Giữa làn sóng AI, người trẻ lo bị bỏ lại

Trước ngưỡng cửa nghề nghiệp

Trong những buổi tư vấn hướng nghiệp gần đây tại các trường THPT và đại học, nỗi lo ra trường có việc làm hay con người có bị AI thay thế xuất hiện với tần suất dày đặc hơn bao giờ hết. Không chỉ sinh viên năm cuối, ngay cả học sinh lớp 11, 12 cũng sớm mang tâm trạng bất an khi chứng kiến thị trường lao động biến động, các doanh nghiệp cắt giảm nhân sự hay những câu chuyện về robot làm việc suốt ngày đêm không biết mệt mỏi.

Ở cấp THPT, nhiều học sinh dù chưa chọn ngành nhưng đã sợ… thất nghiệp. Sự phát triển của trí tuệ nhân tạo khiến học sinh lo rằng những ngành đang “hot” hôm nay có thể bị thay thế ngày mai. Em Nguyễn Hoài An, học sinh lớp 12 Trường THPT Vĩnh Cửu (phường Tân Triều, tỉnh Đồng Nai), chia sẻ áp lực phải học thêm kỹ năng số, ngoại ngữ, tham gia câu lạc bộ để tạo “điểm cộng” ngay từ sớm, nhưng chính điều đó lại khiến em mệt mỏi. “Em không biết mình phải giỏi đến mức nào mới đủ để cạnh tranh. Em sợ rằng chỉ cần chậm một chút, mình bị bỏ lại phía sau”, Hoài An nói.

Với sinh viên đại học, tâm lý lo lắng còn rõ rệt hơn. Nhiều em cho biết bản thân làm thêm, thực tập, học chứng chỉ nhưng vẫn cảm thấy “chưa đủ”. Trong chương trình “Giao lưu cùng doanh nhân” tại Trường Đại học Công nghệ TP Hồ Chí Minh diễn ra mới đây, một sinh viên năm cuối ngành Quản trị Kinh doanh chia sẻ rằng, mỗi lần đọc tin tức về robot phục vụ, phần mềm tự động hóa hay dây chuyền sản xuất thông minh, em lại có cảm giác công việc tương lai của mình sẽ ít đi một phần.

Những đợt cắt giảm nhân sự hay nghỉ việc hàng loạt ở các tập đoàn đa quốc gia thời gian qua càng khiến nam sinh này, cũng như nhiều bạn cùng lớp, lo ngại thị trường việc làm sau tốt nghiệp sẽ ngày càng chật chội.

Đáng chú ý, sự gia tăng của xu hướng “tự hoài nghi năng lực” cũng đang diễn ra phổ biến ở giới trẻ. Khi so sánh mình với hình ảnh chuẩn mực trên mạng xã hội, những người trẻ thành công nhanh, thực tập từ năm nhất, năm hai, khiến nhiều sinh viên rơi vào trạng thái lo âu vô hình.

Lê Thùy Trang - sinh viên năm 4 ngành Công nghệ Thông tin Trường Đại học Công nghiệp TP Hồ Chí Minh kể rằng, em từng mất ngủ nhiều tuần vì cảm giác thua kém so với bạn bè: Ai cũng có gì đó để chia sẻ, còn em dù học nhiều vẫn thấy mình chưa đủ giỏi.

Tất cả những biểu hiện trên cho thấy nỗi lo của học sinh, sinh viên ngày nay không chỉ đến từ yếu tố bên ngoài như thị trường, công nghệ, kỹ thuật, mà còn xuất phát từ chính tâm lý sợ bị bỏ lại, sợ không đủ khác biệt. Điều các em cần nhất lúc này là một góc nhìn thực tế, đúng bản chất từ những người đã trải qua con đường nghề nghiệp rõ ràng, để hiểu rằng con người vẫn có những giá trị mà AI không thể thay thế.

Sinh viên Trường Đại học Công nghệ Thông tin (Đại học Quốc gia TPHCM) trong giờ học. Ảnh: Thùy Linh

Chìa khóa để người trẻ không bị tụt lại

Trước những lo ngại về nguy cơ bị robot và trí tuệ nhân tạo thay thế, các chuyên gia cho rằng, điều quan trọng nhất của người trẻ không phải là chạy theo nỗi sợ mà là xây dựng năng lực cốt lõi của chính mình.

Ông Phạm Hữu Trí - Phó Tổng Giám đốc Coca - Cola Việt Nam chia sẻ, một robot có thể làm việc ngày đêm, không mệt mỏi, không phàn nàn, không cần nghỉ ngơi. Công nghệ và kiến thức của chúng ta có giới hạn, nhưng điều làm nên sự khác biệt của con người chính là cảm xúc, ý chí, khả năng thích ứng và xử lý những tình huống rất “người”. Đó là điều mà máy móc rất khó thay thế.

Ông Trí cho biết, mối lo máy móc thay thế con người chỉ thực sự đáng quan tâm ở những công việc đơn giản, lặp lại. Ngược lại, những công việc đòi hỏi tư duy, giao tiếp, sáng tạo và kỹ năng mềm vẫn luôn cần yếu tố con người.

Ông cũng nhắc nhở sinh viên tập trung vào việc học hôm nay thay vì quá lo lắng về tương lai: “Đừng lo ngày mai mình làm gì, hãy nhìn vào hôm nay: Mình đang giỏi đến đâu, mình có bao nhiêu kiến thức, đang thiếu kỹ năng gì và cần bổ sung gì. Đặc biệt với ngành dịch vụ - khách sạn, robot có thể nói hàng nghìn ngôn ngữ, nhưng bản thân em đã nói được bao nhiêu? Em đã rèn kỹ năng mềm chưa? Khả năng sáng tạo trong công việc ra sao? Những điều đó mới là giá trị thật của con người”.

Ở góc độ nhân sự, bà Hoàng Thị Tâm Uyên - Giám đốc Khối Nhân lực & Văn hóa, Tập đoàn Thiên Long, nhấn mạnh: AI chỉ là công cụ, trợ lý hỗ trợ con người, không thể thay thế hoàn toàn. Ví dụ trong ngành nhân sự, AI có thể sàng lọc hồ sơ, chấm bài test, phân tích dữ liệu ứng viên. Nhưng khi chọn giữa hai ứng viên năng lực tương đương, quyết định cuối cùng vẫn phải thuộc về con người. Chỉ con người mới hiểu được màu sắc tính cách của ứng viên nào phù hợp với từng lãnh đạo, từng phòng ban.

Bà Uyên chia sẻ thêm, thế hệ trẻ hiện nay có nhiều điều kiện thuận lợi nhưng cũng dễ bỏ cuộc khi gặp áp lực. Để nổi bật, sinh viên cần rèn luyện kiên nhẫn và xây dựng dấu ấn cá nhân. Việc chủ động, nhiệt tình, cởi mở, dám nhận thêm việc không chỉ giúp sinh viên mới ra trường học hỏi nhanh hơn, mà còn tạo thiện cảm và mở ra nhiều cơ hội nghề nghiệp. “Khi lãnh đạo thấy bạn làm việc tới nơi tới chốn, có trách nhiệm, họ sẽ tin tưởng giao nhiều nhiệm vụ quan trọng hơn. Từ đó, giá trị của các bạn cũng tự nhiên được khẳng định”, bà Uyên chia sẻ.

Cả hai chuyên gia đều thống nhất rằng AI hay robot có thể hỗ trợ nhưng con người vẫn giữ vai trò quyết định trong công việc. Điều quan trọng là sinh viên cần tập trung trau dồi kiến thức, kỹ năng, thái độ và khả năng ngoại ngữ, đồng thời rèn luyện tính kiên nhẫn và sáng tạo. Đó mới là yếu tố giúp người trẻ nổi bật và thích ứng hiệu quả trong môi trường lao động hiện nay.

Trong Báo cáo Việc làm tương lai (2025) của Tổ chức Kinh tế Thế giới, AI và Big Data (dữ liệu lớn) là hai kỹ năng được dự đoán tăng mạnh trong vòng 5 năm tới, theo sau đó là an ninh mạng. Tuy nhiên, theo khảo sát của Microsoft & LinkedIn (2024), 75% người lao động cảm thấy áp lực phải học AI để không bị tụt lại. Thực tế, hiện nay chưa có nhiều trung tâm đào tạo, chuyên gia uy tín trong lĩnh vực, khiến việc học AI trở nên bất tiện, khó khăn.

Học sinh THPT tìm hiểu về công nghệ tại Trường Đại học Công nghiệp TPHCM. Ảnh: HUTECH

Trước ngưỡng cửa nghề nghiệp

Chìa khóa để người trẻ không bị tụt lại

Trong Báo cáo Việc làm tương lai (2025) của Tổ chức Kinh tế Thế giới, AI và Big Data (dữ liệu lớn) là hai kỹ năng được dự đoán tăng mạnh trong vòng 5 năm tới, theo sau đó là an ninh mạng. Tuy nhiên, theo khảo sát của Microsoft & LinkedIn (2024), 75% người lao động cảm thấy áp lực phải học AI để không bị tụt lại. Thực tế, hiện nay chưa có nhiều trung tâm đào tạo, chuyên gia uy tín trong lĩnh vực, khiến việc học AI trở nên bất tiện, khó khăn.