Những bước tiến vững chắc: Từ cam kết đến hành động
Hơn một thế kỷ kể từ khi vi khuẩn lao được phát hiện, bệnh lao vẫn là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong tại Việt Nam. Mỗi năm, bệnh lao cướp đi sinh mạng của hơn 11.000 người, tương đương gần 30 ca tử vong mỗi ngày. Không chỉ là vấn đề y tế, bệnh lao còn để lại những hệ lụy kinh tế – xã hội sâu sắc, đòi hỏi nỗ lực và quyết tâm chưa từng có của toàn xã hội. Và Việt Nam đã thực sự hành động vì một xã hội không còn bệnh lao.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Việt Nam hiện nằm trong nhóm 30 quốc gia có gánh nặng bệnh lao cao nhất thế giới, xếp thứ 12 về tổng số ca mắc và thứ 10 về số ca lao kháng thuốc. Ước tính mỗi năm có khoảng 182.000 ca mắc lao mới, trong đó gần 10.000 ca lao kháng thuốc và hơn 11.000 ca tử vong.
Điều đáng lo ngại chính là hiện còn khoảng 40% số ca bệnh chưa được phát hiện, đặc biệt là các trường hợp lao tiềm ẩn – không có triệu chứng rõ ràng, chưa được phát hiện và điều trị nhưng vẫn có khả năng lây truyền. Bệnh lao đang âm thầm tồn tại trong cộng đồng như những “đốm lửa âm ỉ”, có thể bùng phát bất cứ lúc nào khi gặp điều kiện thuận lợi.
Năm 2024 đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong công tác phòng, chống lao tại Việt Nam. Toàn quốc đã phát hiện hơn 113.000 ca bệnh lao, tăng 7% so với năm 2023, tỷ lệ điều trị thành công đạt 89%, cao hơn mức trung bình toàn cầu. Sự thành công cao này đạt được ngay sau khi triển khai Công điện của Thủ tướng Chính phủ.
Phát biểu tại Lễ kỷ niệm Ngày Thế giới Phòng chống Lao (24/3/2025), Thứ trưởng Bộ Y tế GS.TS Trần Văn Thuấn nhấn mạnh: "Việt Nam đang tiến gần hơn tới mục tiêu chấm dứt bệnh lao nhờ hệ thống chính sách đồng bộ, sự vào cuộc của cộng đồng và ứng dụng công nghệ hiện đại. Tuy nhiên, thách thức vẫn còn rất lớn và thời gian không chờ đợi chúng ta."
Cho tới thời điểm này, hàng loạt chính sách trọng điểm đã được triển khai như: Công điện số 25/CĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ; Chiến lược Quốc gia phòng chống lao đến năm 2030; kiện toàn Ủy ban Quốc gia Chấm dứt bệnh lao; ban hành các hướng dẫn chuyên môn mới về chẩn đoán, điều trị, dự phòng.
Công nghệ – Y tế – Cộng đồng: Tam giác hành động tạo hiệu quả đột phá
Một trong những đổi mới nổi bật là chiến lược “2X”, kết hợp chụp X-quang và xét nghiệm GeneXpert tại cộng đồng. Phương pháp này cho phép phát hiện bệnh lao nhanh chóng, chính xác ngay từ tuyến cơ sở, góp phần ngăn chặn sự lây lan thầm lặng.
Chiến lược “2X” được chứng minh hiệu quả cao, giúp phát hiện chủ động các ca bệnh lao với tỷ lệ cao hơn 7 lần so với phương pháp thụ động truyền thống. Hiện nay, mạng lưới y tế phòng, chống lao của Việt Nam đã phủ sóng rộng khắp với 865 cơ sở điều trị, 406 máy GeneXpert- kỹ thuật xét nghiệm lao tiên tiến nhất hiện nay đã được trang bị cho các cơ sở y tế, và mạng lưới phòng chống lao tại 100% xã, phường trên toàn quốc.
Tuy nhiên, như TS.BSCC Đinh Văn Lượng – Giám đốc Bệnh viện Phổi Trung ương, Trưởng ban Điều hành Chương trình chống lao Quốc gia (CTCLQG) chia sẻ: "Đằng sau mỗi ca bệnh được phát hiện là sự nỗ lực không ngừng nghỉ của y bác sĩ, cộng đồng và cả hệ thống chính trị. Để đạt mục tiêu giảm 90% số ca mắc và 95% số ca tử vong do lao vào năm 2030, chúng ta cần hành động nhanh hơn, sâu hơn và bền vững hơn."
Tại Bình Thuận – một trong những địa phương đi đầu trong công tác phòng chống lao trong năm 2024 đã phát hiện hơn 1.100 ca lao tiềm ẩn, với trên 67% số ca được điều trị dự phòng, nhờ triển khai khám sàng lọc chủ động tại cộng đồng.
Các xét nghiệm hiện đại như IGRA, Mantoux, và phác đồ điều trị dự phòng lao bằng Rifampicin hoặc Isoniazid đang dần được áp dụng đồng bộ, từng bước kiểm soát hiệu quả lao tiềm ẩn – là tình trạng lao trong cơ thể người khỏe mạnh mang vi khuẩn lao ở thể bất hoạt, không triệu chứng, khó phát hiện.
Dù đạt được nhiều kết quả tích cực, hiện nay Việt Nam mới phát hiện được khoảng 60% số ca mắc lao trong cộng đồng. TS.BSCC Đinh Văn Lượng nhấn mạnh: "Nếu không kiểm soát được số ca lao tiềm ẩn và các ca bệnh chưa phát hiện trong cộng đồng, công tác phòng chống lao những năm tới sẽ vô cùng gian nan. Tôi tin tưởng, với sự chỉ đạo quyết liệt từ Chính phủ và việc kiểm soát lao hiệu quả tại các cơ sở y tế, số ca phát hiện sẽ tiếp tục tăng, góp phần từng bước chấm dứt bệnh lao tại Việt Nam."
Hành trình phía trước: Tăng tốc bằng công nghệ và hành động
Việt Nam đang khẩn trương xây dựng Chiến lược Quốc gia phòng chống lao giai đoạn 2026–2030, đồng thời kêu gọi sự hỗ trợ từ Quỹ Toàn cầu và các đối tác quốc tế. Chiến lược mới sẽ tập trung vào các giải pháp như: Tăng cường chủ động phát hiện bệnh lao tại doanh nghiệp, khu công nghiệp, trại giam; Đưa nội dung phòng chống lao vào chương trình đào tạo bắt buộc cho bác sĩ, điều dưỡng; Ứng dụng công nghệ AI, dữ liệu lớn và công nghệ di động trong quản lý, giám sát bệnh; Mở rộng phạm vi bảo hiểm y tế, giảm gánh nặng tài chính cho người bệnh; Đẩy mạnh quản lý sức khỏe toàn dân, tích hợp nội dung khám, phát hiện và quản lý bệnh lao vào sổ sức khỏe điện tử.
Theo TS.BSCC Đinh Văn Lượng, việc khám sàng lọc lao cần được lồng ghép trong quy trình khám chữa bệnh thường quy tại tất cả cơ sở y tế. Đặc biệt, cần triển khai rộng rãi xét nghiệm GeneXpert, tăng cường sàng lọc tại các trại giam, khu công nghiệp, khu chế xuất và các cơ sở y tế tư nhân.
Hiện cả nước đã có hơn 20 triệu hồ sơ sức khỏe điện tử, đây là nền tảng quan trọng để quản lý, kiểm soát hiệu quả các bệnh truyền nhiễm, đặc biệt là lao. Để bảo đảm nguồn lực bền vững cho phòng chống lao, Việt Nam cần tăng cường đầu tư từ ngân sách nhà nước và bảo hiểm y tế, bởi nguồn viện trợ quốc tế đang ngày càng thu hẹp. TS.BSCC Đinh Văn Lượng khẳng định: "Tôi tin tưởng năm 2025 sẽ là năm bản lề, tạo ra những đột phá mới trong công tác phòng chống lao, góp phần mang lại sức khỏe và niềm tin cho người dân Việt Nam."
Việt Nam không chỉ đối phó với bệnh lao, mà đang chủ động từng bước thanh toán căn bệnh truyền nhiễm nguy hiểm nhất trong lịch sử hiện đại – bằng sức mạnh tổng thể của hệ thống y tế, ứng dụng khoa học công nghệ và sự đồng lòng của cả cộng đồng.
Chủ đề của Ngày Thế giới phòng chống lao năm 2025 là "Việt Nam cam kết, đầu tư, hành động để chấm dứt bệnh lao".
“Yes! We Can End TB: Commit, Invest, Deliver”.
Còn 6 năm nữa để thực hiện mục tiêu chấm dứt bệnh lao vào năm 2030, chủ đề năm nay nhấn mạnh tầm quan trọng của cam kết bền vững, đầu tư nguồn lực và hành động hiệu quả các biện pháp can thiệp quan trọng đối với công tác phòng ngừa, chẩn đoán, điều trị và chăm sóc bệnh lao.
"Cam kết": Nhắc nhở những cam kết của các quốc gia tại Hội nghị Cấp cao của Liên hợp quốc về bệnh lao được tổ chức vào tháng 9 năm 2023. Tuy nhiên, chỉ cam kết thôi là chưa đủ, cần phải hành động cụ thể thông qua các chiến lược và chính sách cho hoạt động phòng chống lao tại mỗi quốc gia.
“Đầu tư”: Cần đẩy mạnh, mở rộng đầu tư đa dạng các nguồn lực để đẩy nhanh nỗ lực chấm dứt bệnh lao vào năm 2030.
"Hành động": Thực hiện các cam kết và đầu tư hiệu quả thể hiện ở kết quả can thiệp trên những người hưởng lợi trực tiếp bị ảnh hưởng bởi bệnh lao. Cần tăng cường mở rộng các biện pháp can thiệp dựa trên bằng chứng, phát hiện chủ động, tích cực ca bệnh lao, chẩn đoán sớm và chính xác, điều trị dự phòng và chăm sóc chất lượng cao cho bệnh lao. Sự tham gia của cộng đồng, xã hội và sự hợp tác đa ngành là điều cần thiết để thực hiện.
.jpg)
