Tự chủ đại học: Tháo 'nút thắt' từ cơ chế quản trị

Trong bối cảnh Luật Giáo dục đại học sửa đổi, yêu cầu tháo gỡ “nút thắt” càng trở nên cấp bách.

Tồn tại nhiều “nút thắt”

Thực hiện Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục đại học (Luật số 34), nhiều cơ sở giáo dục đại học đã mạnh dạn bước vào giai đoạn tự chủ toàn diện về tài chính, học thuật, tổ chức và nhân sự. Tuy nhiên, ông Hoàng Văn Cường - đại biểu Quốc hội đoàn TP Hà Nội nhận thấy, tiến trình tự chủ còn chậm, thiếu đồng bộ và chưa thực sự phát huy hiệu quả như kỳ vọng.

Những “nút thắt” lớn đang tồn tại không chỉ ở cơ chế chính sách, mà trong nội tại các trường, đặc biệt công tác quản trị và chất lượng đội ngũ giảng viên. Trong bối cảnh Luật Giáo dục đại học dự kiến tiếp tục được sửa đổi, ông Hoàng Văn Cường cho rằng, đây là thời điểm thích hợp để nhận diện lại những rào cản và đề xuất hướng cải cách căn cơ, bền vững.

Tại Phiên chất vấn và trả lời chất vấn của Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV, bà Lê Thị Song An - đại biểu Quốc hội tỉnh Tây Ninh nhấn mạnh, tự chủ đại học là chủ trương lớn, có ý nghĩa quyết định trong việc nâng cao chất lượng và năng lực cạnh tranh các cơ sở đào tạo.

Việc thực hiện quyền tự chủ đại học đã tạo bước chuyển biến mạnh mẽ trong mô hình và phương thức tổ chức, quản trị và hoạt động của các cơ sở giáo dục đại học. Hầu hết trường đại học đã thành lập Hội đồng trường, thiết lập quy chế hoạt động nội bộ, tự chủ về học thuật, tự chủ về tài chính (với các mức độ khác nhau), tự chủ về bộ máy, tổ chức, nhân sự…

Tự chủ cho phép các trường chủ động tiếp cận mô hình quản trị tiên tiến, cải tiến chương trình đào tạo, thúc đẩy nghiên cứu khoa học, khẳng định thương hiệu, đồng thời gắn liền với trách nhiệm giải trình, tạo bước phát triển mạnh mẽ cho giáo dục đại học thời gian qua. Tuy nhiên, theo bà Lê Thị Song An, quá trình thực hiện còn nhiều rào cản, nhất là chính sách thu hút giảng viên chất lượng cao vẫn hạn chế.

Báo cáo số 719/BC-BGDĐT của Bộ GD&ĐT có nêu, quyền tự chủ của các cơ sở trường đại học phụ thuộc vào quy định và chỉ đạo của cơ quan chủ quản về chiến lược phát triển, tài chính, nhân sự và hợp tác quốc tế, dẫn tới các cơ sở giáo dục đại học chậm thích ứng những yêu cầu phát triển mới trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu. Việc triển khai tự chủ đại học gắn với cơ quan chủ quản còn lúng túng hạn chế, chưa hiểu đúng, hiểu đủ về tự chủ đại học, nhầm lẫn giữa tự túc và tự chủ…

Gỡ điểm nghẽn bằng thể chế

Từ thực tiễn nêu trên, các chuyên gia cho rằng, cần hoàn thiện thể chế để tháo gỡ điểm nghẽn cho tự chủ đại học. PGS.TS Trần Xuân Nhĩ - nguyên Thứ trưởng Bộ GD&ĐT nhấn mạnh, cần thiết sửa đổi Luật Giáo dục đại học và đề xuất sửa đổi các luật khác có liên quan để tránh khó khăn khi áp dụng tại các cơ sở giáo dục đại học (luật viên chức, công chức, luật đất đai, thuế…). Ông cũng đề xuất đồng bộ lại hệ thống chính sách phát triển giáo dục đại học.

Cùng đó, tiếp tục nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước, thiết lập hệ thống quản trị đại học tiên tiến, quản lý thống nhất hoạt động giáo dục đại học, gia tăng chất lượng và hiệu quả đào tạo; thiết lập khuôn khổ pháp lý minh bạch; triển khai quy hoạch mạng lưới các trường đại học theo vùng, miền, khu vực, lĩnh vực; chiến lược phát triển kinh tế, xã hội, đặc biệt sau khi triển khai tinh gọn bộ máy hành chính và sáp nhập địa giới hành chính.

Mặt khác, hoàn thiện tự chủ đại học, nâng cao năng lực quản trị các cơ sở giáo dục đại học và tăng cường hiệu lực quản lý Nhà nước để giải quyết các vấn đề về tự chủ đại học; thực hiện quyền tự chủ toàn diện về tổ chức, đào tạo, học thuật, tài chính, nghiên cứu khoa học gắn với trách nhiệm tự giải trình…

Từng tham gia thiết kế, bảo vệ và xin phép triển khai các chương trình đào tạo liên ngành tại Việt Nam, PGS.TS Hoàng Đình Phi - Hiệu trưởng Trường Quản trị và Kinh doanh (Đại học Quốc gia Hà Nội) cũng trực tiếp chỉ đạo các nhóm nhà giáo và nhà khoa học chuẩn bị hồ sơ, thủ tục và thực hiện kiểm định chất lượng.

Sau 5 năm, các chương trình cử nhân, thạc sĩ và tiến sĩ của trường đã đạt chứng nhận kiểm định theo tiêu chuẩn châu Âu do ACQUIN, một tổ chức uy tín của Đức, cấp. Chứng nhận này khẳng định chất lượng đào tạo đạt chuẩn quốc tế, đóng vai trò quan trọng trong hội nhập giáo dục.

Theo PGS.TS Hoàng Đình Phi, chất lượng các cơ sở đào tạo đại học được đánh giá dựa trên đội ngũ giảng viên (giáo sư, phó giáo sư, tiến sĩ), chất lượng giảng dạy và nghiên cứu khoa học. Tại Trường Quản trị và Kinh doanh, sau mỗi học phần, sinh viên đánh giá chất lượng giảng dạy của giảng viên trên hệ thống phần mềm dựa trên các tiêu chí cụ thể. Nếu điểm đánh giá không đạt 80/100, giảng viên có thể không tiếp tục được giảng dạy học phần đó.

“Quá trình đánh giá được thực hiện công khai, minh bạch, tập trung vào chất lượng giảng dạy - không chỉ là năng lực người thầy, mà còn là chất lượng buổi dạy cụ thể. Vì đôi khi, chỉ cần thầy bị khàn giọng thì tiết học hôm đó cũng sẽ không đạt chất lượng như mong muốn”, PGS.TS Hoàng Đình Phi trao đổi.

Một mô hình quản trị tốt về giáo dục và đào tạo là mô hình chóp như PGS.TS Hoàng Đình Phi phân tích, GS.TS Nguyễn Xuân Yêm - nguyên Giám đốc Học viện Cảnh sát nhân dân (Bộ Công an) nhận xét. Theo ông, muốn đổi mới giáo dục, đào tạo, coi đây là đột phá thì cần tăng quyền cho hiệu trưởng. Tất cả đổi mới của nhà trường phải bắt đầu từ thầy giáo, đặc biệt hiệu trưởng, người quyết định sự đổi mới và thành công của giáo dục và đào tạo.

Ngoài ra, muốn đổi mới giáo dục, đào tạo phải có quan niệm, tư duy mới về thầy giáo. Thầy giáo ngày nay không chỉ giỏi về dạy học, nghiên cứu khoa học, mà còn phải giỏi về thực tiễn. Trong điều kiện có thể, Quốc hội, Chính phủ cần ưu tiên phát triển, dành nguồn ngân sách thỏa đáng của Việt Nam cho giáo dục và đào tạo.

Đặc biệt, phải mở rộng hợp tác quốc tế, muốn đưa đại học Việt Nam ngang bằng, đuổi kịp với các đại học trên thế giới, dứt khoát phải mở rộng hợp tác quốc tế. Nếu làm tốt điều này, sinh viên Việt Nam ra trường có thể làm việc trong môi trường toàn cầu.

“Với phương châm “tinh, gọn, mạnh, hiệu lực, hiệu năng, hiệu quả”, với tư cách người nghiên cứu về giáo dục và quản trị giáo dục, tôi mong muốn mô hình tự chủ đại học sẽ được Trung ương tổng kết, sau đó nhân rộng trong thời kỳ mới của đất nước”, GS.TS Nguyễn Xuân Yêm nêu vấn đề.

Các tân cử nhân nhận bằng tốt nghiệp của Trường Quản trị và Kinh doanh (Đại học Quốc gia Hà Nội). Ảnh: NTCC

Trong bối cảnh Luật Giáo dục đại học sửa đổi, yêu cầu tháo gỡ “nút thắt” càng trở nên cấp bách.

Tồn tại nhiều “nút thắt”

Gỡ điểm nghẽn bằng thể chế

“Với phương châm “tinh, gọn, mạnh, hiệu lực, hiệu năng, hiệu quả”, với tư cách người nghiên cứu về giáo dục và quản trị giáo dục, tôi mong muốn mô hình tự chủ đại học sẽ được Trung ương tổng kết, sau đó nhân rộng trong thời kỳ mới của đất nước”, GS.TS Nguyễn Xuân Yêm nêu vấn đề.