Nền tảng nào cho một bộ sách giáo khoa thống nhất?

Chất lượng, sự thống nhất là ưu tiên số một

Sau khi Nghị quyết số 71-NQ/TW ban hành, nhiều chuyên gia, nhà giáo đã đưa ra các phương án để có thể xây dựng bộ sách giáo khoa thống nhất, dùng chung trên toàn quốc. Trong đó, ba phương án phổ biến là: Biên soạn bộ sách giáo khoa hoàn toàn mới, tách biệt với các bộ hiện hành; lựa chọn một trong ba bộ sách giáo khoa hiện hành làm cơ sở, rồi nâng cấp, sửa đổi thành bộ sách giáo khoa thống nhất; chọn lọc những cuốn sách tốt nhất ở từng môn từ các bộ sách giáo khoa hiện hành để hợp thành một bộ sách giáo khoa mới.

Theo PGS.TS Lê Huy Hoàng - Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục, Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, ba phương án trên đều có ưu điểm, nhược điểm riêng. Nếu biên soạn bộ sách giáo khoa hoàn toàn mới, tách biệt với các bộ hiện hành sẽ tạo sự đồng bộ và nhất quán ngay từ đầu, và có cơ hội để phản ánh đầy đủ nhất những định hướng đổi mới nêu trong Nghị quyết số 71/NQ-TW. Tuy vậy, với tính chất phức tạp và khối lượng công việc rất lớn, việc biên soạn mới một bộ sách giáo khoa trong vòng một năm là không khả thi, tiềm ẩn rủi ro về chất lượng.

Phương án lựa chọn một trong ba bộ sách giáo khoa hiện hành làm cơ sở, rồi nâng cấp, sửa đổi thành bộ sách giáo khoa thống nhất có ưu điểm kế thừa trọn vẹn triết lý và cấu trúc của một bộ sách, tiết kiệm thời gian, chi phí. Tuy nhiên, hạn chế là không phải môn học nào trong bộ sách được chọn cũng đạt chất lượng tốt, có nguy cơ ảnh hưởng đến chất lượng chung của bộ sách.

Trường hợp chọn lọc những cuốn sách tốt nhất ở từng môn từ các bộ sách giáo khoa hiện hành để hợp thành một bộ sách giáo khoa mới sẽ bảo đảm chất lượng từng môn, nhưng lại có nguy cơ thiếu nhất quán về triết lý, phong cách sư phạm và tính xuyên suốt giữa các cấp học. Đối với bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc, đây có thể được xem là một hạn chế không nhỏ.

“Dù lựa chọn phương án nào, quá trình biên soạn cũng cần bảo đảm sự khách quan, minh bạch và khoa học, nhất là khi kế thừa các bộ sách giáo khoa hiện hành; chất lượng và sự thống nhất của bộ sách phải là ưu tiên số một, được đặt lên trên hết, trước hết; chủ trương đổi mới của Nghị quyết số 71-NQ/TW phải được thể hiện đầy đủ trong tư tưởng, cấu trúc, nội dung, phương pháp sư phạm và học liệu trong cả bộ sách”, PGS.TS Lê Huy Hoàng cho hay.

Chia sẻ về xây dựng một bộ sách giáo khoa thống nhất, ông Đặng Tự Ân - Giám đốc Quỹ đổi mới giáo dục Việt Nam cho rằng, đây là cơ hội để chỉnh sửa, hoàn thiện hơn các bộ sách giáo khoa đã được sử dụng qua 5 năm vừa qua, tiếp cận sát hơn với chuẩn chương trình, chuẩn môn học và thuận lợi cho quản lý, hoạt động chuyên môn các nhà trường, thực hiện an sinh xã hội…

Nhấn mạnh nhiều thuận lợi khi có một bộ sách giáo khoa thống nhất, ông Đặng Tự Ân cũng nhận diện khó khăn lớn nhất là giải được bài toán xung đột giữa mong muốn có bộ sách giáo khoa dùng chung chuẩn, khoa học, hiện đại, cập nhật với thời gian hoàn thành rất ngắn. “Tôi cho rằng, phải nghĩ đến có một bộ sách giáo khoa mang tính tình thế sử dụng trong thời gian 1-2 năm để chúng ta có thời gian xây dựng một bộ sách hoàn toàn mới, kế thừa các bộ sách giáo khoa hiện hành”, ông Đặng Tự Ân nêu quan điểm.

Phát huy trí tuệ tập thể và kinh nghiệm thực tiễn

Chỉ ra một số thuận lợi trong thời điểm này, khi xây dựng một bộ sách giáo khoa thống nhất, ông Nguyễn Viết Huy - Phó Trưởng phòng Giáo dục phổ thông, Sở GD&ĐT Hưng Yên đặc biệt nhấn mạnh việc chúng ta đã có nguồn tài nguyên về sách giáo khoa được xây dựng công phu trong những năm qua.

Ông Huy cho biết, quá trình biên soạn sách giáo khoa thực hiện Chương trình giáo dục phổ thông 2108 đã huy động được đông đảo đội ngũ các nhà giáo, nhà khoa học, chuyên gia giáo dục… với 3.844 tác giả trên cả nước tham gia.

Các bộ sách giáo khoa hiện hành là kết tinh trí tuệ của tập thể rất lớn các tác giả, được xây dựng công phu trong nhiều năm, trong đó có tham khảo kinh nghiệm biên soạn sách giáo khoa của các quốc gia phát triển trên thế giới. Đây là nguồn tài nguyên quý giá trường hợp chúng được chọn lọc, tái sử dụng để đưa vào một bộ sách giáo khoa mới dùng chung.

Các bộ sách giáo khoa hiện hành đều được Bộ GD&ĐT thẩm định, phê duyệt theo quy trình chặt chẽ, khoa học; được các cơ sở giáo dục phổ thông lựa chọn, đưa vào giảng dạy qua một chu kỳ thực hiện Chương trình giáo dục phổ thông 2018 từ lớp 1 đến lớp 12.

Do đó, thầy cô có thể đánh giá ưu điểm, hạn chế của từng nội dung trong các bộ sách khác nhau để chỉnh sửa, hoàn thiện, để muốn đưa vào một bộ sách giáo khoa dùng chung. Ngoài ra, tiến độ biên soạn có thể được đẩy nhanh mà vẫn bảo đảm chất lượng nếu sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong phân tích, tổng hợp ý kiến đóng góp của các giáo viên trong cả nước; chắt lọc tinh hoa của các bộ sách giáo khoa hiện hành; hỗ trợ xử lý các yêu cầu kỹ thuật…

Trong trường hợp thực hiện giải pháp xây dựng bộ sách thống nhất bằng cách chắt lọc tinh hoa từ ba bộ sách hiện hành, ông Lê Anh Tuấn - Chủ biên Chương trình môn Âm nhạc nhắc đến thuận lợi là những bộ sách giáo khoa đã có đều được biên soạn công phu, qua đánh giá của Hội đồng thẩm định quốc gia và Bộ GD&ĐT phê duyệt.

Như vậy, đã có lớp tài liệu mẫu, hoạt động, bài tập, minh hoạ, đề kiểm tra, giúp tiết kiệm thời gian biên soạn từ đầu. Hệ thống xuất bản, in ấn và phân phối đã sẵn có. Cùng với đó là thuận lợi về nguồn nhân lực chuyên gia, giảng viên, giáo viên có kinh nghiệm từng tham gia biên soạn các bộ sách giáo khoa hiện hành có thể góp ý, hiệu chỉnh.

Khung Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã cung cấp nền tảng mục tiêu và chuẩn, có thể dựa vào các chuẩn năng lực và yêu cầu nội dung hiện hành để đối chiếu…

Tuy nhiên, khó khăn có thể gặp phải sẽ liên quan đến đa dạng thực tế giáo dục vùng miền; sự khác nhau về triết lý/quan điểm sư phạm giữa các bộ hiện hành; vấn đề pháp lý, bản quyền; yêu cầu bồi dưỡng giáo viên… Triển khai thành công cần lộ trình thí điểm, tiêu chí minh bạch, biện pháp pháp lý với tác giả/nhà xuất bản, và đầu tư mạnh mẽ cho bồi dưỡng giáo viên cùng hệ sinh thái tài liệu hỗ trợ.

Nhiều năm công tác trong ngành Giáo dục, ông Nguyễn Văn Định - Bí thư Đảng ủy xã Đốc Bình Kiều (tỉnh Đồng Tháp) cho rằng, việc xây dựng một bộ sách giáo khoa thống nhất trên cơ sở kế thừa ba bộ sách hiện hành giúp chọn lọc phần tinh túy nhất, hình thành bộ sách toàn diện, hiện đại, cân bằng giữa lý thuyết và thực hành.

Cách làm này không chỉ trân trọng, phát huy công sức, trí tuệ của đội ngũ tác giả, mà còn giúp đúc kết tinh hoa từ thực tiễn biên soạn, giảng dạy, thống nhất chuẩn kiến thức, kỹ năng cho học sinh cả nước; đồng thời tiết kiệm thời gian, chi phí khi tận dụng được nội dung sẵn có. Tài liệu thống nhất, khoa học giúp giáo viên thuận lợi hơn trong giảng dạy.

Bên cạnh thuận lợi, ông Nguyễn Văn Định đồng thời đưa ra một số lưu ý liên quan đến vấn đề bản quyền, tính liền mạch, khác biệt về phong cách và ngôn ngữ, triển khai tập huấn. “Có thể nói, việc kế thừa ba bộ sách giáo khoa hiện hành giúp phát huy trí tuệ tập thể, tiết kiệm nguồn lực, phát huy công sức của đội ngũ tác giả sách giáo khoa.

Tuy nhiên, cần chuẩn bị kỹ về pháp lý, tính sư phạm, khoa học và cơ chế phối hợp để triển khai thành công, bền vững. Tôi cũng kiến nghị tận dụng tối đa phần còn lại của các bộ sách đã được Bộ GD&ĐT phê duyệt để xây dựng thành tư liệu tham khảo”, ông Nguyễn Văn Định nêu quan điểm.

“Với quyết tâm chính trị cao nhất của Bộ GD&ĐT, tâm huyết của các tác giả và sự đồng lòng, chia sẻ của các nhà xuất bản, tôi tin rằng chúng ta sẽ vượt qua khó khăn, thách thức để sớm có một bộ sách giáo khoa dùng chung chất lượng, đáp ứng được mong mỏi của các tầng lớp nhân dân, hoàn thành nhiệm vụ chính trị do Đảng, Nhà nước giao”, ông Nguyễn Viết Huy chia sẻ.

Cô trò Trường THCS Giảng Võ (Giảng Võ, Hà Nội) trong giờ học. Ảnh: Xuân Phú

Chất lượng, sự thống nhất là ưu tiên số một

Phát huy trí tuệ tập thể và kinh nghiệm thực tiễn

“Với quyết tâm chính trị cao nhất của Bộ GD&ĐT, tâm huyết của các tác giả và sự đồng lòng, chia sẻ của các nhà xuất bản, tôi tin rằng chúng ta sẽ vượt qua khó khăn, thách thức để sớm có một bộ sách giáo khoa dùng chung chất lượng, đáp ứng được mong mỏi của các tầng lớp nhân dân, hoàn thành nhiệm vụ chính trị do Đảng, Nhà nước giao”, ông Nguyễn Viết Huy chia sẻ.