Giỏi chữ, yếu lời: Kỹ năng giao tiếp bị… bỏ quên

Ở Ninh Bình, việc giáo dục kỹ năng này đã được quan tâm hơn, song vẫn cần sự phối hợp đồng bộ giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng.

Trẻ dễ tự cô lập và mất tự tin

Chương trình GDPT 2018 chú trọng phát triển năng lực và kỹ năng sống, song thực tế, không ít học sinh tiểu học vẫn lúng túng trong giao tiếp. Các em có thể học tốt kiến thức sách vở nhưng lại bối rối, rụt rè trước các tình huống đời thường: Không biết chào hỏi đúng cách, ngại bày tỏ suy nghĩ, thiếu kỹ năng giải quyết mâu thuẫn hoặc không dám nói lời xin lỗi khi mắc lỗi.

Cô Nguyễn Thị Huyền - Trường Tiểu học Hồ Tùng Mậu (Nam Định, Ninh Bình), chia sẻ: “Tôi từng dạy một lớp có nhiều học sinh học lực tốt, nhưng lại rất rụt rè, ngại giao tiếp. Có trường hợp cả năm học không bắt chuyện với bạn. Khi tiếp xúc với người lớn, các em thường cúi đầu, nói lí nhí, thiếu tự tin. Điều này cho thấy kỹ năng giao tiếp còn hạn chế”.

Cô Phùng Thị Thương - giáo viên lớp 5 Trường Tiểu học Yên Xá (Ý Yên, Ninh Bình), cũng ghi nhận thực tế này khi cho biết, việc học sinh yếu giao tiếp không hẳn do nhút nhát hay thiếu năng lực, mà một phần bắt nguồn từ môi trường học chưa tạo điều kiện cho các em được thể hiện và kết nối. “Có lớp học rất nghiêm, cô giảng - trò nghe, học sinh ít khi được trao đổi, chia sẻ nên dần ngại nói, sợ sai, lâu dần mất tự tin. Nếu không có các tiết học mở, hoạt động nhóm hay ngoại khóa thường xuyên, trẻ sẽ thiếu cơ hội rèn luyện giao tiếp trong những tình huống thực tế”, cô Thương cho biết.

Từ góc nhìn phụ huynh, sự hạn chế trong kỹ năng giao tiếp của trẻ còn bắt nguồn từ quan niệm chưa đúng của cha mẹ. Không ít phụ huynh vẫn cho rằng chỉ cần con học giỏi, vì học kiến thức mới khó chứ kỹ năng giao tiếp, ứng xử “đến tuổi sẽ tự biết”. Thực tế, nếu không được hướng dẫn cụ thể, trẻ dễ hình thành thói quen thụ động, thậm chí né tránh xã hội.

Chị Vũ Thúy Quỳnh, phụ huynh một học sinh lớp 3 tại phường Nam Định (Ninh Bình), kể: “Tôi từng nghĩ con chỉ nhút nhát, nhưng sau mới nhận ra cháu không biết chào hỏi người lớn, cũng không biết cách nói lời cảm ơn hay xin lỗi đúng lúc. Thậm chí, cháu cũng không biết diễn tả bằng lời những tâm tư, tình cảm của mình. Những điều tưởng như đơn giản ấy cháu lại không được gia đình chú ý rèn dạy từ nhỏ, bởi người lớn đã bỏ qua việc rèn kỹ năng giao tiếp và ứng xử cho trẻ”.

Theo cô Huyền, việc thiếu kỹ năng giao tiếp sẽ khiến trẻ gặp khó trong học tập nhóm, xây dựng quan hệ bạn bè, và có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần nếu tình trạng cô lập kéo dài. Vì thế, giáo dục kỹ năng giao tiếp, ứng xử văn minh cần được quan tâm từ sớm như một phần thiết yếu của việc “dạy trẻ làm người”.

Một tiết học tại Trường Tiểu học Yên Trị (Yên Đồng, Ninh Bình).

Xây dựng môi trường rèn luyện

Nhận thấy tầm quan trọng của kỹ năng sống, nhiều trường tiểu học ở Ninh Bình đã tích hợp rèn luyện kỹ năng giao tiếp vào hoạt động giảng dạy và trải nghiệm cho học sinh. Thay vì chỉ học lý thuyết, học sinh được “thực hành” qua hoạt động nhóm, trò chơi đóng vai, hoặc các tiết ngoại khóa gắn với đời sống.

“Chúng tôi thường xuyên tổ chức chuyên đề “Ứng xử văn minh - Hành động đẹp”, đưa các nội dung hữu ích vào Câu lạc bộ “Bạn nhỏ biết lắng nghe”. Học sinh được đặt vào các tình huống: Khi tranh cãi với bạn, khi làm ai đó buồn, khi thấy bạn cần giúp đỡ... Các em đóng vai, trao đổi và tự rút ra cách hành xử đúng. Cách học này khiến các em hứng thú, nhớ lâu và áp dụng ngay trong cuộc sống”, cô Đặng Thị Thanh Minh - Tổng phụ trách Đội, Trường Tiểu học Yên Bình (Vũ Dương, Ninh Bình), cho biết.

Bên cạnh giờ học trên lớp, nhiều trường đã phối hợp với địa phương tổ chức hoạt động trải nghiệm tại các làng nghề truyền thống như chạm khắc gỗ La Xuyên, sơn mài Cát Đằng, thêu ren và làm nón Tân Minh. Đến đây các cô cậu học trò không chỉ được quan sát quy trình sản xuất thủ công, mà còn rèn kỹ năng giao tiếp qua việc lắng nghe, đặt câu hỏi, cảm ơn khi được nghệ nhân hướng dẫn, giữ thái độ lịch sự khi tham quan. Những trải nghiệm này giúp trẻ hiểu rõ hơn cách ứng xử đúng mực nơi công cộng, biết lắng nghe và thể hiện sự lễ phép.

Học sinh Trường Tiểu học Nguyễn Tất Thành (Nam Định, Ninh Bình) trong ngày khai giảng năm học 2024 - 2025.

Ngoài ra, việc lồng ghép giáo dục kỹ năng giao tiếp vào môn học chính khóa cũng được chú trọng. Trong môn Tiếng Việt, học sinh luyện nói theo chủ đề, tập kể chuyện, chia sẻ cảm nghĩ trước lớp. Môn Đạo đức có các bài về “Lịch sự khi giao tiếp”, “Tôn trọng người khác”, “Lắng nghe và chia sẻ”, được triển khai theo phương pháp lấy học sinh làm trung tâm, khuyến khích thảo luận và phản biện văn minh.

Bà Cù Thị Trinh Loan - Hiệu trưởng Trường Tiểu học Yên Chính (Phong Doanh, Ninh Bình), chia sẻ: “Giáo dục kỹ năng giao tiếp cho học sinh không phải là việc làm trong một sớm một chiều, mà đòi hỏi sự kiên trì, nhất quán từ cả giáo viên, phụ huynh và xã hội. Trẻ không chỉ học qua lời dạy, mà còn từ chính cách người lớn cư xử mỗi ngày. Nhà trường cần tạo ra môi trường thân thiện, nơi mỗi học sinh được tôn trọng, nói lên suy nghĩ của mình và được hướng dẫn cách lắng nghe người khác”.

Ông Đào Quang Điện - Hiệu trưởng Trường Tiểu học Yên Trị (Yên Đồng, Ninh Bình), cho rằng, để học sinh giao tiếp tốt, người lớn cần làm gương trước tiên. “Trẻ nhỏ như tờ giấy trắng. Nếu thầy cô, cha mẹ thường xuyên la mắng, áp đặt, trẻ sẽ dần dè dặt, không dám nói.

Ngược lại, nếu trẻ được khuyến khích nói lên suy nghĩ và luôn được lắng nghe bằng thái độ tôn trọng, thì các em sẽ tự tin hơn rất nhiều trong giao tiếp”, ông Điện nêu quan điểm và cho rằng, môi trường học đường cần thay đổi theo hướng “ít giảng giải, nhiều thực hành”, nghĩa là dạy các em qua tình huống cụ thể, cho phép sai và giúp sửa sai, thay vì chỉ phê bình lỗi ứng xử.

Giáo dục kỹ năng giao tiếp không phải là những bài học lớn lao, mà bắt đầu từ hành vi hằng ngày: Một lời chào, ánh mắt biết lắng nghe, câu cảm ơn đúng lúc hay cái bắt tay nhẹ nhàng. Ứng xử văn minh không thể “dạy một lần”, mà cần rèn luyện thành thói quen sống.

Hiệu trưởng Trường Tiểu học Yên Chính nêu quan điểm, trong gia đình, bố mẹ nên dành thời gian để trò chuyện với con nhiều hơn, sớm áp dụng “thai giáo”, trò chuyện với trẻ ngay từ khi còn nằm trong bụng mẹ. Biết kiên nhẫn để nghe con nói, tạo ra sự cởi mở trong giao tiếp ngay trong ngôi nhà thân yêu của trẻ. Chỉ khi giao tiếp trở thành thói quen sống đẹp, học sinh mới thực sự phát triển toàn diện.

Điều quan trọng là sự phối hợp giữa nhà trường - gia đình - xã hội. Cha mẹ cần nêu gương và đồng hành cùng con; trẻ cần được khuyến khích giao tiếp, được lắng nghe thay vì áp đặt. Nhà trường cần tạo tình huống thật để học sinh thực hành, điều chỉnh và khen ngợi kịp thời ngay khi các em có hành vi ứng xử đúng.

Giao tiếp không chỉ là kỹ năng, mà còn phản ánh nhân cách và cách nhìn của một người với thế giới xung quanh. Khi học sinh tiểu học biết nói lời tử tế, biết lắng nghe và cư xử chân thành, đó không chỉ là dấu hiệu trưởng thành cá nhân, mà còn là tín hiệu tích cực cho một thế hệ công dân văn minh, biết yêu thương và sống có trách nhiệm.

Học sinh Trường Tiểu học Trần Nhân Tông (Đông A, Ninh Bình) trong buổi ngoại khóa - đọc sách ngoài trời.

Ở Ninh Bình, việc giáo dục kỹ năng này đã được quan tâm hơn, song vẫn cần sự phối hợp đồng bộ giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng.

Trẻ dễ tự cô lập và mất tự tin

Xây dựng môi trường rèn luyện

Giao tiếp không chỉ là kỹ năng, mà còn phản ánh nhân cách và cách nhìn của một người với thế giới xung quanh. Khi học sinh tiểu học biết nói lời tử tế, biết lắng nghe và cư xử chân thành, đó không chỉ là dấu hiệu trưởng thành cá nhân, mà còn là tín hiệu tích cực cho một thế hệ công dân văn minh, biết yêu thương và sống có trách nhiệm.