Ổn định dạy - học từ lựa chọn sách giáo khoa, vấn đề không thể xem nhẹ

(CLO) Trong quá trình triển khai Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, một chương trình được thiết kế theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực người học thì sách giáo khoa (SGK) không chỉ là học liệu cơ bản, mà còn là trục kết nối giữa chương trình, giáo viên và học sinh. Vì vậy, lựa chọn một bộ SGK phù hợp trở thành yêu cầu cấp thiết, góp phần tạo nền tảng ổn định, đồng bộ cho toàn ngành.

Một bộ SGK phù hợp ngày nay không dừng lại ở cuốn sách trên tay học sinh. Đó phải là một hệ thống học liệu hoàn chỉnh, từ SGK của tất cả môn học – kể cả những môn đặc thù đến tài liệu giáo dục địa phương, sách giáo viên, sách bài tập và học liệu số đa phương tiện.

Việc xây dựng hệ sinh thái số phong phú, có bài tập tương tác, video, audio, mô phỏng, hoạt hình… cùng đội ngũ tác giả và chuyên gia công nghệ đủ mạnh giúp giáo viên và học sinh tiếp cận tri thức theo cách hiện đại hơn, linh hoạt hơn. Đây cũng là bước đi tất yếu để chuyển đổi sang mô hình giáo dục thông minh đang được Chính phủ định hướng.

Trong điều kiện nhiều gia đình còn khó khăn, một bộ SGK chỉ thực sự “phù hợp” khi giá thành được tối ưu ngay từ khâu biên soạn, thiết kế, in ấn đến phát hành. Việc giữ giá bán ở mức hợp lý, dựa trên nguyên tắc tiết kiệm và minh bạch, không chỉ giúp giảm áp lực cho phụ huynh mà còn thể hiện trách nhiệm xã hội của đơn vị làm sách. Đây là tiêu chí quan trọng để tạo sự bình đẳng trong tiếp cận học tập cho mọi học sinh trên cả nước.



Thực tiễn cho thấy, một bộ SGK được lựa chọn ổn định, nhất quán giữa các địa phương sẽ góp phần giảm thiểu xáo trộn, giúp giáo viên không phải liên tục thay đổi học liệu hay tập huấn lại từ đầu. Sự tin cậy của đội ngũ giáo viên và phụ huynh cũng là minh chứng quan trọng cho chất lượng SGK.

Khi nhiều trường, nhiều tỉnh cùng sử dụng một bộ sách, việc tổ chức kiểm tra, đánh giá, các hoạt động chuyên môn liên trường – liên vùng sẽ thuận lợi hơn, qua đó nâng cao hiệu quả quản lý và chất lượng dạy học.

Cũng bàn luận về vấn đề này, PGS, TS Trần Xuân Nhĩ, Phó chủ tịch Thường trực Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam, nguyên Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng cho rằng, việc thống nhất một bộ SGK dùng chung sẽ giúp chấm dứt tình trạng lộn xộn và tiêu cực trong việc lựa chọn sách. Về mặt kinh tế, lợi ích của việc này là rất lớn. Với hàng chục triệu học sinh, việc in và phát hành nhiều bộ SGK mỗi năm gây ra sự lãng phí không cần thiết. Cũng theo PGS, TS Trần Xuân Nhĩ, một bộ SGK duy nhất không làm mất đi tính linh hoạt hay sáng tạo trong giáo dục. Vấn đề cốt lõi là ở phương pháp giảng dạy.

Nguồn cung SGK phải ổn định, kịp thời, ngay cả trong điều kiện thiên tai, dịch bệnh hoặc biến động thị trường. Bộ SGK được lựa chọn cần bảo đảm cơ sở pháp lý rõ ràng, không rủi ro bản quyền, có mạng lưới in ấn – phát hành rộng tới vùng sâu, vùng xa, hải đảo.

Đây là yếu tố mang tính “an ninh giáo dục”, nhằm bảo đảm mọi học sinh đều được tiếp cận sách đúng thời điểm năm học mới; đồng thời tạo thuận lợi trong việc triển khai các chính sách cấp sách miễn phí, đặt hàng hoặc đấu thầu bằng ngân sách nhà nước.

Một bộ SGK có chất lượng phải thể hiện sự nhất quán về triết lý và phương pháp giáo dục, có tính liên thông từ lớp 1 đến lớp 12, giúp giáo viên xây dựng kế hoạch dạy học theo chủ đề, theo năng lực người học một cách thuận lợi.

SGK cũng cần hỗ trợ tốt cho kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực – yêu cầu cốt lõi của Chương trình Giáo dục phổ thông 2018. Điều này góp phần giảm áp lực cho giáo viên và tạo sự thống nhất trong quản lý chuyên môn của nhà trường và địa phương.

Trao đổi cùng phóng viên Báo Nhà báo và Công luận, TS Hoàng Ngọc Vinh, Nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp (Bộ Giáo dục và Đào tạo) cũng chỉ rõ mục tiêu chính không chỉ là "cả nước dùng một bộ sách", mà là thiết lập chuẩn mực tri thức quốc gia, đảm bảo công bằng cho học sinh và khơi dậy tư duy sáng tạo, năng lực tự học.

Đây là công cụ để nâng cao chất lượng giáo dục, chuẩn bị nền tảng vững chắc cho thế hệ học sinh Việt Nam trong kỷ nguyên số và hội nhập quốc tế. Ở đây nên hiểu SGK thống nhất dùng chung là sự thống nhất trong đa dạng với trục cốt nội dung cốt lõi, những cách tiếp cận tri thức sẽ khác nhau qua đặc trưng từng bài học, cấp lớp học và điều kiện ứng dụng công nghệ trong lớp học sao cho đạt được hiệu quả cao nhất.

Trước đó, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) Nguyễn Kim Sơn thay mặt Thủ tướng Chính phủ, đã ký báo cáo tiếp thu, giải trình đối với các ý kiến của đại biểu Quốc hội liên quan đến dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục. Một trong những nội dung nhận được nhiều quan tâm là chủ trương ban hành một bộ SGK thống nhất sử dụng trên phạm vi toàn quốc từ năm học 2026-2027.

Nhiều đại biểu tán thành với chủ trương này, đồng thời đề nghị làm rõ một số vấn đề như: Bộ sách thống nhất là sách bắt buộc hay sách chuẩn để các địa phương lựa chọn; chính sách về miễn phí, tái sử dụng; mô hình thư viện sách giáo khoa dùng chung… nhằm bảo đảm tính khả thi và tạo thuận lợi cho giáo viên, học sinh.

Theo Chính phủ, để thực hiện nhiệm vụ nêu tại Nghị quyết số 71-NQ/TW, dự thảo luật quy định: “Bộ GD&ĐT quyết định một bộ SGK giáo dục phổ thông sử dụng thống nhất toàn quốc”.

Quy định này cho phép Bộ GD&ĐT lựa chọn phương án phù hợp với thực tiễn, có thể trực tiếp biên soạn một bộ sách mới hoặc chỉnh lý, kế thừa các bộ sách hiện hành, tùy theo chỉ đạo của cấp có thẩm quyền.



Chính phủ cho rằng, ở giai đoạn hiện nay, việc quy định cứng trong luật về phương thức thực hiện Nhà nước trực tiếp biên soạn hay xã hội hóa là chưa khả thi, bởi phương án cụ thể vẫn đang được nghiên cứu và đánh giá tác động. Vì vậy, quy định theo hướng mở của dự thảo sẽ giúp luật ổn định, tránh tạo ra các ràng buộc không cần thiết trong bối cảnh chủ trương đang được hoàn thiện.

Chính phủ đã giao Bộ GD&ĐT xây dựng báo cáo phương án triển khai bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc từ năm học 2026-2027 theo các nguyên tắc: Công khai, minh bạch, khách quan, tiết kiệm và chống lãng phí; đồng thời kế thừa ưu điểm của các bộ sách hiện có, bảo đảm không gây xáo trộn hoạt động dạy - học, giảm tối đa tác động tới giáo viên và học sinh.

Sau khi cấp có thẩm quyền quyết định chủ trương, Chính phủ sẽ chỉ đạo rà soát, điều chỉnh các quy định liên quan tới sách giáo khoa; hoàn thiện cơ chế tái sử dụng, thư viện sách dùng chung; và cụ thể hóa chính sách miễn phí sách giáo khoa trong các nghị định. Các nội dung này nhằm tạo cơ sở pháp lý đầy đủ, phù hợp thực tiễn và đáp ứng yêu cầu minh bạch trong tổ chức thực hiện.

Một bộ SGK phù hợp ngày nay không dừng lại ở cuốn sách trên tay học sinh. Đó phải là một hệ thống học liệu hoàn chỉnh, từ SGK của tất cả môn học – kể cả những môn đặc thù đến tài liệu giáo dục địa phương, sách giáo viên, sách bài tập và học liệu số đa phương tiện.

Việc xây dựng hệ sinh thái số phong phú, có bài tập tương tác, video, audio, mô phỏng, hoạt hình… cùng đội ngũ tác giả và chuyên gia công nghệ đủ mạnh giúp giáo viên và học sinh tiếp cận tri thức theo cách hiện đại hơn, linh hoạt hơn. Đây cũng là bước đi tất yếu để chuyển đổi sang mô hình giáo dục thông minh đang được Chính phủ định hướng.

Trong điều kiện nhiều gia đình còn khó khăn, một bộ SGK chỉ thực sự “phù hợp” khi giá thành được tối ưu ngay từ khâu biên soạn, thiết kế, in ấn đến phát hành. Việc giữ giá bán ở mức hợp lý, dựa trên nguyên tắc tiết kiệm và minh bạch, không chỉ giúp giảm áp lực cho phụ huynh mà còn thể hiện trách nhiệm xã hội của đơn vị làm sách. Đây là tiêu chí quan trọng để tạo sự bình đẳng trong tiếp cận học tập cho mọi học sinh trên cả nước.



Thực tiễn cho thấy, một bộ SGK được lựa chọn ổn định, nhất quán giữa các địa phương sẽ góp phần giảm thiểu xáo trộn, giúp giáo viên không phải liên tục thay đổi học liệu hay tập huấn lại từ đầu. Sự tin cậy của đội ngũ giáo viên và phụ huynh cũng là minh chứng quan trọng cho chất lượng SGK.

Khi nhiều trường, nhiều tỉnh cùng sử dụng một bộ sách, việc tổ chức kiểm tra, đánh giá, các hoạt động chuyên môn liên trường – liên vùng sẽ thuận lợi hơn, qua đó nâng cao hiệu quả quản lý và chất lượng dạy học.

Cũng bàn luận về vấn đề này, PGS, TS Trần Xuân Nhĩ, Phó chủ tịch Thường trực Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam, nguyên Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng cho rằng, việc thống nhất một bộ SGK dùng chung sẽ giúp chấm dứt tình trạng lộn xộn và tiêu cực trong việc lựa chọn sách. Về mặt kinh tế, lợi ích của việc này là rất lớn. Với hàng chục triệu học sinh, việc in và phát hành nhiều bộ SGK mỗi năm gây ra sự lãng phí không cần thiết. Cũng theo PGS, TS Trần Xuân Nhĩ, một bộ SGK duy nhất không làm mất đi tính linh hoạt hay sáng tạo trong giáo dục. Vấn đề cốt lõi là ở phương pháp giảng dạy.

Nguồn cung SGK phải ổn định, kịp thời, ngay cả trong điều kiện thiên tai, dịch bệnh hoặc biến động thị trường. Bộ SGK được lựa chọn cần bảo đảm cơ sở pháp lý rõ ràng, không rủi ro bản quyền, có mạng lưới in ấn – phát hành rộng tới vùng sâu, vùng xa, hải đảo.

Đây là yếu tố mang tính “an ninh giáo dục”, nhằm bảo đảm mọi học sinh đều được tiếp cận sách đúng thời điểm năm học mới; đồng thời tạo thuận lợi trong việc triển khai các chính sách cấp sách miễn phí, đặt hàng hoặc đấu thầu bằng ngân sách nhà nước.

Một bộ SGK có chất lượng phải thể hiện sự nhất quán về triết lý và phương pháp giáo dục, có tính liên thông từ lớp 1 đến lớp 12, giúp giáo viên xây dựng kế hoạch dạy học theo chủ đề, theo năng lực người học một cách thuận lợi.

SGK cũng cần hỗ trợ tốt cho kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực – yêu cầu cốt lõi của Chương trình Giáo dục phổ thông 2018. Điều này góp phần giảm áp lực cho giáo viên và tạo sự thống nhất trong quản lý chuyên môn của nhà trường và địa phương.

Trao đổi cùng phóng viên Báo Nhà báo và Công luận, TS Hoàng Ngọc Vinh, Nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp (Bộ Giáo dục và Đào tạo) cũng chỉ rõ mục tiêu chính không chỉ là "cả nước dùng một bộ sách", mà là thiết lập chuẩn mực tri thức quốc gia, đảm bảo công bằng cho học sinh và khơi dậy tư duy sáng tạo, năng lực tự học.

Đây là công cụ để nâng cao chất lượng giáo dục, chuẩn bị nền tảng vững chắc cho thế hệ học sinh Việt Nam trong kỷ nguyên số và hội nhập quốc tế. Ở đây nên hiểu SGK thống nhất dùng chung là sự thống nhất trong đa dạng với trục cốt nội dung cốt lõi, những cách tiếp cận tri thức sẽ khác nhau qua đặc trưng từng bài học, cấp lớp học và điều kiện ứng dụng công nghệ trong lớp học sao cho đạt được hiệu quả cao nhất.

Trước đó, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) Nguyễn Kim Sơn thay mặt Thủ tướng Chính phủ, đã ký báo cáo tiếp thu, giải trình đối với các ý kiến của đại biểu Quốc hội liên quan đến dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục. Một trong những nội dung nhận được nhiều quan tâm là chủ trương ban hành một bộ SGK thống nhất sử dụng trên phạm vi toàn quốc từ năm học 2026-2027.

Nhiều đại biểu tán thành với chủ trương này, đồng thời đề nghị làm rõ một số vấn đề như: Bộ sách thống nhất là sách bắt buộc hay sách chuẩn để các địa phương lựa chọn; chính sách về miễn phí, tái sử dụng; mô hình thư viện sách giáo khoa dùng chung… nhằm bảo đảm tính khả thi và tạo thuận lợi cho giáo viên, học sinh.

Theo Chính phủ, để thực hiện nhiệm vụ nêu tại Nghị quyết số 71-NQ/TW, dự thảo luật quy định: “Bộ GD&ĐT quyết định một bộ SGK giáo dục phổ thông sử dụng thống nhất toàn quốc”.

Quy định này cho phép Bộ GD&ĐT lựa chọn phương án phù hợp với thực tiễn, có thể trực tiếp biên soạn một bộ sách mới hoặc chỉnh lý, kế thừa các bộ sách hiện hành, tùy theo chỉ đạo của cấp có thẩm quyền.



Chính phủ cho rằng, ở giai đoạn hiện nay, việc quy định cứng trong luật về phương thức thực hiện Nhà nước trực tiếp biên soạn hay xã hội hóa là chưa khả thi, bởi phương án cụ thể vẫn đang được nghiên cứu và đánh giá tác động. Vì vậy, quy định theo hướng mở của dự thảo sẽ giúp luật ổn định, tránh tạo ra các ràng buộc không cần thiết trong bối cảnh chủ trương đang được hoàn thiện.

Chính phủ đã giao Bộ GD&ĐT xây dựng báo cáo phương án triển khai bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc từ năm học 2026-2027 theo các nguyên tắc: Công khai, minh bạch, khách quan, tiết kiệm và chống lãng phí; đồng thời kế thừa ưu điểm của các bộ sách hiện có, bảo đảm không gây xáo trộn hoạt động dạy - học, giảm tối đa tác động tới giáo viên và học sinh.

Sau khi cấp có thẩm quyền quyết định chủ trương, Chính phủ sẽ chỉ đạo rà soát, điều chỉnh các quy định liên quan tới sách giáo khoa; hoàn thiện cơ chế tái sử dụng, thư viện sách dùng chung; và cụ thể hóa chính sách miễn phí sách giáo khoa trong các nghị định. Các nội dung này nhằm tạo cơ sở pháp lý đầy đủ, phù hợp thực tiễn và đáp ứng yêu cầu minh bạch trong tổ chức thực hiện.