Đưa Luật Nhà giáo vào cuộc sống: Triển khai theo tinh thần kiến tạo phát triển

Tuy nhiên, cam kết này có hiện thực hóa hay không phụ thuộc vào việc tổ chức thực hiện Luật Nhà giáo. Đây là công việc phức tạp, khó khăn hơn nhiều so với việc xây dựng và ban hành Luật.

Kỷ nguyên mới cho nghề dạy học

Luật Nhà giáo, được xây dựng theo tinh thần “kiến tạo phát triển” của Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị, là công cụ pháp lý mạnh mẽ để chuyển đổi nền giáo dục Việt Nam. Nó không chỉ giải quyết bất cập hiện tại, mà còn mở ra kỷ nguyên mới cho nghề dạy học, nơi nhà giáo được coi là tài sản quý giá nhất và động lực chính cho sự phát triển giáo dục.

Tuy nhiên, Luật Nhà giáo đi vào cuộc sống sẽ đối diện với những khó khăn không lường cùng những thách thức từ nhiều phía dưới tác động của các yếu tố chính trị, xã hội, văn hóa, kinh tế, trong đó có nhiều yếu tố nằm ngoài giáo dục.

Một trong những thách thức lớn hiện nay là ở nước ta cũng như trên thế giới, nghề dạy học đang trải qua những biến đổi sâu sắc cùng với giáo dục dưới tác động của những xu thế toàn cầu liên quan đến tiến bộ công nghệ, bất ổn thương mại, xung đột địa chính trị, chuyển đổi dân số, phát triển bền vững.

Cùng với câu hỏi giáo dục phải chuyển đổi thế nào để góp phần thành công vào việc định hình một thế giới hòa bình, công bằng, tự cường, bền vững hơn, là câu hỏi nghề dạy học và nhà giáo phải chuyển đổi thế nào để người học có thể thành công trong thế giới ngày mai với nhiều khác biệt không thể lường trước trong môi trường sống, môi trường làm việc so với ngày hôm nay.

Bài viết này muốn đóng góp ý kiến cho việc tổ chức thực hiện Luật Nhà giáo, tập trung vào việc trả lời câu hỏi trên thông qua xây dựng, phát triển đội ngũ nhà giáo có khả năng thích ứng và kiến tạo tương lai. Các góp ý được xây dựng dựa trên phân tích sâu sắc về sự tiến hóa của nghề dạy học, các nghiên cứu quốc tế có liên quan của UNESCO và OECD cùng với sự trợ giúp của trí tuệ nhân tạo (AI).

Yêu cầu chuyển đổi với nhà giáo

Giờ đây, các hệ thống giáo dục trên toàn thế giới chuyển đổi mạnh mẽ để phản ứng và thích ứng với sự thay đổi nhanh chóng, sự phức tạp ngày càng gia tăng, đặc biệt dưới tác động của trí tuệ nhân tạo. Tuy nhiên, những thách thức này mang đến cơ hội độc đáo để thúc đẩy sự chuyển đổi của nghề dạy học như nghề năng động, thích ứng, hợp tác và đổi mới sáng tạo với những đặc trưng cốt lõi sau đây:

Trước hết, là sự hiểu biết sâu sắc hơn về bản sắc nghề nghiệp của nhà giáo. Bản sắc này đại diện cho các giá trị cốt lõi, mục đích và ý nghĩa mà các nhà giáo mang đến cho hoạt động nghề nghiệp của mình. Về cơ bản, đó là nhận thức sâu sắc, chân thực về phẩm chất, năng lực mà nhà giáo phát triển không ngừng theo thời gian. Đó còn là ý thức mình là một phần không thể thiếu và được coi trọng của cộng đồng trường học, trong đó nhà giáo cảm thấy được tôn trọng, hỗ trợ, trao quyền để đóng góp một cách ý nghĩa cho cộng đồng; là tinh thần học tập suốt đời, thói quen chiêm nghiệm, hiếu kỳ, cởi mở và đổi mới sáng tạo để liên tục phát triển, đáp ứng những thách thức mới, nắm bắt cơ hội mới, tập trung vào việc chuẩn bị cho người học đối mặt với thách thức trong tương lai.

Thứ hai, là việc phát huy quyền tự chủ và tự quyết của nhà giáo trong hoạt động nghề nghiệp với tư cách là người ở tuyến đầu, tích cực dẫn dắt sự thay đổi, định hình tương lai của giáo dục. Ở đây, quyền tự chủ của nhà giáo được hiểu là mức độ tự do, độc lập mà nhà giáo có trong việc đưa ra quyết định về hoạt động chuyên môn, triển khai chương trình giáo dục, thực hành giảng dạy và quản lý lớp học.

Còn quyền tự quyết của nhà giáo là sự mở rộng quyền tự chủ, khả năng hành động hướng tới tương lai, thử nghiệm các phương pháp giảng dạy mới, thiết kế các hoạt động học tập mới, thích ứng với sự thay đổi, trên cơ sở niềm tin rằng các quyết định, hành động có chủ đích của mình có thể ảnh hưởng tích cực đến hoạt động chuyên môn, trải nghiệm học tập của người học và nhu cầu của xã hội.

Thứ ba, về tính chuyên nghiệp, nhà giáo phải xây dựng cho mình tính chuyên nghiệp mới. Đó là tính chuyên nghiệp kết nối (connective professionalism), đòi hỏi nhà giáo phải có khả năng tương tác đồng nghiệp với nhau, gắn kết giữa nhà trường với gia đình, cộng đồng, trao đổi giữa các trường học, và làm việc hiệu quả trong các nhóm đa ngành.

Tư duy cần chuyển dịch mạnh mẽ từ “tôi và lớp học của tôi” sang “chúng ta và trường học của chúng ta”, thúc đẩy văn hóa chia sẻ phản hồi và hỗ trợ lẫn nhau để giảm áp lực cá nhân và khai thác bản sắc nghề nghiệp mang tính tập thể.

Thứ tư, tính chuyên nghiệp kết nối đòi hỏi nhà giáo năng lực mới. Đó là năng lực hợp tác. Năng lực này không còn là bổ sung tùy chọn mà là năng lực cốt lõi, bắt buộc phải có. Điều này cho thấy việc đào tạo, bồi dưỡng nhà giáo trong tương lai phải tích hợp mạnh mẽ các kỹ năng liên ngành và giao tiếp, chuyển trọng tâm từ sự xuất sắc cá nhân sang tác động tập thể.

Điều này cũng ngụ ý, mô hình lớp học truyền thống đóng khung trong bốn bức tường ngày càng trở nên lỗi thời. Dạy học giờ đây không phải là việc cá nhân người thầy dẫn dắt người học qua các hoạt động hoặc bài học sau cánh cửa lớp học đóng kín; mà là công việc diễn ra trong toàn trường và cùng với nhà giáo dục khác, trong đó nhà trường là đơn vị học tập suốt đời.

Thứ năm, cùng với năng lực hợp tác, nhà giáo phải nâng cao năng lực nghiên cứu khoa học, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số. Trong bối cảnh đầy thách thức, cơ hội của việc ứng dụng và phát triển AI ngày càng sâu rộng trong giáo dục, thì nhà giáo không còn thụ động truyền thụ kiến thức, mà chủ động dẫn dắt, đồng hành cùng người học trong chiếm lĩnh tri thức, thúc đẩy việc học dựa trên trải nghiệm, sự tìm tòi và hiếu kỳ, xác định các câu hỏi nghiên cứu và theo đuổi chúng, sản sinh tri thức, trở thành tác nhân của sự thay đổi.

Cô trò Trường Tiểu học Trần Hưng Đạo (Ea Kar, Đắk Lắk). Ảnh: NTCC

Những giải pháp ưu tiên

Để hiện thực hóa các đặc trưng nói trên trong việc xây dựng một đội ngũ nhà giáo đủ năng lực kiến tạo trong việc góp phần tạo đột phá đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo tinh thần Kết luận số 91-KL/TW của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Nghị quyết 29-NQ/TW, các nhiệm vụ, giải pháp ưu tiên sau đây được khuyến nghị trong việc tổ chức thực hiện Luật Nhà giáo:

Thứ nhất, phát triển các chương trình đào tạo, bồi dưỡng nhà giáo theo hướng chuyển đổi, thích ứng và đáp ứng sự tiến hóa của nghề dạy học, đi trước một bước để sẵn sàng cho quá trình chuyển đổi giảng dạy và học tập trong các cơ sở giáo dục. Sớm ban hành chuẩn nghề nghiệp nhà giáo, với tư cách là các chuẩn mở, sẵn sàng bổ sung và cập nhật, làm cơ sở cho việc xây dựng và hình thành hệ sinh thái học tập suốt đời, phát triển nghề nghiệp liên tục của nhà giáo.

Áp dụng công nghệ số để xây dựng các nền tảng học tập trực tuyến và miễn phí, cho phép nhà giáo lựa chọn các mô-đun bồi dưỡng phù hợp với định hướng phát triển cá nhân, yêu cầu của nhà trường. Phát triển các mạng lưới, cộng đồng thực hành trong và ngoài nhà trường, tạo điều kiện để nhà giáo hỗ trợ, học hỏi lẫn nhau, chia sẻ chuyên môn, năng lực và kinh nghiệm.

Thứ hai, phát huy quyền tự chủ, tự quyết cùng các kỹ năng lãnh đạo và quản lý của nhà giáo để thực hiện sáng tạo các hoạt động chuyên môn liên quan đến công việc của mình, từ chương trình giảng dạy và các hoạt động sư phạm đến quản lý lớp học, quản lý trường học.

Trao quyền cho nhà giáo để thử nghiệm các phương pháp sư phạm mới dựa trên nhu cầu của người học, thúc đẩy tư duy hiếu kỳ và cởi mở, hỗ trợ nhà giáo trong việc phát triển khả năng tự điều chỉnh, tự tiến bước của người học. Điều này đòi hỏi sự thay đổi trong cấu trúc quản lý, phát huy quyền tự chủ, trách nhiệm giải trình của nhà trường, đi đôi với việc tăng cường sự tin tưởng vào năng lực chuyên môn và quản lý của nhà giáo.

Tạo điều kiện, khuyến khích nhà giáo các cấp triển khai nghiên cứu khoa học, từ nghiên cứu khoa học chuyên sâu tại các cơ sở giáo dục đại học đến ứng dụng các kết quả nghiên cứu để cải tiến, nâng cao chất lượng giảng dạy ở trường phổ thông.

Thứ ba, thúc đẩy cơ chế hợp tác và làm việc nhóm trong hoạt động nghề nghiệp của nhà giáo: Hợp tác ngày càng được xem là năng lực và kỹ năng lãnh đạo cốt lõi đối với nhà giáo. Bởi lẽ, việc bảo đảm thành công cho người học giờ đây phải là nỗ lực tập thể nơi sự phát triển chuyên môn và giải quyết vấn đề là trách nhiệm chung.

Cần xây dựng chế độ làm việc, môi trường làm việc hướng tới hợp tác, từ nhận thức đến hành động. Trong đó, bao gồm việc đào tạo, bồi dưỡng nhà giáo; tổ chức lớp học, thiết kế các không gian vật lý chuyên dụng cho chiêm nghiệm, làm việc nhóm; khuyến khích học tập giữa các trường để xây dựng bản sắc nghề nghiệp tập thể và chia sẻ kinh nghiệm; thiết kế các lộ trình sự nghiệp linh hoạt, đa dạng, mở ra nhiều cơ hội cho nhà giáo khám phá các vai trò khác nhau, từ chuyên gia giảng dạy đến lãnh đạo chuyên môn, thích ứng với các nhu cầu thay đổi của hệ thống giáo dục; xây dựng mối quan hệ đối tác chặt chẽ với các chuyên gia khác trong và ngoài trường học, nhà cung cấp công nghệ giáo dục (edtech), cộng đồng, gia đình, các doanh nghiệp, các tổ chức xã hội, để tạo ra một hệ sinh thái giáo dục năng động, kết nối.

Thứ tư, đẩy mạnh triển khai xây dựng và phát triển văn hóa học đường, với hạt nhân trung tâm là hệ giá trị chuẩn mực của con người Việt Nam thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa, và hợp tác quốc tế trên nền tảng cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Trong đó, có giá trị cốt lõi là hạnh phúc với tư cách vừa là phương tiện vừa là mục tiêu của giáo dục có chất lượng.

Lấy văn hóa học đường làm nền tảng để hoàn thiện, phát triển, mở rộng ra toàn hệ thống các mô hình trường học thân thiện, trường học hạnh phúc, tạo môi trường làm việc mang tính kiến tạo, đem lại sự hạnh tồn (well being) cho nhà giáo, sự thỏa mãn trí tuệ và sự hài lòng trong công việc để thu hút nhân tài, giữ chân nhà giáo.

Đưa Luật Nhà giáo vào cuộc sống đòi hỏi tiếp cận toàn diện, toàn Chính phủ, toàn xã hội, để hiện thực hóa chủ trương của Đảng và Nhà nước trong việc nâng cao vị thế, động lực, năng lực của đội ngũ nhà giáo với tư cách lực lượng chính chịu trách nhiệm đột phá trong đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục. Vì thế cần một chương trình hành động với các mục tiêu, chỉ tiêu, lộ trình, nhiệm vụ, giải pháp và nguồn lực cụ thể, trong đó nhất thiết phải có các nhiệm vụ, giải pháp mang tính ưu tiên.
Bên cạnh các giải pháp ưu tiên về chế độ tiền lương và đãi ngộ nhằm nâng cao động lực nhà giáo, cần có những trao đổi về các giải pháp ưu tiên cả trước mắt, trung hạn, dài hạn trong việc nâng cao năng lực đội ngũ để thích ứng và đáp ứng hiệu quả trước những nhu cầu cao, đa dạng, biến động của người học, thị trường lao động, xã hội trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Cô trò Trường THCS - THPT Ban Mai (Kiến Hưng, Hà Nội) trong giờ học. Ảnh: NTCC

Kỷ nguyên mới cho nghề dạy học

Yêu cầu chuyển đổi với nhà giáo

Những giải pháp ưu tiên

Đưa Luật Nhà giáo vào cuộc sống đòi hỏi tiếp cận toàn diện, toàn Chính phủ, toàn xã hội, để hiện thực hóa chủ trương của Đảng và Nhà nước trong việc nâng cao vị thế, động lực, năng lực của đội ngũ nhà giáo với tư cách lực lượng chính chịu trách nhiệm đột phá trong đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục. Vì thế cần một chương trình hành động với các mục tiêu, chỉ tiêu, lộ trình, nhiệm vụ, giải pháp và nguồn lực cụ thể, trong đó nhất thiết phải có các nhiệm vụ, giải pháp mang tính ưu tiên.
Bên cạnh các giải pháp ưu tiên về chế độ tiền lương và đãi ngộ nhằm nâng cao động lực nhà giáo, cần có những trao đổi về các giải pháp ưu tiên cả trước mắt, trung hạn, dài hạn trong việc nâng cao năng lực đội ngũ để thích ứng và đáp ứng hiệu quả trước những nhu cầu cao, đa dạng, biến động của người học, thị trường lao động, xã hội trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.