉ có 5 nhân viên phục vụ nấu ăn.

“Nếu tính hệ số nhân viên phục vụ cứ 40 học sinh/người thì số lượng nhân viên của trường chỉ mới đáp ứng được cho 200 học sinh. Điều này gây quá tải cho người làm nhiệm vụ liên quan, nhiều trường không tìm được nhân viên cấp dưỡng để hợp đồng. Số phụ huynh hỗ trợ học sinh bán trú của nhà trường cũng đồng thời phụ giúp nhân viên cấp dưỡng chế biến thức ăn, dọn vệ sinh, chăm sóc các em nhỏ...”, ông Chín thông tin.

Ông Chin cũng cho rằng, nếu so sánh chức năng, nhiệm vụ của mô hình trường bán trú và trường nội trú huyện thì về cơ bản không khác gì nhau. Trường bán trú vẫn chăm sóc học sinh ở nội trú từ chiều Chủ nhật cho đến chiều thứ 6, sau đó các em mới trở về nhà. Thế nhưng lại có sự cách biệt trong chế độ hỗ trợ cho cả giáo viên, nhân viên và học sinh.

Ông Chín đề nghị không nên giới hạn số lượng nhân viên phục vụ nấu ăn cho học sinh trường phổ thông dân tộc bán trú mà phải căn cứ theo tình hình thực tế. Vì hiện nay, số lượng học sinh ăn, ở bán trú tại các trường phổ thông vùng dân tộc thiểu số, miền núi hơn 250 học sinh, nhiều trường hơn 300 học sinh nhưng tối đa chỉ có 5 người nấu ăn là quá tải.

“Với những trường có cả học sinh tiểu học và THCS thì giờ ăn của các em khác nhau. Thức ăn chế biến cũng khác để phù hợp với độ tuổi, thực đơn phải có sự điều chỉnh như học sinh tiểu học thì lượng rau củ quả sẽ ít hơn, khẩu phần ăn phải tăng chất đạm...”, ông Chín ví dụ.

Sở GD&ĐT Nghệ An đã tham mưu HĐND tỉnh ban hành Nghị quyết 17 hỗ trợ kinh phí cho 85 trường phổ thông dân tộc bán trú trên địa bàn dạy học chương trình tăng cường Tin học, ngoại ngữ, kỹ năng sống, STEM... Trong thời gian tới, ngành chủ động sắp xếp quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục theo hướng đồng bộ, liên thông, tinh gọn, phù hợp thực tiễn, và đảm bảo quyền tiếp cận giáo dục của người học ở vùng sâu, xa.