Viêm đường hô hấp giai đoạn giao mùa: Nhận diện sớm, phòng bệnh kịp thời

Việc nhận diện sớm triệu chứng và tuân thủ hướng dẫn phòng bệnh được xem là “lá chắn vàng” bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Thực trạng báo động và những dấu hiệu “vàng”

Gần đây, tại nhiều bệnh viện ở TPHCM, đặc biệt là bệnh viện nhi, số bệnh nhân nhập viện vì ho, sốt, khó thở đang tăng đột biến. BS.CKII Phan Vĩnh Thọ - Trưởng khoa Nhiễm D, Bệnh viện Bệnh nhiệt đới TPHCM, cho biết, nguyên nhân khiến bệnh bùng phát mạnh khi giao mùa là do thời tiết thay đổi đột ngột, cơ thể con người, đặc biệt là người già và trẻ nhỏ, không kịp thích ứng, tạo điều kiện cho mầm bệnh tấn công.

Bên cạnh đó, các loại virus, đặc biệt là virus cúm, có đặc tính tồn tại và phát triển tốt trong môi trường se lạnh. Tại Bệnh viện Bệnh nhiệt đới, cao điểm bệnh thường bắt đầu từ tháng 7 và kéo dài đến tháng 12, thậm chí sang cả dịp Tết.

BS.CKII Nguyễn Cát Phương Vũ - Khoa Hô hấp, Bệnh viện Nhi đồng Thành phố (TPHCM), thông tin: Trung bình mỗi ngày, bệnh viện tiếp nhận 1.500 - 2.000 bệnh nhi ngoại trú, trong đó hơn 50% là các bệnh lý hô hấp. Dù tình hình vẫn trong tầm kiểm soát, song áp lực rất lớn khi số ca nhập viện luôn cao hơn số ca xuất viện.

Theo BS Vũ, có 3 yếu tố chính khiến bệnh bùng phát ở trẻ: Thời tiết giao mùa, hệ miễn dịch non nớt, và đặc biệt là yếu tố “tựu trường”. Sau kỳ nghỉ hè, trẻ quay lại lớp học, tiếp xúc với nhiều bạn bè mang mầm bệnh khác nhau. “Lớp học lúc này như một cái lò ủ bệnh”, bác sĩ nhận định.

BS Phan Vĩnh Thọ dẫn khảo sát năm 2024 tại Bệnh viện Bệnh nhiệt đới, cho biết các tác nhân virus nổi bật gồm Rhinovirus (chiếm tỷ lệ cao nhất), virus hợp bào hô hấp (RSV) và virus cúm. Về vi khuẩn, 2 tác nhân thường gặp và nguy hiểm là Haemophilus influenzae và phế cầu khuẩn. Ở trẻ dưới 2 tuổi, RSV là nguyên nhân hàng đầu gây viêm tiểu phế quản nặng; trong khi ở người lớn, phế cầu khuẩn là thủ phạm chính gây viêm phổi nặng.

Bệnh lây chủ yếu qua giọt bắn khi ho, hắt hơi, nói chuyện. Tuy nhiên, hai con đường “thầm lặng” khác là tiếp xúc trực tiếp (ôm, bắt tay) và gián tiếp qua các bề mặt như tay nắm cửa, đồ chơi. Khi tay dính virus rồi vô tình chạm vào mắt, mũi, miệng, nguy cơ lây nhiễm rất cao. Ba môi trường lây lan phổ biến nhất là nhà ở, lớp học và khu vui chơi. Đặc biệt, virus có thể lây ngay cả trước khi người bệnh xuất hiện triệu chứng.

Một buổi khám sức khỏe đầu năm tại Trường Mầm non 2 (Lâm Đồng). Ảnh: Gia Hưng

“4 lá chắn” phòng bệnh chủ động

Các chuyên gia khuyến cáo, phụ huynh không nên quá hoang mang khi con ho hay sổ mũi, mà cần chú ý các dấu hiệu “báo động đỏ” như: Sốt cao khó hạ, kéo dài trên hai ngày; thở nhanh, rút lõm lồng ngực, phập phồng cánh mũi, thở rít; trẻ lừ đừ, bỏ bú, ít chơi, hoặc co giật. Trường hợp nặng có thể thấy tím tái ở môi, đầu ngón tay, ngón chân.

Ở người lớn, triệu chứng thường rõ ràng hơn với sốt, ho, đau họng; nhưng nếu bệnh tiến triển nặng, có thể xuất hiện đau ngực, khó thở. Đáng lưu ý, ở người cao tuổi hoặc có bệnh nền, dấu hiệu bệnh đôi khi rất “mờ nhạt”, chỉ là mệt mỏi, lơ mơ hoặc sốt nhẹ. Khi trẻ có dấu hiệu bệnh, việc chăm sóc đúng cách tại nhà là rất quan trọng.

Công thức dễ nhớ cho phụ huynh là: “3 giữ, 2 tránh, 2 theo”. Cụ thể, “3 giữ” gồm giữ thoáng, giữ ấm và giữ vệ sinh mũi họng; “2 tránh” gồm tránh tự ý mua thuốc, tránh môi trường ô nhiễm, khói bụi, khói thuốc; “2 theo” gồm theo dõi sát để đưa trẻ đi khám kịp thời và theo đúng lịch tái khám, dù trẻ đã có vẻ hồi phục.

“Đa số ca viêm đường hô hấp cấp, nhất là ở trẻ, là do virus. Kháng sinh chỉ có tác dụng với vi khuẩn. Việc tự ý dùng kháng sinh không theo chỉ định sẽ gây nhiều hậu quả: Tạo kháng thuốc, gây dị ứng, làm chậm điều trị và khiến bệnh nặng hơn”, BS Thọ nhấn mạnh.

Để chủ động phòng bệnh, các bác sĩ khuyến nghị người dân xây dựng “4 lá chắn” bảo vệ hệ hô hấp, gồm tiêm chủng, vệ sinh cá nhân, dinh dưỡng và lối sống lành mạnh.

Phụ huynh không được bỏ lỡ các mũi tiêm cơ bản cho trẻ: Cúm (nhắc hằng năm), ho gà, Hib (trong vắc-xin 5 trong 1 hoặc 6 trong 1), sởi và đặc biệt là phế cầu - tác nhân gây viêm phổi, viêm màng não nặng.

Người lớn, nhất là người có bệnh nền hoặc cao tuổi, cũng cần tiêm phòng cúm và phế cầu định kỳ. Gần đây, Việt Nam đã có vắc-xin phòng RSV cho người từ 50 - 75 tuổi trở lên, là “vũ khí” mới giúp bảo vệ nhóm nguy cơ cao.

Rửa tay là biện pháp đơn giản nhưng hiệu quả. Các thời điểm “vàng” cần rửa tay gồm: Sau khi tiếp xúc người bệnh, tháo khẩu trang, ho/hắt hơi, trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh. Cần đeo khẩu trang đúng cách khi đến nơi đông người hoặc khi có triệu chứng. Phụ huynh nên làm gương, biến việc rửa tay thành thói quen vui nhộn cho trẻ, như hát bài hát rửa tay hoặc tặng sticker thưởng.

Ngoài ra, chế độ ăn đa dạng giúp tăng sức đề kháng. Các bác sĩ khuyên nên bổ sung thực phẩm giàu vitamin C, A (cam, bưởi, rau xanh đậm, bí đỏ, khoai lang); thực phẩm chứa kẽm (nghêu, sò, hàu, thịt bò) để rút ngắn thời gian bệnh; đạm chất lượng cao (trứng, cá, sữa), chất béo tốt (omega-3 từ cá hồi, cá trích) và men vi sinh tự nhiên (sữa chua). Người lớn cũng nên duy trì chế độ ăn cân đối, nhiều rau củ và trái cây tươi.

Lá chắn cuối cùng là lối sống lành mạnh. Với người lớn, cần ngủ đủ giấc, tránh căng thẳng và tuyệt đối không hút thuốc lá. Khói thuốc là “kẻ thù” tàn phá hệ hô hấp, làm bệnh dễ chuyển nặng. Trẻ nhỏ cần ngủ đủ 11 - 14 giờ/ngày (với trẻ dưới 5 tuổi) và vận động thể chất ít nhất 30 - 60 phút ngoài trời mỗi ngày. Đặc biệt, trẻ phải được bảo vệ khỏi khói thuốc thụ động.

“Khi mắc bệnh viêm đường hô hấp, việc cố gắng đi làm là không nên vì sẽ làm lây lan cho cộng đồng. Theo quy định, người bệnh cúm cần được cách ly tại nhà và chỉ nên quay lại làm việc sau khi hết sốt hoàn toàn từ 24 - 48 giờ”, BS Thọ khuyến cáo.

BS.CKII Nguyễn Cát Phương Vũ cho biết: “Thực trạng ‘truyền tay toa thuốc’ trên mạng là vô cùng nguy hiểm. Mỗi trẻ có cơ địa, độ tuổi và tình trạng bệnh khác nhau. Với trẻ em, kháng sinh là ‘con dao hai lưỡi’ có thể phá hủy hệ vi sinh đường ruột - nơi chiếm đến 70% hệ miễn dịch cơ thể. Lạm dụng kháng sinh sẽ làm suy sụp hệ miễn dịch này, khiến trẻ dễ ốm vặt hơn trong tương lai”.

Phụ huynh đăng ký khám bệnh cho con tại Bệnh viện Nhi đồng 1 (TPHCM). Ảnh: Lâm Ngọc

Việc nhận diện sớm triệu chứng và tuân thủ hướng dẫn phòng bệnh được xem là “lá chắn vàng” bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Thực trạng báo động và những dấu hiệu “vàng”

“4 lá chắn” phòng bệnh chủ động

BS.CKII Nguyễn Cát Phương Vũ cho biết: “Thực trạng ‘truyền tay toa thuốc’ trên mạng là vô cùng nguy hiểm. Mỗi trẻ có cơ địa, độ tuổi và tình trạng bệnh khác nhau. Với trẻ em, kháng sinh là ‘con dao hai lưỡi’ có thể phá hủy hệ vi sinh đường ruột - nơi chiếm đến 70% hệ miễn dịch cơ thể. Lạm dụng kháng sinh sẽ làm suy sụp hệ miễn dịch này, khiến trẻ dễ ốm vặt hơn trong tương lai”.