Sắp xếp lại hệ thống giáo dục đại học: Kiến tạo nền móng tinh hoa

Nguồn lực tập trung

Theo Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị, Bộ GD&ĐT được giao xây dựng đề án phát triển từ 3 đến 5 đại học tinh hoa theo mô hình đại học nghiên cứu đẳng cấp thế giới, với sứ mệnh đào tạo nhân tài quốc gia. Ngoài ra, Bộ GD&ĐT chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan triển khai khung chiến lược phát triển GDĐH giai đoạn 2026 - 2035, tầm nhìn 2045.

Đồng thời, Bộ sẽ xây dựng đề án sắp xếp, tái cấu trúc hệ thống cơ sở GDĐH, sáp nhập hoặc giải thể những đơn vị không đạt chuẩn. Một số viện nghiên cứu cũng có thể được sáp nhập vào các trường đại học, nhằm hình thành những trung tâm đào tạo - nghiên cứu mạnh, đảm bảo quản trị tinh gọn và hiệu quả.

Theo TS Nguyễn Quang Tiệp - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Đào tạo Kinh tế Quốc tế, chỉ đạo của Chính phủ về việc rà soát, sắp xếp và tái cấu trúc hệ thống GDĐH và giáo dục nghề nghiệp (GDNN) là một quyết sách mang tính bước ngoặt.

Theo ông, việc sáp nhập hoặc giải thể các cơ sở đào tạo không đạt chuẩn không phải là một biện pháp hành chính đơn thuần, mà là cuộc thanh lọc cần thiết để hệ thống trở nên tinh gọn, khỏe mạnh và hiệu quả hơn. Trong lĩnh vực GDNN, đây chính là cơ hội vàng để kiến tạo nên những cơ sở trọng điểm, những “trường nghề tinh hoa” đúng nghĩa.

“Thay vì đầu tư dàn trải, nguồn lực sẽ được tập trung cho các trường được sáp nhập, tái cấu trúc để trở thành những trung tâm đào tạo chất lượng cao, có đủ năng lực về đội ngũ giảng viên, cơ sở vật chất và trang thiết bị hiện đại”, TS Tiệp nhận định, “Các trường này sẽ đóng vai trò đầu tàu, dẫn dắt việc cập nhật chương trình đào tạo theo chuẩn quốc tế, thí điểm các mô hình đào tạo mới gắn kết trực tiếp với doanh nghiệp và trở thành nơi cung cấp nguồn nhân lực kỹ thuật cao cho các ngành kinh tế mũi nhọn như công nghiệp bán dẫn, năng lượng tái tạo, logistics và nông nghiệp công nghệ cao”.

Nhìn xa hơn, cuộc tái cấu trúc này phải đi đôi với việc thay đổi căn bản tư duy xã hội về học nghề. Một hệ thống GDNN tinh gọn, chất lượng cao, với những trường nghề uy tín và chương trình đào tạo hiện đại sẽ là minh chứng thuyết phục nhất để thu hút học sinh giỏi và sự đầu tư từ doanh nghiệp.

Khi đó, GDNN không còn là lựa chọn thứ hai, mà trở thành con đường sự nghiệp đầy hứa hẹn, song hành và tương hỗ với hệ thống đại học tinh hoa. “Các trường phải thay đổi, phải tự làm mới mình để đáp ứng được yêu cầu cạnh tranh nhân lực trong giai đoạn mới”, ông Tiệp khẳng định.

Khuôn viên Trường Đại học Thủ Dầu Một, trực thuộc UBND TPHCM sau khi sáp nhập hành chính. Ảnh: TDMU

Phát triển đại học tinh hoa đẳng cấp quốc tế

Về mục tiêu phát triển 3 - 5 đại học tinh hoa, đạt đẳng cấp quốc tế, theo mô hình nghiên cứu và đào tạo nhân tài quốc gia, nhiều chuyên gia giáo dục đánh giá là khả thi và cấp thiết.

PGS.TS Thái Bá Cần - Hiệu trưởng Trường Đại học Gia Định, đánh giá trong nhiều năm, đầu tư cho GDĐH ở Việt Nam còn thấp và dàn trải, thiếu đột phá. Việc tập trung phát triển 3 - 5 đại học trọng điểm sẽ tạo điều kiện hình thành những “cỗ máy cái” trong đào tạo nhân lực và nghiên cứu khoa học, từ đó bồi dưỡng nhân tài phục vụ phát triển quốc gia.

Ông nhấn mạnh, một đại học tinh hoa trước hết phải quy tụ đội ngũ giảng viên giỏi, có hệ thống nghiên cứu hiện đại để cùng lúc đảm bảo chất lượng giảng dạy và thúc đẩy khoa học công nghệ. Trong môi trường ấy, sinh viên được học tập theo chuẩn quốc tế, giảm bớt gánh nặng về tài chính hay nỗi lo việc làm, còn giảng viên có điều kiện thuận lợi để sáng tạo và cống hiến.

Ở góc nhìn khác, ThS Phạm Thái Sơn - Giám đốc Trung tâm Tuyển sinh và Truyền thông, Trường Đại học Công Thương TPHCM, cho rằng cần ưu tiên đầu tư cho những đại học đã có uy tín, thay vì dàn trải.

“Chính phủ nên đặt hàng nghiên cứu công nghệ mới, dự án hàm lượng chất xám cao cho những cơ sở GDĐH lớn, uy tín. Phát triển đại học tinh hoa là câu chuyện lâu dài, đòi hỏi sự kiên định về chính sách, nguồn lực tài chính đủ mạnh và chiến lược rõ ràng về ngành mũi nhọn. Nếu làm tốt, Việt Nam có thể hình thành những đại học nghiên cứu ngang tầm khu vực, góp phần nâng vị thế quốc gia trên bản đồ tri thức toàn cầu.

Quy hoạch, sắp xếp lại hệ thống đại học yếu kém

Một trong những nhiệm vụ quan trọng của Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết 71 là xây dựng và triển khai đề án sắp xếp, tái cấu trúc hệ thống cơ sở GDĐH. PGS.TS Thái Bá Cần cho rằng, có những trường đại học tuy đáp ứng đủ tiêu chí về quy mô hay đội ngũ giảng viên nhưng lại không thu hút được người học, thì cần xem xét tái cơ cấu.

Ngược lại, có trường chưa đạt trọn vẹn các chuẩn mực về cơ sở vật chất hay nhân lực, song giữ vai trò đặc thù trong việc cung ứng nguồn nhân lực cho địa phương, thì cần cân nhắc kỹ lưỡng. “Điều quan trọng nhất là hệ thống phải hướng tới mục tiêu chung, đào tạo được nguồn nhân lực mà xã hội thực sự cần”, ông nói.

Theo PGS.TS Thái Bá Cần, có thể tính đến phương án chuyển đổi một số trường đại học địa phương thành cao đẳng cộng đồng - mô hình vốn phổ biến ở nhiều quốc gia. Mô hình này vừa đào tạo nghề, vừa cung cấp kiến thức đại cương, đồng thời tạo lộ trình liên thông lên đại học. “Cách làm đó vừa tận dụng được cơ sở vật chất hiện có, vừa đáp ứng nhu cầu nhân lực tại chỗ, thay vì duy trì phân hiệu, danh xưng đại học nhưng hoạt động không hiệu quả”, ông phân tích.

TS Nguyễn Quang Tiệp cho hay, quá trình sáp nhập, giải thể các cơ sở đào tạo phải dựa trên tiêu chí minh bạch và khoa học, chẳng hạn như tỷ lệ sinh viên có việc làm, mức độ hài lòng của doanh nghiệp, năng lực nghiên cứu ứng dụng. “Nếu không có tiêu chí rõ ràng, minh bạch thì việc sáp nhập, giải thể dễ mang tính cơ học, hành chính. Khi đó có thể làm mất đi những cơ sở vốn có giá trị đặc thù ở một số địa phương hoặc ngành đào tạo hẹp”, TS Tiệp nhìn nhận.

Cũng theo các chuyên gia giáo dục, việc sắp xếp lại hệ thống GDĐH và GDNN chỉ là bước đầu. Quan trọng hơn, đó phải là quá trình kiến tạo để hình thành mạng lưới hoạt động tinh gọn, hiệu quả, đóng vai trò nòng cốt trong phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao và thúc đẩy đổi mới sáng tạo quốc gia.

Theo ThS Phạm Thái Sơn, việc xây dựng đại học tinh hoa đòi hỏi phải xác định rõ những trường sẽ được tập trung đầu tư. Ông cho rằng, cần ưu tiên cho hai Đại học Quốc gia Hà Nội và Đại học Quốc gia TPHCM, bởi đây là những cơ sở có nền tảng, uy tín và tiềm lực phát triển.
“Đầu tư phải hướng vào nghiên cứu và phát triển công nghệ mới nhất, chú trọng chất lượng thay vì chạy theo số lượng tuyển sinh. Khi nhắc đến nghiên cứu và đổi mới sáng tạo, phải nghĩ ngay đến các đại học quốc gia”, ThS Sơn đề xuất.

Tân sinh viên Trường Đại học Công Thương TPHCM năm học 2025 - 2026. Ảnh: HUIT

Nguồn lực tập trung

Phát triển đại học tinh hoa đẳng cấp quốc tế

Quy hoạch, sắp xếp lại hệ thống đại học yếu kém

Theo ThS Phạm Thái Sơn, việc xây dựng đại học tinh hoa đòi hỏi phải xác định rõ những trường sẽ được tập trung đầu tư. Ông cho rằng, cần ưu tiên cho hai Đại học Quốc gia Hà Nội và Đại học Quốc gia TPHCM, bởi đây là những cơ sở có nền tảng, uy tín và tiềm lực phát triển.
“Đầu tư phải hướng vào nghiên cứu và phát triển công nghệ mới nhất, chú trọng chất lượng thay vì chạy theo số lượng tuyển sinh. Khi nhắc đến nghiên cứu và đổi mới sáng tạo, phải nghĩ ngay đến các đại học quốc gia”, ThS Sơn đề xuất.