AI định hình lại đào tạo ngoại ngữ

Từ việc hỗ trợ dịch thuật đến cá nhân hóa trải nghiệm học tập, công nghệ AI không chỉ thay đổi cách tiếp cận, mà còn thúc đẩy ngành đào tạo ngoại ngữ phải tái cấu trúc để bắt kịp xu hướng mới.

Qua thời “kỷ nguyên vàng”

Trong vài năm gần đây, các ngành đào tạo ngôn ngữ, đặc biệt là tiếng Anh, dần mất đi sức hút trên toàn cầu. Nguyên nhân không phải vì tiếng Anh không còn quan trọng, mà do AI phát triển quá nhanh, thay đổi sâu sắc nhu cầu và cách học của người học.

Zheng - cựu sinh viên Đại học Ngoại ngữ Bắc Kinh, chia sẻ: Khi tôi nói mình học tiếng Anh, câu hỏi đầu tiên mọi người đặt ra luôn liên quan đến AI. Họ hỏi tại sao phải học tiếng Anh khi máy có thể dịch? Tôi hiểu họ không còn thấy ngoại ngữ là quan trọng.

Các công cụ AI như dịch tự động, trợ lý viết dựa trên mô hình ngôn ngữ lớn (LLM), cùng các ứng dụng học tập tích hợp AI trở nên phổ biến, tiện lợi. Điều này khiến nhiều người đặt câu hỏi: Liệu còn cần thiết phải học chuyên sâu một chương trình đại học ngôn ngữ?

Tại Trung Quốc, giai đoạn 1999 - 2010 được xem là “kỷ nguyên vàng” của ngành Ngôn ngữ Anh. Số trường đào tạo ngoại ngữ tăng gấp ba lần, tỷ lệ sinh viên tốt nghiệp có việc làm luôn trên 90%. Nhưng con số đó nay đã giảm đáng kể. Chỉ riêng giai đoạn

2018 - 2022, Bộ Giáo dục Trung Quốc ghi nhận 109 trường đại học ngừng tuyển sinh các chuyên ngành ngoại ngữ, trong đó có 21 trường dừng chương trình tiếng Anh. Năm 2024, hàng loạt trường danh tiếng như Đại học Tế Nam, Đại học Hàng không Vũ Trụ Thẩm Dương cũng rút khỏi ngành học từng được xem là mũi nhọn này.

Zheng - cựu sinh viên Đại học Ngoại ngữ Bắc Kinh (BFSU), chia sẻ: Số sinh viên theo học ngành tiếng Anh giảm rõ rệt. Thách thức không chỉ nằm ở tính thực dụng của ngoại ngữ, mà còn là làm sao giữ được vẻ đẹp, chiều sâu văn hóa của tiếng Anh trong thời đại AI. Theo Zheng, học ngoại ngữ không chỉ để giao tiếp, mà còn để cảm nhận thẩm mỹ ngôn ngữ - điều mà AI như ChatGPT không thể đánh giá nếu thiếu nền tảng học thuật.

Tiếng Anh giúp sinh viên tiếp cận hệ thống chính trị, triết học phương Tây, phát triển tư duy phản biện, cùng những giá trị như bình đẳng và sự quan tâm đến người khác. Tuy nhiên, Zheng thừa nhận sinh viên ngành tiếng Anh hiện rất khó tìm việc trong bối cảnh kinh tế suy giảm. Sau khi thử sức với thương mại điện tử xuyên biên giới và đào tạo doanh nghiệp, hiện cô làm gia sư cho các gia đình giàu có ở Bắc Kinh - công việc có thu nhập cao nhưng thiếu ổn định.

Thay đổi lợi ích

Câu chuyện của Zhao Xincheng - cử nhân Đại học Vũ Hán, phản ánh rõ hơn thực trạng này. Anh từng làm gia sư nhưng bị cắt hợp đồng chỉ hai tháng trước khi tốt nghiệp. Sau nhiều vòng phỏng vấn thất bại dù tự tin về năng lực, hiện anh chuyển sang thi công chức và không khuyến khích học sinh chọn tiếng Anh làm nghề nếu thiếu kỹ năng bổ trợ.

Tại Hàn Quốc, từ năm 2025, Đại học Nữ sinh Duksung dừng tuyển sinh khoa Tiếng Đức và Tiếng Pháp. Đây là trường công lập lớn ở Seoul, và quyết định này gây chú ý khi xu hướng ngừng tuyển các ngành ngôn ngữ đang phổ biến ở các trường tư thục. Đại diện nhà trường cho biết họ điều chỉnh dựa trên nhu cầu thay đổi của sinh viên và động lực xã hội - kết quả tuyển sinh mỗi năm chưa đến 10 sinh viên chọn các khoa này.

Nhiều trường đại học khác cũng ngừng tuyển sinh các chuyên ngành ngoại ngữ truyền thống, thay vào đó mở rộng các ngành công nghệ tiên tiến với triển vọng việc làm rõ ràng hơn. Đại học Ngoại ngữ Hankuk - trường có nhiều khoa ngoại ngữ nhất Hàn Quốc (45 khoa) - đã ngừng tuyển sinh 13 chuyên ngành trong năm 2023 - 2024, trong đó có phiên dịch, biên dịch tiếng Anh, Trung, Nhật, Hàn, Thái. Nhiều trường còn mở ngành AI, tích hợp ngoại ngữ với trí tuệ nhân tạo và dữ liệu lớn.

Ở phương Tây, số sinh viên học ngành tiếng Anh tại các trường đại học lớn cũng giảm mạnh do họ chuyển sang các ngành ứng dụng cao như khoa học máy tính, kinh doanh, kỹ thuật. Xu hướng này càng được thúc đẩy bởi các công cụ AI cung cấp giải pháp giao tiếp, viết lách, dịch thuật nhanh, rẻ và hiệu quả mà không cần học chuyên sâu.

AI đã làm thay đổi hoàn toàn cách người học cân nhắc lợi ích và chi phí. Trước đây, nhiều người chọn học đại học ngôn ngữ để nâng cao kỹ năng giao tiếp, đọc hiểu, viết chuẩn mực. Nay nếu chỉ cần soạn email, đọc tài liệu hay giao tiếp cơ bản, họ có thể chọn các khóa học ngắn hạn trực tuyến hoặc dùng công cụ AI để đạt mục tiêu nhanh hơn. Vì thế, bằng đại học ngôn ngữ không còn là lựa chọn tối ưu về thời gian và chi phí.

Sinh viên ngành ngôn ngữ gặp khó khi xin việc.

Quan điểm mới từ nhà tuyển dụng

AI không chỉ làm thay đổi nhu cầu học tập, mà còn làm thay đổi cách thị trường lao động đánh giá kỹ năng. Nhà tuyển dụng hiện ưu tiên ứng viên không chỉ thông thạo ngôn ngữ, mà còn biết dùng AI như một công cụ hỗ trợ: Từ thiết kế câu lệnh (prompt), đánh giá kết quả AI đến tích hợp công cụ vào công việc hằng ngày. Điều này tạo áp lực buộc các chương trình đào tạo ngôn ngữ phải tái cấu trúc, tích hợp kỹ năng số và kiến thức về AI, thay vì chỉ dạy ngữ pháp hay biên dịch truyền thống.

Nhiều nghiên cứu mới cho thấy, khi được tích hợp hợp lý, AI có thể hỗ trợ cải thiện kỹ năng viết, ngữ pháp và từ vựng. Học viên sử dụng ChatGPT và trợ lý viết tương tác thường xuyên cho thấy trải nghiệm học tập tích cực hơn và động lực cải thiện khả năng ngôn ngữ tăng rõ rệt.

Tuy nhiên, hiệu quả của AI không kéo dài đến các kỹ năng phức tạp hơn như giao tiếp trực tiếp, nghe nói trong môi trường đa văn hóa hay tư duy phản biện sâu sắc. Tương tác trực tiếp với con người và môi trường ngôn ngữ thực tế vẫn là yếu tố không thể thay thế trong đào tạo ngôn ngữ chất lượng cao.

Ông Wu Peng - Trưởng khoa Giáo dục Quốc tế, Đại học Giang Tô (Trung Quốc), nhận định sự suy giảm không chỉ diễn ra ở Trung Quốc hay ngành tiếng Anh, mà còn ở nhiều ngành khoa học xã hội nhân văn trên toàn cầu.

Nguyên nhân đến từ thay đổi chính sách giáo dục, tác động công nghệ và điểm yếu cấu trúc. Mỗi năm, ngành đào tạo hơn 100 nghìn cử nhân chủ yếu có kỹ năng ngôn ngữ đơn thuần, trong khi thị trường cần năng lực liên ngành.

Bà Dai Jiangwen - Trưởng khoa Tiếng Anh, Đại học Giao thông Bắc Kinh, không đồng tình với nhận định “suy giảm”. Bà cho rằng ngành đang bước vào giai đoạn tái cấu trúc để đáp ứng yêu cầu cách mạng công nghiệp 4.0 và nhấn mạnh vai trò ngoại ngữ trong bảo vệ chủ quyền thông tin, phát triển công nghệ dịch máy và duy trì đa dạng ngôn ngữ, đồng thời khẳng định ngoại ngữ vẫn giữ “giá trị nhân văn không thể thay thế” - giúp bồi dưỡng trí tuệ cảm xúc, nhạy cảm văn hóa và tư duy phản biện.

Tuy nhiên, ông Wu và bà Dai đều nhất trí vấn đề then chốt là chương trình đào tạo. Nội dung lạc hậu, giảng viên chưa theo kịp nhu cầu, mô hình chuyên ngành cứng nhắc là những thách thức lớn của ngành ngôn ngữ tại Trung Quốc.

Giỏi tiếng Anh trong một chuyên ngành cụ thể là xu hướng trong thời đại AI.

Xu hướng “Tiếng Anh + X”

Trước tình hình đó, nhiều chương trình đào tạo ngôn ngữ tại các trường đại học đang chuyển mình mạnh mẽ. Các khoa ngôn ngữ bắt đầu tích hợp nội dung về ứng dụng AI trong dịch thuật, hỗ trợ viết và phân tích ngôn ngữ. Giảng viên được đào tạo để hướng dẫn sinh viên kiểm tra, hiệu chỉnh kết quả do AI tạo ra, từ đó sử dụng AI như công cụ hỗ trợ thay vì lệ thuộc hoàn toàn.

Nhiều chuyên gia giáo dục cho rằng AI là cơ hội nếu nhà trường biết dạy sinh viên cách sử dụng nó có trách nhiệm và hiệu quả, thay vì cấm đoán hoàn toàn. Các tổ chức như OECD cũng khuyến nghị các trường nên tích hợp quy định về AI vào chương trình nhằm trang bị khả năng đánh giá và sử dụng công cụ AI trong bối cảnh nghề nghiệp ngày càng chuyển dịch.

Một số học giả cảnh báo nguy cơ mất chiều sâu văn hóa và tư duy ngôn ngữ nếu chương trình chỉ dựa vào AI để “luyện câu, dịch văn bản”. Họ nhấn mạnh việc tiếp xúc văn hóa, văn học, phát triển tư duy phản biện và khả năng giao tiếp tinh tế mới là giá trị thực sự tạo nên sự khác biệt của đào tạo ngôn ngữ đại học.

Thực tế giảng dạy cho thấy đại học không cần bỏ hoàn toàn đào tạo ngôn ngữ mà nên định vị lại vai trò của ngành. Bằng đại học ngôn ngữ có thể là tiền đề để phát triển năng lực ngôn ngữ kết hợp khả năng ứng dụng AI, trong khi các khóa học ngắn hạn chuyên sâu vẫn thu hút người học mục tiêu nâng cao kỹ năng tức thì.

Ông Wu Peng gợi ý sinh viên xây dựng kỹ năng “Tiếng Anh + X” như Luật quốc tế, Khoa học dữ liệu hoặc các lĩnh vực ngách như Biên dịch chuyên ngành, Thương mại điện tử xuyên biên giới. Bà Dai Jiangwen đề xuất tích hợp ngôn ngữ học với AI, khoa học dữ liệu, nghiên cứu văn hóa. Đây có thể là con đường trực tiếp để sinh viên nhân văn bước vào lĩnh vực AI.