Thận trọng, bài bản và khoa học khi sắp xếp, tái cấu trúc hệ thống giáo dục đại học

Đây là chủ trương lớn, có tác động sâu rộng, vì vậy, quá trình triển khai cần được thực hiện thận trọng, song hành với cách tiếp cận khoa học, bài bản và quyết liệt.

Giải pháp chiến lược

Hiện, Việt Nam có hơn 240 trường đại học và gần 400 trường cao đẳng. Theo ông Lê Viết Khuyến - Phó Chủ tịch Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam, phần lớn các cơ sở đào tạo này có quy mô nhỏ, phạm vi hoạt động hẹp, chất lượng đào tạo và nghiên cứu khoa học còn hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội.

“Hệ quả là hệ thống đại học Việt Nam khó hình thành những ‘đầu tàu’ thực sự, trong khi toàn bộ nguồn lực xã hội bị chia cắt thành những mảnh nhỏ, thiếu hiệu quả”, ông Khuyến nhận định và cho rằng, nếu không có giải pháp sắp xếp hợp lý và kịp thời, giáo dục đại học Việt Nam sẽ đối mặt với những hệ lụy nghiêm trọng trong tương lai: Thứ nhất, suy giảm chất lượng. Do nguồn lực phân tán, các trường khó đầu tư cho hạ tầng, phòng thí nghiệm, đội ngũ giảng viên.

Thứ hai, lãng phí nguồn lực công: Nhà nước phải duy trì chi ngân sách cho nhiều đơn vị nhỏ, thay vì tập trung đầu tư cho các trung tâm xuất sắc. Thứ ba, mất cơ hội cạnh tranh quốc tế. Trong khi các quốc gia láng giềng đã có những đại học lọt top 100, 200 thế giới, Việt Nam vẫn loay hoay trong bảng xếp hạng khu vực. Thứ tư, khó gắn kết với nhu cầu phát triển. Hệ thống đại học không cung cấp được nhân lực chất lượng cao cho các ngành chiến lược như bán dẫn, AI, công nghệ sinh học, năng lượng tái tạo…

Trong bối cảnh đó, Phó Chủ tịch Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam cho rằng, việc duy trì một hệ thống phân tán, kém hiệu quả không những gây lãng phí, mà còn kéo lùi sự phát triển quốc gia. Sáp nhập các trường đại học để hình thành những đại học đa lĩnh vực, có quy mô lớn, có năng lực nghiên cứu – đào tạo liên ngành, là giải pháp chiến lược. Đây không chỉ là yêu cầu về giáo dục, mà còn là quyết định chính trị gắn với tương lai quốc gia.

Sinh viên Trường Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội. Ảnh: NTCC

Bảo đảm công khai, minh bạch, vì lợi ích công

Theo PGS.TS Lê Hữu Lập - nguyên Phó Giám đốc Học viện Bưu chính Viễn thông cho rằng, chủ trương sáp nhập chỉ có lợi cho người học, bởi khi đó sẽ không còn các trường yếu kém (do các trường này đã được giải thể hoặc sáp nhập vào các trường có chất lượng và quản trị đại học tốt hơn). Mặt khác, Nhà nước có sự đầu tư tập trung cho các trường. Qua đó, sinh viên được học ở các trường sẽ có chất lượng cao hơn.

PGS.TS Lê Hữu Lập nhận định, những cơ sở đào tạo bị giải thể sẽ là những trường chưa đạt được các chỉ tiêu về kiểm định chất lượng. Trên thực tế, những trường này tuyển sinh khó khăn, không đạt chỉ tiêu. Chất lượng sinh viên đầu vào thấp, ra trường tốt nghiệp khó kiếm việc làm. Vì vậy, chủ trương sáp nhập sẽ giúp các trường có thương hiệu tốt lên về cơ sở vật chất.

Từ góc nhìn cơ sở đào tạo, ông Phạm Thái Sơn - Giám đốc Trung tâm Tuyển sinh và Truyền thông (Trường Đại học Công thương TPHCM) cho rằng, việc sáp nhập các trường đại học sẽ giúp hệ thống đào tạo tập trung và chuyên nghiệp hơn. Những trường có tiềm lực mạnh sẽ tiếp nhận thêm nguồn lực, củng cố thương hiệu; trong khi các trường nhỏ được sáp nhập hoặc tái cấu trúc sẽ có cơ hội tập trung hơn cho công tác tuyển sinh, đào tạo và nghiên cứu khoa học.

Theo ông Sơn, sáp nhập còn mang lại lợi thế cạnh tranh rõ rệt về chất lượng. Các trường sau khi hợp nhất có thể nâng điểm chuẩn hoặc tiêu chí tuyển sinh ở nhiều ngành hấp dẫn, đồng thời mở rộng liên kết với doanh nghiệp trong hoạt động thực tập, thực hành. Đây là lợi thế lớn trong tuyển sinh, bởi sinh viên hiện nay quan tâm nhiều hơn đến cơ hội việc làm thực tế thay vì chỉ điểm số đầu vào. Những trường chứng minh được năng lực kết nối hiệu quả với doanh nghiệp sẽ có sức hút mạnh hơn với người học.

Về dài hạn, quá trình sắp xếp, sáp nhập các cơ sở giáo dục đại học được kỳ vọng sẽ hình thành những đại học đa ngành, có quy mô lớn, năng lực nghiên cứu mạnh và sức cạnh tranh khu vực. Đây cũng là bước đi quan trọng để hệ thống giáo dục đại học Việt Nam phát triển theo hướng tinh gọn, hiệu quả và bền vững.

Tại buổi họp báo Chính phủ thường kỳ tháng 9 chiều 5/10, Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Lê Tấn Dũng cho biết, chủ trương sắp xếp, tổ chức lại, sáp nhập hoặc giải thể các cơ sở giáo dục đại học và giáo dục nghề nghiệp đã được Bộ Chính trị khẳng định rõ trong Nghị quyết số 71. Đây là chủ trương lớn của Đảng, vì vậy, việc triển khai sẽ được tiến hành nghiêm túc, khẩn trương, quyết liệt nhưng thận trọng, khoa học và bài bản.

Thứ trưởng nhấn mạnh, Bộ GD&ĐT nhận thức rõ trách nhiệm trong thực hiện nhiệm vụ này, tuy nhiên, không thể thực hiện đơn lẻ, mà cần có sự phối hợp, đồng thuận của các bộ, ngành Trung ương, địa phương và đặc biệt các cơ sở giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp.

Theo phân công, Bộ GD&ĐT được giao xây dựng hai đề án: Đề án sắp xếp, tổ chức lại mạng lưới cơ sở giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp; Đề án chuyển một số cơ sở giáo dục, cơ sở đào tạo theo định hướng phù hợp.

Thứ trưởng cho hay, Bộ sẽ trình Thủ tướng Chính phủ xem xét, quyết định và triển khai ngay trong năm 2026. Việc xây dựng Đề án sẽ căn cứ vào quan điểm của Đảng và Chính phủ, đồng thời bám sát chiến lược phát triển giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp, quy hoạch mạng lưới đã được phê duyệt, cũng như mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh của từng vùng, miền và cả nước.

Theo Thứ trưởng, mục tiêu quan trọng của Đề án là đảm bảo đào tạo gắn với nhu cầu phát triển, bảo đảm tính thực chất, hiệu quả và phù hợp với điều kiện thực tiễn Việt Nam. Trên cơ sở tham khảo kinh nghiệm quốc tế, Đề án sẽ xác định rõ sứ mệnh của từng loại hình cơ sở giáo dục trong hệ thống đào tạo nhân lực quốc gia. Cùng đó, xây dựng các nguyên tắc và tiêu chí cụ thể, minh bạch nhằm tránh tình trạng “xin - cho”, chạy chọt hay tiêu cực.

Thứ trưởng Lê Tấn Dũng cho hay, thời gian tới, Bộ GD&ĐT sẽ lấy ý kiến các bộ, ngành, địa phương, chuyên gia và các cơ sở giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp để tạo sự đồng thuận cao trước khi triển khai.

Chủ trương sắp xếp, sáp nhập đại học, nếu được thực hiện bài bản, sẽ mở ra cơ hội hình thành những đại học mạnh, đủ sức cạnh tranh trong khu vực và quốc tế. Ảnh: ITN

Giải pháp chiến lược

Bảo đảm công khai, minh bạch, vì lợi ích công

Thứ trưởng Lê Tấn Dũng cho hay, thời gian tới, Bộ GD&ĐT sẽ lấy ý kiến các bộ, ngành, địa phương, chuyên gia và các cơ sở giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp để tạo sự đồng thuận cao trước khi triển khai.