Giáo dục đại học: Kiến tạo tự chủ toàn diện, phát triển nhân lực chất lượng cao

Sáng 31/10, Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương (Vụ Địa phương 3) phối hợp cùng Trường Đại học Sư phạm TPHCM phối hợp tổ chức tọa đàm "Giáo dục đại học - Kiến tạo tự chủ toàn diện và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao theo tinh thần Nghị quyết 71-NQ/TW".

Dự tọa đàm có ông Huỳnh Thành Đạt - Phó Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương cùng nhiều đại biểu, nhà khoa học, đại diện lãnh đạo các cơ sở giáo dục đại học.

Sự kiện nhằm cụ thể hóa tinh thần Nghị quyết 71-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển giáo dục và đào tạo, tạo diễn đàn đối thoại giữa cơ quan quản lý, nhà khoa học và các trường đại học trong thúc đẩy tự chủ, trách nhiệm giải trình và huy động nguồn lực xã hội cho giáo dục đại học.

Phát triển đội ngũ giáo viên trong giai đoạn mới

GS.TS Huỳnh Văn Sơn - Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm TPHCM nhấn mạnh, giai đoạn 2026 - 2035 là thời kỳ tăng tốc hiện đại hóa giáo dục, thực hiện Chiến lược phát triển giáo dục đến năm 2030, tầm nhìn 2045 và Quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục đại học, sư phạm đến năm 2050.

Trong đó, đội ngũ giáo viên là nhân tố quyết định chất lượng giáo dục phổ thông, đòi hỏi những giải pháp đồng bộ trong đào tạo sư phạm và phát triển đội ngũ.

Theo GS Sơn, hệ thống cơ sở đào tạo giáo viên hiện nay khá phong phú, chất lượng đầu vào ngành sư phạm đã cải thiện rõ rệt.

Tỷ lệ giáo viên đạt chuẩn theo Luật Giáo dục 2019 đạt 92% ở bậc tiểu học và 95% ở bậc THCS (giai đoạn 2024 - 2025).

Sinh viên Trường Đại học Công nghiệp TPHCM trong giờ học. Ảnh: IUH.

Tuy nhiên, vẫn còn những hạn chế như thiếu giáo viên ở một số môn học mới, năng lực số và khả năng thích ứng chưa đồng đều, chính sách lương - phụ cấp chưa tương xứng và cơ chế phân cấp quản lý đội ngũ còn bất cập.

Từ thực tiễn đó, GS.TS Huỳnh Văn Sơn đề xuất bốn định hướng trọng tâm cho giai đoạn 2026 - 2035, gồm chuẩn hóa, hiện đại hóa, cá nhân hóa và hội nhập.

Ông Sơn cho rằng, cần đổi mới chương trình đào tạo sư phạm theo hướng thực tiễn và hội nhập quốc tế, gắn đào tạo với yêu cầu của Chương trình Giáo dục phổ thông 2018.

“Chúng ta phải chuẩn hóa chuẩn đầu ra theo năng lực, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ, mô phỏng sư phạm, học kết hợp, đồng thời quốc tế hóa đào tạo để tạo nền tảng hình thành đội ngũ giáo viên có năng lực số, phẩm chất nghề nghiệp và khả năng hội nhập”, GS Sơn cho hay.

Một nội dung được ông đặc biệt nhấn mạnh là phát triển năng lực đội ngũ giáo viên theo hướng cá nhân hóa và chuyển đổi số.

Theo đó, cần xây dựng hồ sơ năng lực điện tử cho từng giáo viên, triển khai các mô - đun bồi dưỡng linh hoạt, tăng cường năng lực số - năng lực sáng tạo và hình thành hệ sinh thái học tập suốt đời trong các trường phổ thông.

Song song đó, ông kiến nghị hoàn thiện cơ chế chính sách, chuyển từ cơ chế hành chính sang đặt hàng, giải trình và tự chủ; đồng thời cải thiện lương, phụ cấp, điều kiện làm việc, thành lập quỹ phát triển đội ngũ giáo viên, khuyến khích xã hội hóa đầu tư cho giáo dục sư phạm.

"Nếu chúng ta đầu tư mạnh mẽ cho chính sách, hợp tác và chuyển đổi số, chắc chắn sẽ đào tạo được đội ngũ giáo viên chất lượng cao - đó chính là nền tảng, động lực và phương tiện để xây dựng đội ngũ nhà giáo thân thiện, toàn diện và hội nhập", ông Sơn khẳng định.

Huy động nguồn lực - chìa khóa đầu tư cho giáo dục

Theo PGS.TS. Đàm Sao Mai - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghiệp TPHCM, tầm nhìn quốc gia đến năm 2045 đặt ra khát vọng đưa Việt Nam vào nhóm 20 quốc gia dẫn đầu thế giới về giáo dục.

"Trái tim" của tầm nhìn ấy chính là giáo dục đại học - cái nôi hình thành nguồn nhân lực trình độ cao, nền tảng cho khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Tuy nhiên, để đạt được khát vọng đó, giáo dục đại học Việt Nam đang phải đối diện với bài toán lớn về thiếu hụt nguồn lực đầu tư.

Bà Mai dẫn số liệu của Ngân hàng Thế giới cho thấy, hiện Việt Nam chỉ chi khoảng 0,33% GDP cho giáo dục đại học - thấp hơn so với mức trung bình khu vực là 1%.

Ngân sách Nhà nước hiện được phân bổ theo cơ chế “dàn trải”, dựa trên số lượng thay vì hiệu quả đào tạo, trong khi học phí lại bị kiểm soát chặt chẽ, không đủ bù chi phí đào tạo theo chuẩn quốc tế.

"Nghị quyết 71-NQ/TW được xem là bước ngoặt quan trọng, tự chủ đại học không đồng nghĩa với việc Nhà nước rút đầu tư, mà là đầu tư theo kết quả đầu ra, dựa trên sản phẩm, công trình nghiên cứu, bằng sáng chế hoặc chương trình đào tạo đã được kiểm định trong nước và quốc tế", bà Mai nói.

PGS.TS. Đàm Sao Mai - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghiệp TPHCM trình bày tham luận. Ảnh: Thùy Linh.

Tại Trường Đại học Công nghiệp TPHCM, tư duy này được hiện thực hóa qua việc chú trọng chất lượng và hiệu quả đào tạo.

Hiện trường có 6 chương trình đạt chuẩn kiểm định quốc tế ABET; hơn 700 bài báo quốc tế, trong đó 42% thuộc nhóm Q1 và Q2; trên 90% sinh viên có việc làm ngay sau tốt nghiệp.

Các doanh nghiệp cũng đồng hành mạnh mẽ thông qua các phòng thí nghiệm do doanh nghiệp tài trợ - như Phòng LED của Xi măng Hà Tiên (3,9 triệu USD), Phòng Robotics do ABB Việt Nam hỗ trợ, hay Trung tâm Giải pháp HVAC do Panasonic tài trợ.

Đây là mô hình “lợi ích kép”, khi doanh nghiệp có môi trường nghiên cứu - phát triển sản phẩm (R&D) ngay trong trường, còn nhà trường được tiếp cận công nghệ hiện đại.

PGS.TS. Đàm Sao Mai cho rằng, để tạo đột phá trong huy động nguồn lực, Nhà nước cần hoàn thiện hành lang pháp lý cho quỹ tín thác giáo dục, áp dụng chính sách ưu đãi thuế đột phá như mô hình của Đại học Quốc gia Singapore, đồng thời thực thi cơ chế đặt hàng - giao nhiệm vụ.

Các trường đại học cần chuyên nghiệp hóa công tác phát triển quan hệ đối tác, minh bạch tài chính tuyệt đối, công khai báo cáo kiểm toán độc lập hằng năm để củng cố niềm tin với xã hội.

“Tất cả nguồn lực chỉ có thể chảy đến nơi có niềm tin. Khi người đầu tư biết rõ khoản đóng góp được sử dụng ra sao và hiệu quả thế nào, họ sẽ sẵn sàng đồng hành cùng giáo dục", bà Mai nhấn mạnh.

Tọa đàm ghi nhận 17 bài tham luận từ 14 cơ sở giáo dục trên cả nước, xoay quanh các chủ đề như tự chủ toàn diện, hợp tác công - tư, phát triển đội ngũ giảng viên, liên kết “ba nhà” và chiến lược quốc tế hóa đại học Việt Nam.
Các tham luận tại tọa đàm mang tính thực tiễn cao, nêu bật nhiều mô hình, giải pháp và kiến nghị nhằm hiện thực hóa tinh thần Nghị quyết 71-NQ/TW trong hệ thống giáo dục đại học.

GS.TS Huỳnh Văn Sơn - Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm TPHCM. Ảnh: Thùy Linh.