Rác thải nhựa - 'bóng ma' ám ảnh thế giới

Vì sao khó xử lý?

Khủng hoảng rác thải nhựa toàn cầu xuất phát từ nhiều tầng nguyên nhân, gắn với cả cấu trúc kinh tế lẫn chuỗi cung ứng. Trong nhiều năm, các nước phát triển chủ yếu xuất khẩu phế liệu nhựa sang những quốc gia có ngành tái chế.

Philippines là ví dụ về vấn đề xử lý rác thải nhựa. Năm 2021, nước này được cho là quốc gia thải rác nhựa ra biển nhiều nhất thế giới. Công việc thu gom rác thải kém, thiếu bãi chôn lấp và nhà máy tái chế, cùng tình trạng nghèo đói được cho là nguyên nhân khiến vấn đề ô nhiễm nhựa ngày càng gia tăng ở Philippines.

Tuy nhiên, khi Trung Quốc ban hành lệnh cấm nhập khẩu rác vào năm 2018, dòng chảy này bị chặn đứng. Các chương trình tái chế ở phương Tây mất đi đầu ra, buộc nhiều nước phải đối diện trực tiếp với khối lượng rác khổng lồ của chính mình. Hậu quả là áp lực xử lý, chôn lấp và quản lý rác thải nội địa tăng mạnh.

Một nguyên nhân khác đến từ hệ thống quản lý chất thải yếu kém ở các quốc gia thu nhập thấp và trung bình. Tại nhiều nơi, phần lớn rác nhựa không được thu gom hoặc xử lý, theo dòng chảy ra sông, biển.

Indonesia từng bị coi là một trong những điểm nóng gây ô nhiễm đại dương, khi sông ngòi nội địa mang theo lượng lớn rác thải từ đất liền ra biển. Thiếu hạ tầng thu gom, nguồn lực tài chính hạn chế và năng lực quản trị yếu chính là những mắt xích dễ vỡ nhất.

Ngay cả ở những nền kinh tế lớn như Mỹ và châu Âu, bài toán vẫn nan giải. Sản lượng nhựa tiếp tục tăng trong khi thiết kế sản phẩm lại thiên về loại khó tái chế. Dù có mạng lưới thu gom khá đồng bộ, tỷ lệ nhựa thực sự được tái chế vẫn rất thấp. Phần lớn rác nhựa nhiễm bẩn, làm từ nguyên liệu rẻ tiền, gần như không thể xử lý. Kết quả là khối lượng rác tái chế chỉ chiếm phần nhỏ so với tốc độ sản xuất nhựa ngày một gia tăng.

Nỗ lực kiểm soát

Trước thách thức ô nhiễm nhựa, nhiều quốc gia đã triển khai hàng loạt giải pháp ứng phó. Phổ biến nhất là cơ chế “đặt cọc – hoàn tiền”: Người tiêu dùng trả thêm một khoản khi mua chai, lọ đồ uống và sẽ được hoàn lại khi đem vỏ chai trả về cho nhà sản xuất. Mô hình này chứng minh hiệu quả rõ rệt trong việc thu gom bao bì nhựa, hạn chế rác thải vương vãi nơi công cộng.

Song song đó, nhiều quốc gia phát triển còn áp dụng cơ chế buộc nhà sản xuất gánh chi phí thu gom, tái chế rác thải. Cách tiếp cận này không chỉ khuyến khích doanh nghiệp thiết kế bao bì thân thiện hơn, mà còn buộc họ đầu tư vào hạ tầng tái chế. Thực tế tại Liên minh châu Âu, Hàn Quốc và một số nước khác cho thấy, chính sách đã giúp nâng cao tỷ lệ tái chế, giảm đáng kể lượng rác phải chôn lấp.

Với nhiều quốc gia đang phát triển, biện pháp cấm hoặc hạn chế sử dụng đồ nhựa dùng một lần được xem là lựa chọn phổ biến. Tuy nhiên, chính sách này chỉ thực sự khả thi khi đi kèm giải pháp thay thế, như túi tái sử dụng, bao bì sinh học hay hệ thống thu gom rác thải tự động, giúp người dân dễ dàng thích ứng.

Ở tầm quốc tế, tháng 8/2025, tại Hội nghị đàm phán chống ô nhiễm môi trường ở Geneva (Thụy Sĩ), giới khoa học đã kêu gọi đưa việc giới hạn sản xuất nhựa vào chương trình nghị sự toàn cầu. Lý do: Chỉ dựa vào tái chế là chưa đủ nếu nguồn cung nhựa nguyên sinh vẫn gia tăng mạnh mẽ. Đây là vấn đề đang tiếp tục được tranh luận gay gắt tại các bàn đàm phán quốc tế.

Nhìn chung, xử lý rác thải nhựa không chỉ là một thách thức kỹ thuật, mà còn gắn liền với hành vi tiêu dùng, mô hình kinh tế và cấu trúc xã hội ở từng quốc gia. Chỉ khi nhiều giải pháp được thực thi đồng bộ trên phạm vi toàn cầu, hy vọng mới mở ra về việc đảo ngược “dòng chảy nhựa” và giảm thiểu tổn hại cho con người cũng như thiên nhiên.

DỮ LIỆU
- Chỉ khoảng 9% rác thải nhựa trên thế giới được tái chế; 12% được đốt còn 79% bị chôn lấp hoặc rò rỉ vào môi trường, theo khảo sát của Tổ chức Hợp tác và Phát triển OECD năm 2019.
- Ước tính, lượng rác thải nhựa toàn cầu sẽ tăng từ 460 triệu tấn vào năm 2019 lên 1,2 nghìn triệu tấn vào năm 2060 nếu không có biện pháp mạnh, theo báo cáo của OECD năm 2019.
- Khoảng 44 triệu tấn rác nhựa sẽ bị rò rỉ ra môi trường mỗi năm đến năm 2060 nếu không có biện pháp mạnh, theo OECD 2019.

Rác thải nhựa không được tái chế trôi ra biển.

Vì sao khó xử lý?

Philippines là ví dụ về vấn đề xử lý rác thải nhựa. Năm 2021, nước này được cho là quốc gia thải rác nhựa ra biển nhiều nhất thế giới. Công việc thu gom rác thải kém, thiếu bãi chôn lấp và nhà máy tái chế, cùng tình trạng nghèo đói được cho là nguyên nhân khiến vấn đề ô nhiễm nhựa ngày càng gia tăng ở Philippines.

Nỗ lực kiểm soát

DỮ LIỆU
- Chỉ khoảng 9% rác thải nhựa trên thế giới được tái chế; 12% được đốt còn 79% bị chôn lấp hoặc rò rỉ vào môi trường, theo khảo sát của Tổ chức Hợp tác và Phát triển OECD năm 2019.
- Ước tính, lượng rác thải nhựa toàn cầu sẽ tăng từ 460 triệu tấn vào năm 2019 lên 1,2 nghìn triệu tấn vào năm 2060 nếu không có biện pháp mạnh, theo báo cáo của OECD năm 2019.
- Khoảng 44 triệu tấn rác nhựa sẽ bị rò rỉ ra môi trường mỗi năm đến năm 2060 nếu không có biện pháp mạnh, theo OECD 2019.