Giáo dục nghề nghiệp thời 4.0: Thay đổi để bứt phá

Lạc lối giữa ma trận chuyển đổi số

Trong bối cảnh chuyển đổi số diễn ra sâu rộng, thị trường lao động đang đặt ra những yêu cầu hoàn toàn mới đối với nguồn nhân lực. Trong khi nhiều phụ huynh và học sinh còn do dự với lựa chọn học nghề, lo ngại về chất lượng đào tạo và khả năng thăng tiến, thì hệ thống giáo dục nghề nghiệp ở Việt Nam âm thầm tái định vị mình; không còn là “giải pháp thứ hai” mà là hướng đi chủ động, thực tiễn và phù hợp với thời đại. Với nền tảng pháp lý đổi mới, chương trình đào tạo cập nhật và mô hình liên kết doanh nghiệp chặt chẽ, giáo dục nghề nghiệp khẳng định vai trò tiên phong trong việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho nền kinh tế số.

Chị Trần Lê Hoàng Anh (37 tuổi, ngụ TPHCM) chia sẻ: “Thế giới nói về trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), Internet vạn vật (IoT), nhưng con trai tôi lại thích học trường nghề vì thời gian đào tạo ngắn, có thể sớm kiếm tiền. Tôi luôn lo lắng liệu các trường nghề có bị kẹt lại với những giáo trình cũ kỹ, chỉ dạy các kỹ năng lao động chân tay đơn thuần? Liệu con tôi có được trang bị đủ năng lực để cạnh tranh trong thị trường lao động ngày càng đòi hỏi kỹ năng số?”.

Cùng nỗi băn khoăn, anh Nguyễn Văn Quyền (43 tuổi, ngụ Đồng Nai), có con trai đang học tại một cơ sở giáo dục nghề nghiệp ở TPHCM trao đổi: “Các trường đại học được trao quyền tự chủ lớn hơn, vậy tấm bằng cao đẳng, trung cấp nghề có bị xem nhẹ không? Con đường liên thông có thực sự rộng mở hay chỉ là cánh cửa hẹp? Dù các trường nghề luôn cam kết tỷ lệ việc làm cao, nhưng tôi lo con trai sau khi tốt nghiệp chỉ dừng lại ở vị trí người thợ, khó có cơ hội thăng tiến, mức lương không cao và dễ bị thay thế bởi máy móc”.

Trước những băn khoăn đó, ThS Thái Thủy Chung - Giám đốc Trung tâm Tuyển sinh & Truyền thông, Trường Cao đẳng An ninh mạng iSPACE nhận định: Việt Nam đang ở thời điểm bản lề của công cuộc đổi mới. Giáo dục nghề nghiệp không thể và không đứng ngoài guồng quay ấy. Đây là thời cơ, thách thức và giáo dục nghề nghiệp đang nắm bắt tốt cơ hội để vươn lên mạnh mẽ. Theo ThS Chung, tình trạng giáo dục nghề nghiệp bị “lép vế” hoàn toàn có thể xóa bỏ nhờ nền tảng pháp lý vững chắc.

Dự thảo sửa đổi Luật Giáo dục nghề nghiệp đang hoàn thiện với nhiều điểm mới mang tính cách mạng. Cụ thể, dự thảo quy định việc cho phép các trường đại học đào tạo ở trình độ đại học ngành, nghề thuộc lĩnh vực sức khỏe, đào tạo giáo viên, ngành, nghề chuyên môn đặc thù lĩnh vực nghệ thuật… hoặc các doanh nghiệp đủ điều kiện, tham gia đào tạo trình độ trung cấp, cao đẳng.

Điều này sẽ tạo ra môi trường cạnh tranh lành mạnh, thúc đẩy chất lượng và đa dạng hóa lựa chọn cho người học, qua đó mở rộng hệ sinh thái đào tạo. Bên cạnh đó, bằng tốt nghiệp trung cấp nghề được thừa nhận có giá trị tương đương bằng THPT đã phá vỡ “ngõ cụt” trong học tập.

Người học nghề hoàn toàn có lộ trình học tập suốt đời, liên thông lên bậc học cao hơn mà không gặp rào cản. Các cơ sở giáo dục nghề nghiệp còn được trao quyền tự chủ cao hơn trong thiết kế chương trình, hợp tác quốc tế và đặc biệt triển khai các chứng chỉ kỹ năng ngắn hạn (micro-credential), giúp họ phản ứng nhanh nhạy với nhu cầu thị trường lao động.

Lễ tốt nghiệp của sinh viên Trường Cao đẳng An ninh mạng iSPACE. Ảnh: Gia Hưng

Chương trình đào tạo chuyển mình

ThS Thái Thủy Chung khẳng định, quan niệm giáo dục nghề nghiệp chỉ đào tạo “thợ” đã hoàn toàn lỗi thời. Theo xu hướng của các quốc gia phát triển như Đức, Thụy Sĩ, Úc, giáo dục nghề nghiệp hiện đại là sự kết hợp giữa đào tạo kỹ năng chuyên sâu và giáo dục khai phóng (liberal education), nhằm tạo ra những công dân toàn diện.

Trong kỷ nguyên số, chương trình đào tạo của các trường nghề đã có sự “lột xác” ngoạn mục. Không chỉ tập trung vào tay nghề truyền thống, các trường đang trang bị cho người học bộ năng lực số toàn diện, gồm: Kỹ năng số nền tảng và chuyên sâu (từ tin học văn phòng, quản trị phần mềm đến lập trình, an ninh mạng, AI); kỹ năng mềm thiết yếu như tư duy phản biện, giải quyết vấn đề, làm việc nhóm, giao tiếp đa văn hóa; kỹ năng học tập suốt đời, khả năng tự học trên nền tảng trực tuyến và thích nghi với công nghệ mới.

ThS Lê Thị Bích Thảo - Phó Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Đại Việt Sài Gòn nhấn mạnh: Nhà trường luôn lấy tiêu chí đào tạo gắn với thực tiễn làm trọng tâm. Trường phối hợp với hàng trăm doanh nghiệp để xây dựng chương trình, liên tục rà soát và cập nhật công nghệ, kỹ năng mới nhất mà thị trường lao động cần.

Sinh viên được tiếp cận với AI, IoT, thiết kế số... ngay khi còn ngồi trên ghế nhà trường. Đó là lý do sinh viên không bao giờ bị tụt hậu. Thống kê cho thấy hơn 85% sinh viên hệ giáo dục nghề nghiệp có việc làm trong vòng 6 tháng sau tốt nghiệp; với các ngành “hot” như Công nghệ thông tin, An ninh mạng, Điện tử công nghiệp, tỷ lệ này đạt trên 95%. Nhiều học viên không chỉ tìm được việc làm tốt mà còn khởi nghiệp thành công, được công ty quốc tế tuyển dụng. Việc làm không còn là nỗi lo, mà là điểm mạnh vượt trội và niềm tự hào của giáo dục nghề nghiệp.

Bên cạnh đó, với định hướng “không để sinh viên bỏ học vì khó khăn tài chính”, năm 2025, Trường Cao đẳng Đại Việt Sài Gòn tiếp tục triển khai các chính sách học phí và hỗ trợ tài chính linh hoạt, thân thiện và thực tiễn. Sinh viên có học lực tốt được nhận học bổng giá trị để trang trải cuộc sống. Trường cam kết không tăng học phí trong suốt khóa học.

Đặc biệt, trường có Quỹ tín dụng học tập 15 tỷ đồng, hỗ trợ sinh viên vay vốn với lãi suất 0%. Sau khi tốt nghiệp, nếu chưa thể hoàn trả ngay, sinh viên có thể cam kết thời gian hoàn trả cụ thể với nhà trường.

“Mô hình đào tạo kép, với 70 - 80% thời lượng dành cho thực hành tại doanh nghiệp, đang trở thành chuẩn mực. Sinh viên không chỉ học lý thuyết mà còn được ‘cùng ăn - cùng học - cùng làm’ với chuyên gia, thậm chí nhận lương trong thời gian thực tập, đảm bảo làm được việc ngay sau khi ra trường. Giáo dục nghề nghiệp không phải là lựa chọn cuối cùng, mà là lựa chọn thông minh cho một tương lai bền vững”, ThS Thảo khẳng định.

Theo Sở GD&ĐT TPHCM, đến năm 2025, hệ thống cơ sở giáo dục nghề nghiệp tại địa phương có 380 đơn vị, gồm: 62 trường cao đẳng, 60 trường trung cấp, 77 trung tâm giáo dục nghề nghiệp và 181 cơ sở hoạt động giáo dục nghề nghiệp khác.

Sinh viên ngành Y sĩ đa khoa, Trường Cao đẳng Đại Việt Sài Gòn. Ảnh: Gia Hưng

Lạc lối giữa ma trận chuyển đổi số

Chương trình đào tạo chuyển mình

Theo Sở GD&ĐT TPHCM, đến năm 2025, hệ thống cơ sở giáo dục nghề nghiệp tại địa phương có 380 đơn vị, gồm: 62 trường cao đẳng, 60 trường trung cấp, 77 trung tâm giáo dục nghề nghiệp và 181 cơ sở hoạt động giáo dục nghề nghiệp khác.