Tiệm tóc trong lòng đất: 'Người kể chuyện' thầm lặng

Nơi đây không chỉ là chốn làm đẹp bình dị giữa những năm tháng chiến tranh khốc liệt mà còn là “người kể chuyện” thầm lặng, ghi dấu tinh thần kiên cường, lạc quan và sáng tạo của quân dân Thành Nam.

Cửa hàng cắt tóc đặc biệt

Phường Nam Định (Ninh Bình) vẫn lưu giữ nhiều di tích cách mạng gắn liền với hai cuộc kháng chiến trường kỳ của dân tộc chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ.

Trải qua thời gian, các di tích không chỉ là chứng tích sống động của một thời máu lửa mà còn trở thành điểm đến lịch sử tiêu biểu, góp phần giáo dục truyền thống cách mạng và hun đúc lòng yêu nước cho thế hệ trẻ.

Đồng thời, đây cũng là lời nhắc nhở sâu sắc về tinh thần bất khuất, quật cường cùng những hy sinh gian khổ nhưng hào hùng của cha ông trên hành trình giành độc lập, tự do cho Tổ quốc.

Trong số các di tích, có những công trình đặc biệt thể hiện tinh thần vượt khó và sáng tạo ngay giữa gian khổ chiến tranh. Tiêu biểu là tiệm cắt tóc dưới hầm - hay còn gọi là hầm cắt tóc, phòng cắt tóc phục vụ sản xuất và chiến đấu. Đây là di tích lịch sử cách mạng được hình thành trong thời kỳ chiến tranh phá hoại ác liệt của đế quốc Mỹ.

Tiệm cắt tóc đặc biệt này chính thức khai trương ngày 2/9/1966, trở thành điểm phục vụ đời sống cho cán bộ, công nhân viên, quân đội, tự vệ và nhân dân đang ở lại sản xuất, chiến đấu trong thành phố Nam Định cũ (nay là phường Nam Định, tỉnh Ninh Bình). Hai thợ cắt tóc thay phiên nhau làm việc, bất chấp bom Mỹ rơi xuống ác liệt.

Ra đời giữa những năm tháng bom đạn khốc liệt, tiệm cắt tóc không chỉ đáp ứng nhu cầu sinh hoạt giữa thời chiến mà còn là biểu tượng của ý chí kiên cường, tinh thần lạc quan và nghị lực sống mạnh mẽ của quân, dân Thành Nam. Để duy trì một không gian sinh hoạt an toàn trong thời kháng chiến, tiệm cắt tóc không thể là công trình thông thường mà phải được thiết kế đặc biệt để bảo vệ tuyệt đối cho cả thợ lẫn khách.

“Hầm tiệm” được đào sâu 1,2m, vừa đủ tránh tầm sát thương của bom bi, đồng thời tạo không gian làm việc an toàn. Nóc hầm lợp bằng ngói, phủ thêm lớp bao trấu - lớp “áo giáp” tự nhiên giúp giảm thiểu tác động của bom bi. Bao quanh là tường đất lũy đắp cao 0,6m, với đáy dưới rộng 1m và đáy trên 0,5m.

Mặc dù nằm dưới lòng đất, tiệm vẫn có cửa sổ mở lên mặt đất để lấy ánh sáng tự nhiên, giúp người thợ nhìn rõ khi thao tác. Có thể nói, trong điều kiện chật hẹp và thiếu thốn của thời chiến, những người thiết kế đã tính toán rất khéo léo để tạo ra không gian làm đẹp tối giản, tiện dụng và an toàn.

Bên trong nhà hầm cắt tóc có hai gương soi, hai ghế ngồi, hai xích đông, hai bộ dụng cụ cắt tóc cùng xô, chậu đựng nước. Không gian tuy nhỏ nhưng được sắp xếp ngăn nắp, gọn gàng. Đặc biệt, trên tường treo tranh ảnh, lịch bloc và khẩu hiệu tuyên truyền thể hiện tinh thần yêu nước, niềm tin vào ngày chiến thắng.

Ấn tượng nhất là hai băng vải đỏ của hai thợ mang số hiệu 07 và 09, với dòng chữ: “Phục vụ sản xuất và chiến đấu”. Khẩu hiệu không chỉ phản ánh chức năng đặc biệt của tiệm tóc trong thời chiến mà còn thể hiện tinh thần phục vụ nhân dân, góp phần giữ gìn nếp sống văn minh trong gian khó.

Người thợ cắt tóc đầu tiên tại đây là cụ Đào Quang Thiều. Sau đó, tiệm có thêm ông Trần Văn Đang để đáp ứng nhu cầu ngày càng đông. Giữa tiếng máy bay gầm rú và bom nổ vang ngoài kia, tiếng kéo lách cách trong hầm như tiếng thì thầm dịu dàng giữa cơn bão giông. Mỗi mái đầu được cắt gọn không chỉ giúp người dân, chiến sĩ thêm gọn gàng, sạch sẽ mà còn là cách giữ vững “trận địa tinh thần” kiên cường giữa bom đạn.

Sự có mặt bền bỉ của hai người thợ trong những năm địch đánh phá ác liệt luôn được cán bộ, quân dân Thành Nam đánh giá cao. Chính sự kiên cường ấy đã tiếp thêm sức mạnh và niềm tin cho mọi người trong thành phố.

Với giá trị lịch sử đặc biệt, công trình đã được Nhà nước công nhận là Di tích lịch sử - văn hóa cấp Quốc gia từ năm 1979. Rất nhiều đoàn khách trong nước và quốc tế khi đến thăm Thành Nam đều không bỏ qua cơ hội ghé thăm tiệm cắt tóc đặc biệt này.

Hầm cắt tóc được phóng viên nước ngoài chụp năm 1969. Ảnh: Tâm Minh.

Di tích kể chuyện cho thế hệ mai sau

Sau ngày đất nước hoàn toàn giải phóng, tiệm cắt tóc dưới hầm vẫn tiếp tục mở cửa phục vụ người dân. Lũy đất và lớp bao trấu - những “áo giáp” chống bom bi trong thời chiến - đã được dỡ bỏ, nhưng dáng vẻ mộc mạc cùng tinh thần kiên cường của tiệm vẫn nguyên vẹn. Không gian xung quanh, với những cây xanh được chăm sóc tỉ mỉ, góp phần tạo nên vẻ yên bình cho công trình từng trải qua năm tháng bom đạn hào hùng.

Ông Vũ Xuân Dương (Nam Định, Ninh Bình) chia sẻ: “Dù sinh ra khi chiến tranh đã kết thúc, tôi vẫn nghe ông bà, bố mẹ kể về hầm cắt tóc năm xưa. Họ bảo, giữa những ngày bom Mỹ rải như mưa, tiệm vẫn mở cửa, người thợ kiên trì cắt tóc dưới ánh sáng leo lét hắt xuống từ ô cửa nhỏ trên mặt đất.

Trong ánh sáng mờ nhạt và tiếng bom đạn, lưỡi kéo vẫn đều đặn vang lên như thắp sáng niềm tin lặng lẽ mà mãnh liệt về ngày đất nước yên bình. Chiến tranh qua đi, hầm cắt tóc vẫn tiếp tục hoạt động. Đó cũng là nơi tôi từng ngồi cắt tóc, trò chuyện và nghe người lớn kể chuyện cũ”.

Nhiều năm qua, di tích đã xuống cấp, luôn đóng cửa im lìm, nhưng mỗi khi rảnh rỗi, ông Dương vẫn đưa cháu nội đến và kể lại những câu chuyện truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác trong gia đình.

Ông bày tỏ: “Tình yêu quê hương, đất nước không nằm ở lời nói lớn lao mà được hun đúc từ việc trân trọng từng ký ức, dấu tích còn sót lại từ một thời máu lửa. Vì thế, với người dân Thành Nam, hầm cắt tóc đã trở thành biểu tượng truyền thống cách mạng, để thế hệ trẻ luôn tìm về, tự hào và gìn giữ những giá trị cha ông để lại”.

Vũ Bích Ngọc - sinh viên Trường Đại học Kiến trúc (xã Liên Minh, Ninh Bình), chia sẻ: “Em rất tự hào khi nghe ông kể về tiệm cắt tóc dưới hầm - nơi ông từng lui tới trong những năm chiến tranh. Được tận mắt chứng kiến, em phần nào hình dung được cuộc sống gian khó nhưng quật cường của ông cha trong kháng chiến. Từ đó, em càng trân quý quá khứ và nhận thức sâu sắc trách nhiệm giữ gìn, lan tỏa giá trị lịch sử này. Tuy nhiên, em cũng tiếc vì di tích đã xuống cấp, không thể tham quan, tìm hiểu trọn vẹn”.

Sau hơn nửa thế kỷ, công trình đã xuống cấp, phải được chống đỡ bằng cột sắt. Ảnh: Vân Anh.

Từ những di tích như hầm cắt tóc, nhận thức về giá trị lịch sử trong cộng đồng ngày càng được khơi dậy. Với hệ thống di tích lịch sử - cách mạng phong phú, phường Nam Định đặc biệt quan tâm công tác bảo tồn và phát huy giá trị các địa điểm mang dấu ấn cách mạng.

Ông Phạm Hồng Thái - Chủ tịch UBND phường Nam Định, cho biết: Chính quyền địa phương xác định các di tích cách mạng, kháng chiến là tài sản vô giá, góp phần quan trọng trong giáo dục truyền thống yêu nước cho thế hệ trẻ.

Việc gìn giữ, phát huy giá trị các di tích không chỉ là trách nhiệm của chính quyền mà còn đòi hỏi sự chung tay của cộng đồng. Phường sẽ tiếp tục vận động người dân giữ gìn cảnh quan xanh - sạch - đẹp tại các điểm di tích, đồng thời phối hợp chặt chẽ với ngành giáo dục để truyền tải sinh động và hiệu quả các giá trị lịch sử địa phương đến học sinh.

Sau sáp nhập, với địa bàn mở rộng và tập trung nhiều di sản quý, địa phương Nam Định xác định công tác bảo tồn, tôn tạo và quảng bá giá trị các di tích cách mạng, kháng chiến luôn được ưu tiên hàng đầu. Bởi mỗi di tích không chỉ là chứng tích lịch sử mà còn là “người kể chuyện” thầm lặng. Nếu được gìn giữ, nâng niu và thổi hồn bằng những hoạt động thiết thực, những câu chuyện thời khói lửa sẽ tiếp tục lan tỏa, chạm đến trái tim của thế hệ hôm nay và mai sau - Ông Phạm Hồng Thái, Chủ tịch UBND phường Nam Định.

Công trình được xếp hạng Di tích lịch sử - văn hóa cấp Quốc gia từ năm 1979. Ảnh: Vân Anh.

Cửa hàng cắt tóc đặc biệt

Di tích kể chuyện cho thế hệ mai sau

Sau sáp nhập, với địa bàn mở rộng và tập trung nhiều di sản quý, địa phương Nam Định xác định công tác bảo tồn, tôn tạo và quảng bá giá trị các di tích cách mạng, kháng chiến luôn được ưu tiên hàng đầu. Bởi mỗi di tích không chỉ là chứng tích lịch sử mà còn là “người kể chuyện” thầm lặng. Nếu được gìn giữ, nâng niu và thổi hồn bằng những hoạt động thiết thực, những câu chuyện thời khói lửa sẽ tiếp tục lan tỏa, chạm đến trái tim của thế hệ hôm nay và mai sau - Ông Phạm Hồng Thái, Chủ tịch UBND phường Nam Định.