Hiến kế xây dựng một bộ sách giáo khoa thống nhất

Cán bộ quản lý, chuyên gia hiến kế để hiện thực hóa chỉ đạo quan trọng này.

Cân nhắc 3 phương án

PGS.TS Bùi Mạnh Hùng - Điều phối viên chính, Ban Phát triển Chương trình GDPT 2018 gợi ý 3 phương án để có một bộ sách giáo khoa thống nhất. Mỗi phương án có ưu điểm, hạn chế riêng. Tùy vào yêu cầu đổi mới, vấn đề ưu tiên để lựa chọn phương án phù hợp.

Phương án 1: Tổ chức biên soạn một bộ sách giáo khoa mới hoàn toàn. Phương án này nên được xem xét đầu tiên nếu có thời gian đủ dài và huy động được đội ngũ tác giả đủ mạnh.

Về thời gian, để biên soạn một bộ sách giáo khoa mới 12 lớp, cần khoảng 4 - 5 năm. Các bộ sách giáo khoa hiện hành biên soạn mất 6 năm (từ 2018 đến 2023, chưa kể thời gian chuẩn bị 1 - 2 năm trước đó, ngắn dài tùy từng bộ sách, thêm mấy tháng tập huấn đầu 2024).

Ngoài biên soạn (bao gồm cả biên tập, minh họa, đặc biệt sách tiểu học cần nhiều tranh minh họa), còn phải có thời gian cho việc dạy thử nghiệm, thẩm định (thẩm định nội bộ của nhà xuất bản và thẩm định quốc gia), xin ý kiến góp ý của giáo viên, chuyên gia, tập huấn giáo viên.

Về tác giả, đội ngũ nhà giáo, nhà khoa học của chúng ta có không ít người giỏi chưa tham gia biên soạn sách giáo khoa. Tuy vậy, số người đáp ứng yêu cầu đối với một tác giả sách giáo khoa không còn nhiều. Viết sách giáo khoa đòi hỏi không chỉ hiểu biết sâu rộng về các lĩnh vực khoa học liên quan, mà còn phải có kinh nghiệm, kỹ năng sư phạm, am hiểu về chương trình, sách giáo khoa trong nước và quốc tế, có kỹ năng diễn đạt tốt, có khả năng làm việc nhóm, đối thoại…

Đó là chưa kể phải có tinh thần dấn thân cho một công việc khó khăn, sóng gió trong nhiều năm trời. Vì vậy, huy động tác giả để biên soạn một bộ sách giáo khoa mới đủ các môn cho 12 lớp là thách thức không nhỏ.

Kế thừa thông tin, ý tưởng từ các bộ sách giáo khoa hiện hành, cùng hỗ trợ của AI ở một số công đoạn, việc biên soạn sách giáo khoa mới có thể rút ngắn thời gian so với trước. Đó là một thuận lợi lớn.

Tuy vậy, kế thừa các bộ sách giáo khoa hiện có không phải sao chép một số bài học của từng bộ sách để có bộ sách giáo khoa mới; vì việc đó vừa vi phạm vấn đề bản quyền, vừa không bảo đảm tính hệ thống, nhất quán cần có của một bộ sách. Bộ sách giáo khoa mới phải có sự nâng cấp, sáng tạo, đòi hỏi tác giả mất nhiều thời gian và nỗ lực, không phải lắp ghép đơn giản như nhiều người nghĩ.

Phương án 2: Nhằm đáp ứng yêu cầu triển khai khẩn trương Nghị quyết số 71-NQ/TW, chọn một trong ba bộ sách giáo khoa hiện có, từ đó hiệu chỉnh làm bộ sách giáo khoa dùng chung là phương án có thể được cân nhắc. Phương án này không chỉ đảm bảo tiến độ, mà còn giảm lãng phí nguồn lực, kế thừa được đáng kể tài liệu dạy học đã qua thử thách, không gây ra nhiều xáo trộn hoạt động dạy học ở các nhà trường.

Tuy nhiên, đây là lựa chọn khó khăn. Cả ba bộ sách giáo khoa được Bộ GD&ĐT thẩm định, phê duyệt, sử dụng rộng rãi. Nếu phải chọn một bộ sách giáo khoa thì cần đưa ra các tiêu chí khoa học, khách quan, minh bạch, để kết quả lựa chọn thuyết phục được lãnh đạo Đảng, Nhà nước và công chúng nói chung, đặc biệt là giáo viên.

Phương án 3: Chọn một số sách giáo khoa trong từng bộ sách để ghép lại thành bộ sách giáo khoa chung. Đây có thể coi là một biến thể của phương án 2 với những ưu điểm nhất định. Nó vừa đáp ứng yêu cầu tiến độ, vừa bảo đảm công bằng tương đối giữa các bộ sách, vì bộ nào cũng có sách giáo khoa một số môn học được chọn.

Tuy nhiên, hạn chế của phương án này là bộ sách giáo khoa thống nhất có thể không đảm bảo tính hệ thống, sự nhất quán giữa các môn, giữa các cấp học. Hơn nữa, việc chọn sách của môn học nào, thuộc bộ sách nào, cũng cần có tiêu chí khoa học, khách quan như phương án 2, không phải chia đều cơ học. Quy trình lựa chọn cũng khó khăn, thậm chí có thể phức tạp hơn phương án 2 vì phải xử lý nhiều môn, nhiều cấp.

Theo PGS.TS Bùi Mạnh Hùng, nếu biên soạn sách giáo khoa mới, trước khi biên soạn, cần tiến hành khẩn trương việc chỉnh lý Chương trình GDPT 2018 cho phù hợp với bối cảnh mới, nhất là khi trí tuệ nhân tạo phát triển thần tốc. Sau chỉnh lý, chúng ta sẽ có Chương trình GDPT 2018 phiên bản 2 và sách giáo khoa mới sẽ được biên soạn theo phiên bản này.

Nếu chọn trong các bộ sách giáo khoa hiện hành để có được bộ sách giáo khoa mới thì bộ sách đó có thể biên tập, chỉnh sửa để dùng trong năm học 2026 – 2027, đồng thời sẽ phải chỉnh sửa căn bản sau khi có Chương trình GDPT 2018 phiên bản 2. Các bộ sách giáo khoa khác nếu được dùng như một loại học liệu bổ trợ thì có thể cập nhật theo phiên bản mới của chương trình, hoặc không.

Huy động mọi nguồn lực với quyết tâm chính trị cao nhất

TS Nguyễn Viết Huy - Phó Trưởng phòng Giáo dục Phổ thông, Sở GD&ĐT tỉnh Hưng Yên, nhận định: Thực tế triển khai Chương trình GDPT 2018 những năm qua cho thấy chủ trương một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa là đúng đắn, tiến bộ. Nhà trường, giáo viên được quyền lựa chọn sách giáo khoa, phục vụ cho việc đổi mới phương pháp dạy học. Học sinh được sử dụng các bộ sách giáo khoa in ấn chất lượng tốt.

Các chuyên gia, nhà khoa học… tham gia viết sách giáo khoa phải hết sức cố gắng viết ra các bộ sách có chất lượng để được cơ sở giáo dục lựa chọn; công sức của các cơ quan quản lý giáo dục trong việc thẩm định, phê duyệt, lựa chọn các bộ sách giáo khoa… Tuy nhiên, thực tiễn thực hiện lựa chọn và sử dụng sách giáo khoa cũng gặp phải một số khó khăn, thách thức không nhỏ.

Đối với giáo viên: Nghiên cứu các bộ sách giáo khoa khác nhau của cùng một khối lớp đôi lúc gặp vấn đề chưa thống nhất cách hiểu với một số ngữ liệu, số liệu… gây lúng túng trong kiểm tra, đánh giá, ôn thi cuối cấp cho học sinh.

Đối với cơ quan chuyên môn: Phải cân nhắc, tính toán khi lấy dữ liệu để xây dựng ngân hàng đề khảo sát, đề thi tốt nghiệp hàng năm đảm bảo công bằng, khách quan khi thí sinh học các bộ sách giáo khoa khác nhau…

Về việc xây dựng một bộ sách thống nhất, TS Nguyễn Viết Huy cho rằng, nếu viết mới hoàn toàn với quy trình khắt khe từ biên soạn, thử nghiệm, thẩm định, phát hành, tập huấn sử dụng… thì trong chưa đầy 1 năm sẽ rất nhiều áp lực, khó khăn, chưa dám chắc sẽ tốt hơn các bộ sách giáo khoa hiện có.

Vì vậy, để sử dụng được các nguồn tài nguyên đã được xây dựng công phu trong những năm qua, tránh lãng phí, đáp ứng được mục tiêu có một bộ sách giáo khoa được cung cấp trên toàn quốc, TS Nguyễn Viết Huy gợi ý có thể nghiên cứu một số đề xuất dưới đây:

Cần có bàn thảo, thống nhất giữa Bộ GD&ĐT với các nhà xuất bản trong việc chia sẻ nguồn tài nguyên đã có về sách giáo khoa giúp ngành Giáo dục cả nước thực hiện nhiệm vụ chính trị do Đảng, Nhà nước giao.

Khảo sát, lấy ý kiến của một số giáo viên trong cả nước về các bộ sách giáo khoa đảm bảo độ tin cậy, khách quan nhằm tổng hợp, phân tích, đánh giá ưu điểm, hạn chế của các nội dung trong từng bộ sách giáo khoa của các nhà xuất bản. Việc lấy ý kiến giáo viên được thực hiện ngẫu nhiên, số lượng đủ lớn, người trả lời khảo sát phải có định danh; việc tổng hợp, phân tích kết quả có thể thực hiện nhanh chóng bằng các ứng dụng trí tuệ nhân tạo.

Kết quả đánh giá ưu điểm, hạn chế của các nội dung nói trên được chuyển tới các nhà khoa học, các chuyên gia giáo dục, nhà giáo… để thống nhất chỉnh sửa, bổ sung, hoàn thiện và đưa nội dung đó vào các bộ sách giáo khoa mới.

“Với quyết tâm chính trị cao độ; sự thống nhất, đồng lòng của các nhà xuất bản và sự góp ý tâm huyết của các thầy, cô giáo; sự hỗ trợ của ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong việc xử lý các yêu cầu kỹ thuật thì mục tiêu cung cấp một bộ sách giáo khoa dùng chung trong cả nước theo tôi hoàn toàn khả thi”, TS Nguyễn Viết Huy cho hay.

“Dù theo phương án nào thì các bộ sách giáo khoa hiện có (trong trường hợp không được chọn, theo bộ trọn vẹn hoặc sách lẻ) vẫn nên được tiếp tục lưu hành (không phải sách giáo khoa bắt buộc) nhằm đảm bảo sự đa dạng về tài liệu dạy học, một điều kiện quan trọng để phát triển “hệ thống giáo dục theo hướng mở, linh hoạt”, “sách giáo khoa, tài liệu hỗ trợ dạy và học phù hợp với từng đối tượng học” như Nghị quyết 29-NQ/TW đã khẳng định”. - PGS.TS Bùi Mạnh Hùng

Cô, trò Trường THCS Giảng Võ (phường Giảng Võ, Hà Nội). Ảnh: Xuân Phú

Cán bộ quản lý, chuyên gia hiến kế để hiện thực hóa chỉ đạo quan trọng này.

Cân nhắc 3 phương án

Huy động mọi nguồn lực với quyết tâm chính trị cao nhất

“Dù theo phương án nào thì các bộ sách giáo khoa hiện có (trong trường hợp không được chọn, theo bộ trọn vẹn hoặc sách lẻ) vẫn nên được tiếp tục lưu hành (không phải sách giáo khoa bắt buộc) nhằm đảm bảo sự đa dạng về tài liệu dạy học, một điều kiện quan trọng để phát triển “hệ thống giáo dục theo hướng mở, linh hoạt”, “sách giáo khoa, tài liệu hỗ trợ dạy và học phù hợp với từng đối tượng học” như Nghị quyết 29-NQ/TW đã khẳng định”. - PGS.TS Bùi Mạnh Hùng