Đại học vào cuộc, kiến tạo tương lai

Từ đầu năm 2025 đến nay, Bộ Chính trị ban hành 4 nghị quyết đột phá, mang tính trụ cột thể chế nền tảng, gồm Nghị quyết số 57-NQ/TW về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; Nghị quyết số 59-NQ/TW về hội nhập quốc tế trong tình hình mới; Nghị quyết số 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật; Nghị quyết số 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân. Bốn nghị quyết này được Tổng Bí thư Tô Lâm ví như “Bộ tứ trụ cột” để đất nước cất cánh.

Để thực hiện thành công Nghị quyết số 57 thì con người là yếu tố quyết định. Bên cạnh việc chủ động xây dựng các chương trình ươm mầm tài năng, Đại học Quốc gia TPHCM cần thu hút được đội ngũ nhà khoa học trẻ, nhà khoa học đầu ngành trở về Việt Nam, thiết lập mạng lưới liên kết với các nhà khoa học toàn cầu để cùng nghiên cứu phát triển và ứng dụng khoa học - công nghệ. - PGS.TS Vũ Hải Quân - Giám đốc Đại học Quốc gia TPHCM

Cơ sở giáo dục đại học vào cuộc

Theo GS.TS Nguyễn Đông Phong - Chủ tịch Hội đồng Đại học Kinh tế TPHCM (UEH), ngay sau khi các nghị quyết được ban hành, đơn vị nhập cuộc bằng những hành động cụ thể. Theo ông, để hiện thực hóa các nghị quyết mang tính chiến lược này, cơ sở giáo dục đại học cần trở thành “nhân tố trung tâm”, chủ động đồng hành cùng Nhà nước, doanh nghiệp, tổ chức và cộng đồng.

Từ tháng 6/2025, UEH khởi động Chương trình đồng hành triển khai bốn nghị quyết chiến lược. Chương trình có sự tham gia của các khoa, viện, nhóm nghiên cứu mạnh và mạng lưới chuyên gia trong và ngoài nước, với mục tiêu tạo ra những sáng kiến đột phá, gắn kết giữa đào tạo - nghiên cứu - tư vấn - chuyển giao.

“UEH cam kết trở thành đại học hành động, tiên phong vì sự thịnh vượng và phát triển bền vững của đất nước. Chúng tôi sẽ huy động tối đa nguồn lực giảng viên, viên chức và xã hội để triển khai hiệu quả bốn nghị quyết trụ cột”, GS Phong khẳng định.

Đại học Kinh tế TPHCM đã nghiên cứu các mô hình đại học tiên tiến toàn cầu và lựa chọn phát triển UEH City - University Innovation Hub, một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo mở, tích hợp công nghệ và chuyển đổi số.

TS Đinh Công Khải - Phó Giám đốc UEH cho biết, mô hình này nhấn mạnh ba trụ cột cốt lõi: Đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, nghiên cứu và chuyển giao tri thức, và tư vấn - phản biện chính sách. Tất cả đều nhằm mục tiêu tạo ra tác động thực tiễn đến quá trình triển khai các chính sách quốc gia, đặc biệt là các lĩnh vực trọng yếu trong “bộ tứ trụ cột”.

Trong lĩnh vực đào tạo, UEH tập trung xây dựng các chương trình liên ngành tích hợp số, kết nối với yêu cầu thực tế của địa phương và doanh nghiệp. Các khóa học đa dạng từ ngắn hạn đến dài hạn được thiết kế dành cho cả khu vực công và tư, với các chủ đề then chốt như: Nâng cao năng lực cạnh tranh địa phương; Quản trị đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; ESG (môi trường, xã hội và quản trị) và thu hút FDI; Hành chính công hiện đại; Chuyển đổi xanh.

Không chỉ UEH, nhiều đại học khác cũng chủ động hiện thực hóa các nghị quyết. Ngay từ đầu năm 2025, Đại học Quốc gia TPHCM chủ động phối hợp với nhiều địa phương, tổ chức, doanh nghiệp trong và ngoài nước, tổ chức 12 hội thảo, hội nghị chuyên đề, góp phần cụ thể hóa Nghị quyết số 57 thành các chương trình hành động thiết thực.

PGS.TS Vũ Hải Quân - Giám đốc Đại học Quốc gia TPHCM cho biết, đơn vị luôn xác định việc phối hợp với các địa phương là yếu tố then chốt để đưa Nghị quyết số 57 đi vào thực tiễn và mang lại hiệu quả cao. Đại học này đã tổ chức nhiều hội thảo, buổi làm việc với các tỉnh, thành và doanh nghiệp phía Nam và kết quả ban đầu rất đáng khích lệ.

Sự hợp tác giữa đơn vị và TPHCM là một điển hình. Sau hội thảo khoa học về triển khai Nghị quyết số 57, Đại học Quốc gia TPHCM đã đề xuất nhiều chính sách đột phá cho thành phố, bao gồm phát triển Khu đô thị Đại học Quốc gia TPHCM thành khu đô thị thông minh, đặt hàng nghiên cứu khoa học chiến lược, hỗ trợ thu nhập cho giáo viên, thu hút chuyên gia, nhà khoa học.

Với tỉnh Đồng Tháp, Đại học Quốc gia TPHCM và Tỉnh ủy đã cùng thảo luận giải pháp triển khai Nghị quyết số 57. Hai bên thống nhất nhiều hoạt động như bình dân học vụ số và hỗ trợ sinh viên Đồng Tháp đang học tại đại học này.

TS Trần Quý - Viện trưởng Viện Phát triển Kinh tế số Việt Nam, nhấn mạnh vai trò quan trọng của các trường đại học trong việc hiện thực hóa 4 nghị quyết chiến lược của Bộ Chính trị. Trong bối cảnh khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo được xác định là trụ cột tăng trưởng, các cơ sở giáo dục đại học Việt Nam cần chuyển mình mạnh mẽ để trở thành trung tâm tri thức, nguồn lực con người và hệ sinh thái sáng tạo cho phát triển bền vững quốc gia.

“Đây không chỉ là sự thay đổi về nhận thức, mà còn là bước chuyển hóa căn bản về vai trò. Trường đại học không còn giới hạn trong vai trò truyền thống là nơi đào tạo, mà phải trở thành trung tâm kiến tạo tri thức, dẫn dắt chuyển đổi mô hình tăng trưởng và đóng góp thiết thực vào phát triển bền vững quốc gia”, TS Trần Quý nói.

Sinh viên Trường Đại học Quốc tế (Đại học Quốc gia TPHCM). Ảnh: Nguyễn Ngọc

Cơ hội và thách thức

Theo TS Trần Quý, các trường đại học Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức mang tính hệ thống. Thể chế giáo dục đại học chưa đủ linh hoạt để thích ứng với yêu cầu phát triển mới, dù Luật Giáo dục đại học đã được sửa đổi nhằm tăng cường quyền tự chủ, nhiều trường vẫn bị ràng buộc bởi cơ chế “xin - cho” trong các lĩnh vực như mở ngành mới, phân bổ ngân sách, nhân sự và đầu tư cơ sở vật chất.

Chất lượng và năng lực của đội ngũ giảng viên, nhà khoa học, cán bộ quản lý còn chưa đồng đều, nhiều trường chưa xây dựng được lực lượng nghiên cứu đủ mạnh để chuyển hóa tri thức thành đổi mới sáng tạo gắn với thị trường. Mối liên kết giữa đại học, doanh nghiệp và chính quyền địa phương còn lỏng lẻo, phần lớn hoạt động nghiên cứu mang tính học thuật, thiếu định hướng ứng dụng, dẫn đến hiệu quả thương mại hóa thấp và nguồn lực nghiên cứu bị phân tán.

Dù vậy, các trường đại học cũng đứng trước những cơ hội chưa từng có. Lần đầu tiên trong lịch sử, vai trò của đại học được đặt ở trung tâm các chiến lược phát triển quốc gia. Sự phát triển mạnh mẽ của khu vực tư nhân, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ, tài chính, giáo dục, y tế, tạo ra nhu cầu cấp thiết về nguồn nhân lực chất lượng cao và các đối tác nghiên cứu - phát triển (R&D) chiến lược từ các trường đại học.

Chính sách từ Nghị quyết 57 và Nghị quyết 68 mở rộng hành lang pháp lý, tài chính và thể chế, giúp các cơ sở giáo dục đại học tiếp cận nguồn lực từ Nhà nước, doanh nghiệp và quốc tế một cách chủ động và hiệu quả hơn.

Một trong những mục tiêu then chốt của Nghị quyết 57 là tạo ra hệ sinh thái đổi mới sáng tạo với sự kết nối chặt chẽ giữa đại học và doanh nghiệp. Theo TS Trần Quý, mối liên kết này tại Việt Nam thời gian qua đã có dấu hiệu khởi sắc nhưng vẫn cần một cú hích thể chế để chuyển từ tự phát sang mô hình thiết kế bài bản.

Trước đây, mô hình hợp tác “ba nhà” giữa Nhà nước, nhà trường và doanh nghiệp bị hạn chế bởi các rào cản pháp lý, tài chính và tâm lý e dè, khi doanh nghiệp thiếu niềm tin vào khả năng ứng dụng từ đại học, còn các trường chưa có cơ chế chia sẻ lợi ích đủ hấp dẫn để thu hút đầu tư nghiên cứu từ bên ngoài. Tuy nhiên, từ năm 2024, những chuyển biến tích cực đã xuất hiện.

TS Trần Quý dẫn Nghị quyết 57 với mục tiêu đến năm 2030, cả nước sẽ có ít nhất 500 doanh nghiệp liên kết đổi mới sáng tạo với các trường đại học, cùng với sự hình thành các trung tâm nghiên cứu ứng dụng dùng chung.

Để đạt được điều này, ông Quý cho rằng, cần hoàn thiện khung pháp lý cho mô hình liên kết đại học - doanh nghiệp, từ sở hữu trí tuệ, chia sẻ lợi ích đến ưu đãi thuế cho các doanh nghiệp đặt hàng nghiên cứu, đồng thời thúc đẩy đầu tư tư nhân vào các phòng thí nghiệm dùng chung và phát triển nền tảng số, cơ sở dữ liệu mở để các bên đồng sáng tạo hiệu quả.

Một góc Khu đô thị Đại học Quốc gia TPHCM. Ảnh: Lê Nam

Những trụ cột then chốt

Để các trường đại học thực sự trở thành trung tâm sáng tạo tri thức và nguồn cung ứng nhân lực chiến lược cho giai đoạn phát triển đến năm 2045, TS Trần Quý cho rằng cần xây dựng hệ thống chính sách đồng bộ dựa trên bốn trụ cột. Trước hết, thể chế tự chủ đại học không chỉ dừng ở tự chủ hành chính mà cần trao quyền tự chủ chiến lược, từ mở ngành đào tạo mới như AI, kinh tế số, công nghệ xanh đến tuyển dụng, tài chính và hợp tác quốc tế, đi kèm là bộ chỉ số đánh giá đầu ra thay vì đầu vào để khuyến khích kết quả thực chất.

Tiếp theo, đổi mới cơ chế đầu tư - tài chính, ưu tiên tăng tỷ lệ đầu tư công cho đại học, tập trung vào trung tâm nghiên cứu, đổi mới chương trình đào tạo và phát triển hạ tầng số, đồng thời thúc đẩy hợp tác công - tư (PPP) trong giáo dục đại học để doanh nghiệp cùng đầu tư vào chương trình đào tạo, học bổng và thiết bị nghiên cứu.

Bên cạnh đó, cần xây dựng đội ngũ giảng viên, nhà khoa học chất lượng cao thông qua cơ chế đặc thù thu hút chuyên gia trong và ngoài nước làm việc dài hạn tại các trường, nâng cao chính sách đãi ngộ và bảo vệ tự do học thuật để khơi dậy năng lực sáng tạo.

Cuối cùng, tăng cường liên kết vùng trong mô hình giáo dục, các trường không nên tồn tại như “ốc đảo tri thức” mà cần kết nối sâu với doanh nghiệp và chính quyền địa phương trong khuôn khổ hệ sinh thái đổi mới sáng tạo cấp vùng, trong đó đại học đóng vai trò trung tâm, doanh nghiệp là đối tác đổi mới và chính quyền là người điều phối nguồn lực.

“Khi được tiếp sức bằng hệ thống chính sách đồng bộ, đại học Việt Nam không chỉ là nơi đào tạo cử nhân, mà sẽ trở thành trung tâm phản ứng chính sách, nơi những vấn đề lớn của đất nước được nghiên cứu, phân tích và giải quyết bằng khoa học, đổi mới sáng tạo và sức mạnh tri thức bản địa”, TS Trần Quý khẳng định.

Trong khi đó, Đại học Quốc gia TPHCM xác định, mô hình hợp tác “Ba nhà”, với Nhà nước - nhà trường và doanh nghiệp là một trong những trọng tâm trong hành động triển khai các nghị quyết đột phá chiến lược, đặc biệt Nghị quyết 57. PGS.TS Vũ Hải Quân, Giám đốc Đại học Quốc gia TPHCM chia sẻ, câu nói quen thuộc của ông cha ta: “Một cây làm chẳng nên non; Ba cây chụm lại nên hòn núi cao” để nói lên sự hợp tác hài hòa giữa ba trụ cột này. Trong đó, “hòn núi cao” mà tất cả chúng ta cùng hướng đến chính là mục tiêu đưa Việt Nam trở thành nước phát triển, thu nhập cao vào năm 2045.

Trong mối quan hệ hợp tác “ba nhà” này, Nhà nước, với tinh thần của Nghị quyết số 66, đóng vai trò xây dựng thể chế, chính sách nhằm kiến tạo không gian phát triển tối ưu cho doanh nghiệp và nhà trường.

Đối với nhà trường, Nghị quyết số 57 đã nhấn mạnh vai trò đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao từ các cơ sở giáo dục đại học và tổ chức khoa học công nghệ. Đồng thời, Nghị quyết số 68 cũng thể hiện rõ tầm quan trọng của việc đặt hàng đào tạo, phối hợp với các trường đại học, và thương mại hóa các sản phẩm nghiên cứu đến từ doanh nghiệp.

“Tôi tin rằng, hợp tác ba nhà phải được vận hành dựa trên những nguyên tắc chung: Cùng thiết kế, cùng triển khai, cùng chia sẻ. Khi ‘tam giác chiến lược’ này vận hành hiệu quả, quốc gia sẽ có cơ hội đi tắt, đón đầu, thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình và vươn lên mạnh mẽ”, Giám đốc Đại học Quốc gia TPHCM chia sẻ.

Trong mô hình UEH City - University Innovation Hub, Đại học Kinh tế TPHCM chú trọng việc nghiên cứu và chuyển giao tri thức, đầu tư xây dựng các không gian đổi mới sáng tạo, đồng thời tổ chức các diễn đàn học thuật liên ngành, tọa đàm chính sách theo mô hình đồng kiến tạo. Trọng tâm nghiên cứu bao gồm: Chính sách vĩ mô, đổi mới sáng tạo, năng lực cạnh tranh địa phương, quản trị công, kinh tế số, tài chính xanh, ESG, hội nhập quốc tế, phát triển SMEs (doanh nghiệp vừa và nhỏ), thể chế thử nghiệm…

Phòng thực hành của Khoa Cơ khí động lực, Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật TPHCM. Ảnh: HCMUTE

Để thực hiện thành công Nghị quyết số 57 thì con người là yếu tố quyết định. Bên cạnh việc chủ động xây dựng các chương trình ươm mầm tài năng, Đại học Quốc gia TPHCM cần thu hút được đội ngũ nhà khoa học trẻ, nhà khoa học đầu ngành trở về Việt Nam, thiết lập mạng lưới liên kết với các nhà khoa học toàn cầu để cùng nghiên cứu phát triển và ứng dụng khoa học - công nghệ. - PGS.TS Vũ Hải Quân - Giám đốc Đại học Quốc gia TPHCM

Cơ sở giáo dục đại học vào cuộc

Cơ hội và thách thức

Những trụ cột then chốt

Trong mô hình UEH City - University Innovation Hub, Đại học Kinh tế TPHCM chú trọng việc nghiên cứu và chuyển giao tri thức, đầu tư xây dựng các không gian đổi mới sáng tạo, đồng thời tổ chức các diễn đàn học thuật liên ngành, tọa đàm chính sách theo mô hình đồng kiến tạo. Trọng tâm nghiên cứu bao gồm: Chính sách vĩ mô, đổi mới sáng tạo, năng lực cạnh tranh địa phương, quản trị công, kinh tế số, tài chính xanh, ESG, hội nhập quốc tế, phát triển SMEs (doanh nghiệp vừa và nhỏ), thể chế thử nghiệm…