Giải 'điểm nghẽn' cơ chế để đột phá, nâng tầm các trường đại học

Việt Nam đang đẩy mạnh chiến lược phát triển dựa trên tri thức, với mục tiêu cụ thể là đưa một số cơ sở giáo dục đại học (GDĐH) trở thành trung tâm KH&CN quốc gia, ngang tầm các nước tiên tiến. Chủ trương này được cụ thể hóa trong các Nghị quyết lớn của Đảng và Chính phủ, khẳng định vai trò then chốt của GDĐH trong việc đào tạo nhân tài và tạo ra đột phá công nghệ.

TS. Nguyễn Minh Anh Tuấn, Hiệu trưởng Trường Đại học Tân Trào, đã thẳng thắn chỉ ra, giữa khát vọng và thực tiễn tồn tại một khoảng cách lớn do những "điểm nghẽn" mang tính hệ thống về thể chế, tài chính và nhân sự.

TS. Nguyễn Minh Anh Tuấn cũng chỉ ra những rào cản và kiến nghị các giải pháp đột phá, quyết liệt để biến các trường đại học trọng điểm thực sự vươn tầm thế giới.

Theo đó, để đạt tới tầm vóc quốc tế, việc thu hút và giữ chân đội ngũ giảng viên, nhà khoa học tinh hoa, đặc biệt là nhân sự nước ngoài, là yêu cầu tối thượng. TS. Nguyễn Minh Anh Tuấn khẳng định đây là khâu đầu tiên và cấp bách nhất cần phải đột phá.

Cần thay đổi tư duy quản lý, áp dụng chính sách đơn giản hóa triệt để thủ tục cấp thị thực không chỉ cho chuyên gia mà còn cho cả vợ, con của họ. Đây là điều kiện tiên quyết để nhân tài quốc tế cảm thấy an tâm và cam kết gắn bó lâu dài.

Các thủ tục hành chính, giấy tờ như Giấy phép lao động cần được xử lý nhanh chóng và linh hoạt nhất có thể. Cơ chế cần thực sự cởi mở để tránh tình trạng các quy định hành chính rườm rà, cản trở việc tuyển dụng những người giỏi từ nước ngoài.

Cần áp dụng chính sách tiền lương, thu nhập và đãi ngộ vượt trội, không bị giới hạn bởi thang bảng lương hành chính sự nghiệp. Mức lương phải được xác định theo hiệu suất nghiên cứu, công bố quốc tế và chất lượng giảng dạy, đủ sức cạnh tranh với các trường đại học hàng đầu châu Á.

Các đơn vị sử dụng phải tạo ra một môi trường làm việc cởi mở, khuyến khích sự sáng tạo và đổi mới. Chính sách cần hỗ trợ tối đa để những người giỏi đi học nâng cao trình độ và làm việc tốt hơn.

Hiệu trưởng Trường Đại học Tân Trào chỉ ra hai vấn đề cốt lõi đang "trói buộc" hoạt động KH&CN là sự nhiêu khê của thủ tục tài chính và sự hạn chế trong giao lưu quốc tế.

TS. Nguyễn Minh Anh Tuấn chỉ rõ: "Khâu thanh toán tài chính còn rất nhiêu khê, dù nhiều văn bản ra đời gỡ vướng, nhưng hầu hết vẫn chưa bắt kịp chủ trương của Đảng và Nhà nước." Đây là rào cản lớn nhất, khiến nhà khoa học phải dành quá nhiều thời gian cho việc thanh quyết toán thay vì chuyên tâm nghiên cứu. Cần có cơ chế tài chính linh hoạt, cho phép các trường trọng điểm tự chủ hoàn toàn trong việc quản lý, sử dụng, và thanh toán kinh phí nghiên cứu, mua sắm vật tư, hóa chất theo thông lệ quốc tế.

Tình trạng thiếu rất nhiều thứ như cơ sở vật chất, phòng nghiên cứu, phòng thí nghiệm, thiết bị nghiên cứu cần được khắc phục bằng cơ chế đầu tư công đặc thù và rút gọn. Các trường phải được ưu tiên trang bị hệ thống phòng thí nghiệm hiện đại, đồng bộ, phục vụ nghiên cứu ở trình độ cao.

Theo TS. Nguyễn Minh Anh Tuấn: Lãnh đạo các trường đại học được đi công tác ở nước ngoài 2 lần/năm... Điều này là một nghịch lý khi các đối tác quốc tế sang Việt Nam rất nhiều. Các trường đại học trọng điểm cần được cấp cơ chế đặc thù, linh hoạt, và không giới hạn số lần lãnh đạo, nhà khoa học đi công tác, tham dự hội nghị quốc tế, và trao đổi học thuật. Việc giao lưu quốc tế thường xuyên là điều kiện sống còn để các trường nắm bắt xu hướng công nghệ và nâng cao vị thế.

Cần tiếp tục ưu tiên nguồn lực vượt trội cho các cơ sở giáo dục để họ đạt tới đẳng cấp khu vực, đồng thời tập trung đầu tư mạnh mẽ vào các trường dẫn dắt kỹ thuật và công nghệ. Chuyển đổi mạnh mẽ sang cơ chế đặt hàng nghiên cứu theo nhiệm vụ KH&CN rõ ràng, gắn với nhu cầu phát triển các ngành công nghiệp mũi nhọn. Đầu tư xây dựng Vườn ươm công nghệ, Khu công nghệ mở ngay trong khuôn viên trường, áp dụng chính sách ưu đãi thuế, tài chính để thu hút các doanh nghiệp lớn đầu tư.

TS. Nguyễn Minh Anh Tuấn cho rằng: "Để có thể xây dựng được các trường đại học trọng điểm, ngang tầm thế giới chúng ta cần thay đổi, đồng bộ rất nhiều về cơ chế chính sách, quản lý điều hành cho đến tuyển dụng đội ngũ con người."

Đây là lúc cần một quyết tâm chính trị cao nhất để xóa bỏ những rào cản hành chính cũ kỹ, tạo ra một hành lang pháp lý vượt trội cho các trường đại học trọng điểm. Chỉ khi thể chế được giải phóng và nguồn lực được đầu tư tập trung, các cơ sở GDĐH của Việt Nam mới thực sự trở thành động lực bứt phá cho nền kinh tế tri thức.