'Khớp nối' bậc phổ thông và đại học nhìn từ đề thi tốt nghiệp THPT năm 2025

Kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025 là kỳ thi đầu tiên của Chương trình GDPT 2018 với nhiều đổi mới, đặc biệt trong cách tiếp cận kiến thức và đánh giá năng lực.

GS.TSKH Bùi Văn Ga, nguyên Thứ trưởng Bộ GD&ĐT cho rằng, đề thi tốt nghiệp THPT năm 2025 là bước chuyển mình quan trọng và cần thiết; tạo ra khớp nối hữu cơ và thực chất giữa giáo dục phổ thông và đại học.

Học thật, thi thật

- GS có nhận xét gì về phổ điểm của Kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025?

- Nhìn vào phổ điểm của kỳ thi có thể nói đây là tín hiệu đáng mừng, một khởi đầu thành công cho lứa học sinh đầu tiên theo Chương trình GDPT 2018. Điều này thể hiện qua phổ điểm có tính phân hóa rõ rệt, đáp ứng mục tiêu kép: Xét tốt nghiệp và cung cấp dữ liệu tin cậy cho tuyển sinh đại học.

GS.TSKH Bùi Văn Ga, nguyên Thứ trưởng Bộ GD&ĐT.

Điểm nổi bật nhất là phổ điểm của hầu hết môn thi đều có dạng phân bố tiệm cận chuẩn, với đỉnh không quá cao và dải điểm được kéo rộng về hai phía. Kết quả này cho thấy đề thi được cân chỉnh tốt hơn để đánh giá đúng năng lực tư duy, vận dụng kiến thức của học sinh thay vì chỉ kiểm tra khả năng ghi nhớ. Về cấu trúc đề thi, các môn như Toán, Tiếng Anh tuy có độ khó tăng nhưng phổ điểm hợp lý, phản ánh sự cân bằng giữa thách thức và khả năng tiếp cận của học sinh.

Thí sinh Đà Nẵng tự tin sau buổi thi môn tự chọn, Kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025.

Đặc biệt, sự thay đổi trong lựa chọn môn thi của thí sinh đã phản ánh rõ nét thành công bước đầu của định hướng nghề nghiệp trong chương trình mới. Học sinh được chủ động chọn các môn thi phù hợp với thế mạnh và định hướng ngành học tương lai đã tạo ra phổ điểm "thật" hơn nhiều so với những năm trước, phản ánh đúng năng lực của nhóm thí sinh quan tâm đến môn học đó.

Nhìn chung, phổ điểm năm 2025 hợp lý, mang lại cảm giác yên tâm về một kỳ thi nghiêm túc, công bằng và thực sự bắt nhịp được với tinh thần đổi mới của giáo dục phổ thông. Đây là bước đi đúng hướng, tạo tiền đề vững chắc cho đổi mới giáo dục đào tạo trong những năm tiếp theo.

- Việc có đến 500 điểm 10 ở môn Toán là điều chưa từng có trong những năm gần đây, trong khi dư luận sau kỳ thi lại cho rằng đề khó một cách bất thường. Theo GS, điều này có mâu thuẫn?

- Việc xuất hiện hơn 500 điểm 10 môn Toán dù đề thi được đánh giá là khó hơn, không phải mâu thuẫn mà phản ánh sự thành công của định hướng phân hóa năng lực trong đổi mới giáo dục thể hiện qua kết quả thi.

Thứ nhất, nhận định "đề khó" của dư luận là phù hợp qua việc điểm trung bình môn Toán năm nay giảm so với các năm trước. Điều này cho thấy đề thi đã thực hiện rất tốt vai trò của mình là nâng cao ngưỡng yêu cầu, đòi hỏi học sinh phải có tư duy sâu hơn thay vì chỉ học thuộc lòng các dạng bài mẫu. Độ khó này tác động lên số đông thí sinh và làm giảm mặt bằng điểm chung.

Thứ hai, sự xuất hiện của hơn 500 điểm 10 cũng cho thấy khía cạnh còn lại của một đề thi tốt: Tính phân hóa ở đỉnh phổ điểm. Đề thi được thiết kế để phân loại rõ ràng năng lực của các nhóm học sinh, đặc biệt là nhóm xuất sắc có định hướng theo khối ngành STEM. Những em này có nền tảng kiến thức vững chắc, tư duy logic vượt trội và chuẩn bị kỹ lưỡng cho dạng đề thi đánh giá năng lực. Đối với các em, những câu hỏi vận dụng cao, dù khó với mặt bằng chung, lại chính là cơ hội để thể hiện sự khác biệt. Do đó, việc một số lượng nhất định thí sinh đạt điểm tuyệt đối là điều tất yếu và đáng mừng, cho thấy chúng ta có một nhóm học sinh ưu tú thực sự.

Học sinh các trường THPT ở Đà Nẵng tham gia khóa học STEM “Lập trình cho Mobile Robot” do Khoa Khoa học Công nghệ tiên tiến, Trường Đại học Bách khoa, Đại học Đà Nẵng tổ chức miễn phí.

Như vậy, kết quả kỳ thi vẽ nên một bức tranh hoàn chỉnh về phổ điểm: Một dốc thoai thoải cho số đông và một đỉnh nhọn dành cho những người giỏi nhất. Đây chính là biểu hiện của một đề thi thành công trong việc đáp ứng mục tiêu kép: Vừa đủ khó để đảm bảo tính nghiêm túc cho kỳ thi tốt nghiệp, vừa có độ phân hóa sắc bén để các trường đại học hàng đầu có thể tin cậy sử dụng kết quả để tuyển sinh. Kết quả này minh chứng cho thành công bước đầu của việc đổi mới thi cử theo hướng "học thật, thi thật", tạo tiền đề cho giáo dục đại học tuyển chọn đúng nhân lực chất lượng cao.

Tách bạch nhóm học sinh có năng lực tư duy vượt trội

- Với tỉ lệ phân bố câu hỏi các cấp độ tư duy biết, hiểu, vận dụng là 4-3-3, theo GS, liệu có đáp ứng được 2 mục tiêu vừa sử dụng kết quả để tham gia xét tốt nghiệp vừa đảm bảo phân hóa tốt cho xét tuyển sinh ĐH, CĐ?

- Việc phân bố câu hỏi theo tỉ lệ 4-3-3 cho các cấp độ tư duy: Biết, hiểu và vận dụng trong đề thi tốt nghiệp THPT năm 2025 là một sự cân nhắc rất hợp lý, thể hiện rõ mục tiêu kép của kỳ thi. Tỉ lệ này vừa đảm bảo đánh giá được kiến thức cơ bản, nền tảng của học sinh – điều kiện cần để xét tốt nghiệp THPT, đồng thời vẫn dành đủ phần trăm câu hỏi vận dụng để phân hóa năng lực, phục vụ mục tiêu xét tuyển đại học, cao đẳng. Tôi cho rằng đây là bước đi chiến lược đáp ứng tốt đồng thời cả hai mục tiêu mà chúng ta đang hướng tới.

Thứ nhất, với 70% câu hỏi ở mức độ nhận biết và thông hiểu (tỉ lệ 4-3), đề thi tạo ra một 'ngưỡng an toàn', đảm bảo mục tiêu xét công nhận tốt nghiệp. Đây là phần kiến thức, kỹ năng nền tảng mà bất kỳ học sinh nào hoàn thành chương trình phổ thông cũng phải đạt được. Phổ điểm năm nay cho thấy, dù đề thi có độ khó và tính phân hóa cao, nhưng tỉ lệ học sinh đạt điểm trên trung bình để đủ điều kiện xét tốt nghiệp vẫn ở mức hợp lý. Điều này cho thấy phần đề thi cơ bản đã làm tốt vai trò của mình.

Thứ hai, và cũng là điểm then chốt, nằm ở 30% câu hỏi vận dụng, trong đó bao gồm cả câu hỏi vận dụng cao. Chính phần này mới là "thước đo" sắc bén để phân loại và sàng lọc thí sinh cho các trường đại học, đặc biệt là các trường, ngành có mức độ cạnh tranh cao.

Nhìn vào phổ điểm môn Toán năm nay, chúng ta thấy rất rõ điều này. Điểm trung bình có thể không cao, cho thấy đề có độ khó, nhưng vẫn có một số lượng nhất định các em đạt điểm tuyệt đối. Điều đó chứng tỏ cấu trúc này đã làm tốt nhiệm vụ phân hóa: Tách bạch được nhóm học sinh nắm vững kiến thức cơ bản và nhóm có năng lực tư duy vượt trội. Đây là nguồn đầu vào quan trọng cho đào tạo nhân lực chất lượng cao ở bậc đại học.

Như chúng ta đã thấy, ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong hoạt động nghề nghiệp và xử lý những vấn đề trong cuộc sống là xu thế tất yếu. Trí tuệ nhân tạo giúp cho người lao động bớt đi những kiến thức, kỹ năng chi tiết rườm rà vốn tốn nhiều bộ nhớ con người để dồn năng lực cho xây dựng ý tưởng, phát triển tư duy, thiết kế giải pháp… Những học sinh có năng lực tư duy vượt trội chắc chắn sẽ thích nghi tốt với môi trường lao động, trong đó trí tuệ nhân tạo ngày càng đóng vai trò quan trọng.

Học sinh các trường THPT ở Đà Nẵng tham gia cuộc thi Sáng tạo Robotics TP Đà Nẵng do Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật, Đại học Đà Nẵng tổ chức.

Tuy nhiên, để cấu trúc đề thi thực sự phát huy hiệu quả, mấu chốt không chỉ nằm ở tỉ lệ, mà còn ở chất lượng của từng câu hỏi. Các câu hỏi vận dụng cần thoát ly khỏi lối mòn của bài toán mẹo, phức tạp hóa không cần thiết, mà phải hướng đến việc đánh giá năng lực giải quyết vấn đề gắn với thực tiễn, đòi hỏi tư duy liên môn và sáng tạo của học sinh. Do đó, theo tôi cần rèn luyện cho các em những câu hỏi vận dụng đa dạng mang tính tích hợp, liên hệ với thực tiễn thay vì đơn thuần là bài toán mẹo. Ngoài ra, chênh lệch điểm trung bình giữa các môn thi cho thấy cần rà soát lại ma trận đề thi để đảm bảo tính đồng đều. Xử lý những vấn đề này, tỉ lệ 4-3-3 sẽ trở thành công cụ hiệu quả để thúc đẩy đổi mới giáo dục toàn diện.

- Từ đề thi tốt nghiệp THPT năm 2025, theo GS, đã tạo được sự khớp nối giữa phổ thông và đại học trong phương pháp, mục tiêu đánh giá quá trình dạy – học?

- Chắc chắn là có. Đề thi tốt nghiệp THPT năm 2025 với sự chuyển đổi rõ nét từ việc kiểm tra kiến thức thuần túy sang đánh giá khả năng vận dụng đã thể hiện sự đổi mới căn bản trong phương pháp ra đề. Qua đó, học sinh không chỉ cần nhớ kiến thức mà còn phải phát triển các kỹ năng quan trọng như phân tích, xử lý dữ kiện, đọc hiểu nhanh và lựa chọn chiến lược giải quyết vấn đề phù hợp. Đây là những yêu cầu thiết thực, gắn kết chặt chẽ với năng lực cần có ở bậc đại học.

Tôi cho rằng thay đổi trong cách ra đề thi tốt nghiệp THPT năm 2025 là bước chuyển mình quan trọng và cần thiết, tạo ra sự khớp nối hữu cơ và thực chất giữa giáo dục phổ thông và đại học.

Nhìn vào phổ điểm năm nay và các phân tích trên đây, chúng ta thấy rõ đề thi không còn là cuộc đua về trí nhớ kiến thức đơn thuần. Thay vào đó, nó đòi hỏi thí sinh phải có năng lực tư duy tổng hợp, khả năng đọc-hiểu sâu, phân tích dữ kiện và vận dụng liên môn để giải quyết các vấn đề mang tính thực tiễn. Đây là những năng lực cốt lõi mà môi trường đại học yêu cầu ở một sinh viên: Khả năng tự học, tự nghiên cứu và tư duy phản biện. Khi phổ thông rèn luyện và đánh giá được những kỹ năng này, các trường đại học sẽ nhận được một nguồn tuyển sinh đầu vào có chất lượng và phù hợp hơn, giảm bớt "độ vênh" giữa hai bậc học mà chúng ta vẫn thường trăn trở. Đề thi đã trở thành một "bộ lọc" hiệu quả hơn, không chỉ lọc ra những em có kiến thức nền tốt mà còn cả nhóm có tiềm năng tư duy, sẵn sàng cho phương pháp học tập chủ động ở bậc cao hơn.

Tuy nhiên, để sự "khớp nối" này thực sự bền vững, không thể chỉ đến từ một phía là đề thi. Nó đòi hỏi sự chuyển động đồng bộ. Các trường phổ thông phải thực sự đổi mới phương pháp dạy và học, thoát khỏi lối mòn dạy theo "văn mẫu", "bài mẫu" để tập trung phát triển năng lực cho học sinh.

Về phía các trường đại học cần tiếp tục đổi mới chương trình và phương pháp giảng dạy để đón nhận và phát huy tối đa tiềm năng của lứa sinh viên mới được trang bị tư duy khác biệt ngay từ phổ thông.

- Xin cám ơn GS!

Đề thi 2025 đã đặt nền móng vững chắc cho cây cầu nối liền phổ thông và đại học. Đây không chỉ là một kỳ thi, mà là đòn bẩy quan trọng, thúc đẩy toàn bộ hệ thống giáo dục cùng vận động theo định hướng phát triển năng lực, đáp ứng yêu cầu của kỷ nguyên số.

Thí sinh Đà Nẵng dự thi tốt nghiệp THPT tại điểm thi Trường THPT Phạm Phú Thứ.

Học thật, thi thật

- GS có nhận xét gì về phổ điểm của Kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025?

Tách bạch nhóm học sinh có năng lực tư duy vượt trội

- Xin cám ơn GS!

Đề thi 2025 đã đặt nền móng vững chắc cho cây cầu nối liền phổ thông và đại học. Đây không chỉ là một kỳ thi, mà là đòn bẩy quan trọng, thúc đẩy toàn bộ hệ thống giáo dục cùng vận động theo định hướng phát triển năng lực, đáp ứng yêu cầu của kỷ nguyên số.