Tái cấu trúc trường đại học công lập: Làm rõ tiêu chí

Tiêu chí phù hợp không chỉ giúp tối ưu hóa nguồn lực mà còn bảo đảm tính liên thông, chuyên môn hóa và phát triển bền vững.

“Câu chuyện bó đũa”

Trường Đại học Nghệ An được thành lập trên cơ sở sáp nhập Trường Cao đẳng Sư phạm Nghệ An vào Trường Đại học Kinh tế Nghệ An và đổi tên theo Quyết định số 1653/QĐ-TTg ngày 26/12/2024.

TS Nguyễn Đình Tường - Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Hội đồng trường - cho rằng, mỗi giai đoạn sáp nhập đều có đặc thù riêng, song điều quan trọng là phải xác định rõ tiêu chí ngay từ đầu để bảo đảm hiệu quả và tính bền vững.

“Vị trí địa lý là yếu tố tiên quyết, tiếp đến là ngành hoặc nhóm ngành đào tạo. Hai tiêu chí này giúp việc tổ chức, quản lý sau sáp nhập thuận lợi hơn, đồng thời tạo nền tảng để các trường phát huy thế mạnh riêng, tránh chồng chéo, dàn trải”, ông Tường nêu quan điểm.

Từ kinh nghiệm thực tiễn, ông Tường cho biết Trường Đại học Nghệ An được hình thành trên cơ sở hợp nhất hai cơ sở đào tạo có lĩnh vực hoàn toàn khác nhau: một bên thuộc khối sư phạm, bên kia thiên về kinh tế - kỹ thuật. Sự khác biệt về quy mô, cơ cấu ngành nghề và cách thức quản lý từng khiến quá trình hợp nhất gặp không ít lúng túng. Tuy nhiên, sau sáp nhập, trường đã mở rộng quy mô đào tạo, tạo sự liên thông giữa các bậc học, đồng thời đa dạng hóa ngành nghề.

“Hợp nhất giúp tận dụng nguồn lực, tạo ra môi trường đào tạo phong phú và phù hợp hơn với nhu cầu xã hội”, ông Tường nhận định và thừa nhận, nếu vẫn giữ nguyên các cơ sở đào tạo riêng lẻ thì khó có thể phát triển hơn.

Trước khi sáp nhập, Trường Đại học Kinh tế Nghệ An chỉ có khoảng 140 cán bộ, giảng viên - tương đương 1-2 khoa của một đại học lớn. Thực tế cho thấy, mô hình sáp nhập theo hướng này đã phát huy hiệu quả rõ rệt. Không chỉ mở rộng phạm vi đào tạo, trường còn xây dựng được đội ngũ giảng viên có năng lực, hình thành các nhóm nghiên cứu liên ngành mạnh, đáp ứng yêu cầu đổi mới của giáo dục đại học hiện nay.

Trao đổi về chủ trương sáp nhập các cơ sở giáo dục đại học trong thời gian tới, TS Nguyễn Đình Tường nhận định, đợt sáp nhập này mang tính đặc thù hơn so với giai đoạn trước. Mục tiêu không chỉ là tinh gọn hệ thống mà còn hướng đến nâng cao năng lực đào tạo, chất lượng đầu vào và hiệu quả sử dụng nguồn lực.

Theo ông Tường, tiêu chí của đợt sáp nhập sắp tới có nhiều điểm mới. Bên cạnh yếu tố quy mô, vị trí địa lý và cơ cấu nhóm ngành được xem là hai tiêu chí then chốt. “Trong cùng một địa bàn, nếu có nhiều trường đào tạo cùng ngành nghề sẽ dẫn đến cạnh tranh và phân tán nguồn lực. Khi sáp nhập, đội ngũ giảng viên được quy tụ, cơ sở vật chất đầu tư tập trung, từ đó hình thành các nhóm nghiên cứu mạnh và nâng cao chất lượng đào tạo”, ông phân tích.

Lãnh đạo, chuyên gia Trường Đại học Trà Vinh thăm phòng thí nghiệm Kỹ thuật công nghệ. Ảnh: Q. Ngữ

Tái cấu trúc nội bộ

Với quy mô lớn nhất vùng Đồng bằng sông Cửu Long, Trường Đại học Cần Thơ chính thức chuyển thành Đại học Cần Thơ theo Quyết định số 1531 ngày 15/7/2025 của Thủ tướng Chính phủ. Ngày 1/8, Đại học Cần Thơ công bố Nghị quyết về việc thành lập, sáp nhập, hợp nhất và tổ chức lại các đơn vị trực thuộc.

Theo lãnh đạo nhà trường, đây là chủ trương nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển phù hợp với tình hình mới, thể hiện quyết tâm mạnh mẽ và tầm nhìn chiến lược trong việc xây dựng mô hình đại học đa ngành, đa lĩnh vực; linh hoạt, hiệu quả, theo hướng tự chủ và hội nhập quốc tế. Đây cũng là tiền đề quan trọng giúp Đại học Cần Thơ nâng cao hiệu quả quản lý, điều hành, bảo đảm tính thống nhất và đồng bộ trong triển khai chiến lược phát triển giai đoạn tới.

Sau sáp nhập, tỉnh Vĩnh Long hiện có 6 cơ sở giáo dục đại học, đứng thứ hai vùng Đồng bằng sông Cửu Long về quy mô đào tạo. Theo PGS.TS Nguyễn Minh Hòa - Hiệu trưởng Trường Đại học Trà Vinh, Vĩnh Long là tỉnh có diện tích tự nhiên rộng, dân số lớn. Sự ra đời của một thực thể hành chính - kinh tế mới được các chuyên gia kinh tế nhận định sẽ tạo nên “không gian phát triển ven biển giàu tiềm năng”, mở ra những cơ hội chưa từng có.

Tuy nhiên, để hiện thực hóa tầm nhìn và phát huy tối đa các thế mạnh tổng hợp, yếu tố then chốt không nằm ở tài nguyên hay nguồn vốn đầu tư, mà chính là con người. PGS.TS Nguyễn Minh Hòa cho biết, Đồng bằng sông Cửu Long có lực lượng lao động dồi dào nhưng đang đối mặt với nhiều thách thức về chất lượng và cơ cấu. Tỷ lệ lao động qua đào tạo tại vùng chỉ đạt 14,9%, trong đó tỷ lệ có trình độ đại học trở lên chỉ 6,8% - mức thấp nhất cả nước.

Trường Đại học Bách khoa (Đại học Đà Nẵng) ký kết hợp tác với các thành viên trong mạng lưới Trung tâm Đào tạo xuất sắc về AI và công nghệ bán dẫn khu vực miền Trung. Ảnh: PV

“Với sự hiện diện của 6 cơ sở giáo dục đại học, đứng thứ hai của vùng về quy mô đào tạo, tỉnh Vĩnh Long có lợi thế đặc biệt để thực hiện hiệu quả đột phá chiến lược này”, ông Hòa nhấn mạnh và kiến nghị, từ lợi thế và quy mô hiện có, tỉnh cần xây dựng chiến lược toàn diện, đột phá, vượt ra khỏi các giải pháp riêng lẻ, chưa đồng bộ trước đây, nhằm cung cấp nguồn nhân lực cho các ngành kinh tế trụ cột của tỉnh trong nhiệm kỳ 2025 - 2030 và các giai đoạn tiếp theo.

Theo ông Hòa, Trường Đại học Trà Vinh cùng các trường khác hoàn toàn có đủ năng lực, đồng thời đã chuẩn bị nhiều giải pháp đồng bộ, đào tạo nguồn nhân lực gắn với nhu cầu xã hội và doanh nghiệp, đáp ứng yêu cầu về nhân lực chất lượng cao cho tỉnh và khu vực.

“Tái cấu trúc hệ thống giáo dục đại học cần phát huy nguồn lực sẵn có, nâng cao chất lượng và năng lực cạnh tranh. Việc sáp nhập cũng sẽ thúc đẩy tự chủ và trách nhiệm. Tinh thần chung của sáp nhập không phải là ‘ghép cơ học’ mà là tái cấu trúc chiến lược để hình thành những đại học mạnh, liên ngành, tự chủ, có trách nhiệm giải trình cao. Mục tiêu cuối cùng không chỉ là giải pháp tạm thời, mà trở thành động lực đưa đại học Việt Nam vào quỹ đạo phát triển bền vững, hội nhập và cạnh tranh toàn cầu”, PGS.TS Nguyễn Minh Hòa chia sẻ.

Để đáp ứng yêu cầu quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục đại học, theo quan điểm của PGS.TS Lương Minh Cừ - Bí thư Đảng ủy, Hiệu trưởng Trường Đại học Cửu Long - các cơ sở giáo dục đại học cần chuẩn bị cho bước phát triển mới với tầm nhìn chiến lược.

Đặc biệt, việc xây dựng hệ thống cơ sở giáo dục đại học mới phải đồng bộ với mạng lưới hiện có; chú trọng chuẩn bị đội ngũ giảng viên chất lượng cao, cơ sở vật chất phù hợp để đào tạo nhân lực phục vụ các ngành nghề trọng điểm; đồng thời cần giải pháp thu hút tổ chức, doanh nghiệp đầu tư cơ sở vật chất, hỗ trợ chương trình đào tạo.

Sinh viên Trường Đại học Kinh tế (Đại học Đà Nẵng) tham gia Hội thảo khoa học quốc tế Sinh viên nghiên cứu khoa học các trường đại học khối ngành kinh tế và kinh doanh 2025. Ảnh: NTCC

3 trụ cột của đại học mạnh

GS.TS Trần Văn Nam - nguyên Giám đốc Đại học Đà Nẵng, nhận xét: “Hiện nay, hệ thống đại học Việt Nam có số lượng nhiều nhưng quy mô và chất lượng chưa đồng đều. Nhiều trường còn hạn chế về tài chính, nhân lực, cơ sở vật chất, hoạt động nghiên cứu khoa học chưa mạnh.

Vì vậy, việc sắp xếp, tái cấu trúc các cơ sở giáo dục đại học là yêu cầu tất yếu để tập trung nguồn lực, nâng cao chất lượng và uy tín của toàn hệ thống. Tuy nhiên, để quá trình sáp nhập đạt hiệu quả, điều quan trọng nhất là phải có bộ tiêu chí rõ ràng, minh bạch”.

Theo đề xuất của GS.TS Trần Văn Nam, có thể căn cứ vào 6 tiêu chí trong Thông tư 01 năm 2024 của Bộ GD&ĐT quy định về chuẩn cơ sở giáo dục đại học để xây dựng tiêu chí sáp nhập. Đó là: tổ chức và quản trị; giảng viên; cơ sở vật chất; tài chính; tuyển sinh và đào tạo; nghiên cứu và đổi mới sáng tạo. Đây là những yếu tố nền tảng để đánh giá mức độ đáp ứng của từng trường, từ đó xây dựng phương án sáp nhập một cách khoa học, khách quan.

Nguyên Giám đốc Đại học Đà Nẵng nhấn mạnh, mục tiêu của quá trình sáp nhập đại học không chỉ dừng ở việc giảm đầu mối quản lý, mà phải hướng tới củng cố ba trụ cột cốt lõi: đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, nghiên cứu khoa học và phục vụ cộng đồng. Chỉ có như vậy mới hình thành được những đại học mạnh, có khả năng cạnh tranh trong khu vực và quốc tế.

Cùng quan điểm, TS Nguyễn Đình Tường cho rằng việc sáp nhập các trường đại học không chỉ hướng đến quy mô lớn, mà còn cần tính đến yếu tố công bằng trong tuyển sinh. “Trường lớn không nên đặt tiêu chí đầu vào quá cao khiến những thí sinh có hoàn cảnh khó khăn mất cơ hội học tập. Bên cạnh chức năng đào tạo và nghiên cứu, các trường đại học còn có nhiệm vụ phục vụ cộng đồng, mở rộng cánh cửa tri thức đến mọi đối tượng người học”, ông Tường nói.

Khi các đơn vị được tổ chức lại hợp lý, ngành Giáo dục không chỉ hình thành các trung tâm đào tạo, nghiên cứu có sức cạnh tranh cao mà còn bảo đảm sứ mệnh xã hội, tạo cơ hội tiếp cận giáo dục đại học cho mọi người, ở mọi vùng miền.

Quá trình sáp nhập chắc chắn sẽ phát sinh khó khăn, nhất là trong tổ chức bộ máy và nhân sự. Vì vậy, yếu tố then chốt là lựa chọn được đội ngũ lãnh đạo có tầm nhìn, uy tín và năng lực điều hành, có thể dung hòa lợi ích, định hướng phát triển chung. - GS.TS Trần Văn Nam

Sinh viên Trường Đại học Trà Vinh thí nghiệm, thực hành thiết kế cầu đường. Ảnh: Q. Ngữ

Tiêu chí phù hợp không chỉ giúp tối ưu hóa nguồn lực mà còn bảo đảm tính liên thông, chuyên môn hóa và phát triển bền vững.

“Câu chuyện bó đũa”

Tái cấu trúc nội bộ

3 trụ cột của đại học mạnh

Quá trình sáp nhập chắc chắn sẽ phát sinh khó khăn, nhất là trong tổ chức bộ máy và nhân sự. Vì vậy, yếu tố then chốt là lựa chọn được đội ngũ lãnh đạo có tầm nhìn, uy tín và năng lực điều hành, có thể dung hòa lợi ích, định hướng phát triển chung. - GS.TS Trần Văn Nam