Giỗ Tổ nghề sân khấu 2025: Tri ân cội nguồn, tiếp lửa sáng tạo

Cùng với hội thảo “50 năm chặng đường đổi mới của nghệ thuật sân khấu Việt Nam” và các lễ dâng hương trang trọng tại nhiều địa phương, giỗ Tổ nghề sân khấu năm 2025 không chỉ là dịp tri ân cội nguồn mà còn khơi dậy khát vọng sáng tạo đối với đội ngũ nghệ sĩ.

Nửa thế kỷ đổi mới sân khấu

Hằng năm, vào ngày 12 tháng 8 âm lịch, giới nghệ sĩ cả nước thành kính tổ chức giỗ Tổ nghề sân khấu. Năm nay, bên cạnh các nghi lễ dâng hương tưởng nhớ tiền nhân tại nhiều sân khấu, nhà hát, hoạt động trọng tâm là hội thảo khoa học “50 năm chặng đường đổi mới của nghệ thuật sân khấu Việt Nam”.

Đây là dịp để nghệ sĩ, nhà nghiên cứu, quản lý và công chúng cùng nhìn lại một nửa thế kỷ phát triển, kể từ khi đất nước bước vào công cuộc đổi mới toàn diện. Hội thảo do Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam tổ chức sáng 3/10 tại Ninh Bình, quy tụ hàng trăm nhà nghiên cứu, nhà quản lý và văn nghệ sĩ thuộc nhiều loại hình sân khấu.

NSND Trịnh Thúy Mùi - Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam khẳng định, đây là dịp nhìn lại những thành tựu, đóng góp và cả hạn chế của sân khấu trong nửa thế kỷ qua, từ sau ngày thống nhất đất nước và nhất là từ công cuộc đổi mới 1986 đến nay.

Các tham luận tập trung điểm lại chặng đường từ 1975 đến nay - giai đoạn nhiều biến động nhưng cũng đầy nỗ lực sáng tạo. Các đại biểu nhận định, từ sau Đổi mới, sân khấu Việt Nam đã có những bước phát triển đáng ghi nhận ở cả kịch nói, chèo, tuồng, cải lương, múa rối và nghệ thuật biểu diễn hiện đại.

Dù phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt của các loại hình giải trí mới, sân khấu vẫn giữ được bản sắc nhờ gắn bó với giá trị truyền thống, đồng thời nỗ lực tìm kiếm phương thức thể hiện gần gũi hơn với công chúng.

Nhà nghiên cứu Nguyễn Thế Khoa cho rằng, hệ thống các đơn vị sân khấu truyền thống công lập đã góp phần quan trọng trong bảo tồn di sản văn hóa đặc thù. Tuy vậy, để phát triển bền vững, sân khấu không thể chỉ dựa vào ngân sách Nhà nước mà cần mở rộng nguồn thu, thu hút khán giả nhiều hơn.

Một vấn đề khác được nhiều ý kiến nhắc tới là việc sáp nhập các nhà hát, đơn vị sân khấu theo mô hình hành chính chưa thực sự phù hợp. Nguy cơ đồng hóa có thể làm mờ nhạt bản sắc của tuồng, chèo, cải lương hay múa rối, khiến sự sáng tạo trở nên pha tạp. Bên cạnh đó, sân khấu hiện nay còn thiếu tác phẩm chạm tới những vấn đề đương đại, gắn với đời sống nhân dân, dẫn đến khoảng cách ngày càng xa giữa sân khấu và khán giả.

Nhiều tham luận nhấn mạnh, muốn khẳng định vị thế trong thời đại số, sân khấu cần nâng cao chất lượng kịch bản, đổi mới phương thức dàn dựng, đầu tư cơ sở vật chất chuyên nghiệp, đồng thời chú trọng quảng bá và tìm cách tiếp cận khán giả trẻ. Chính sách đầu tư, hỗ trợ nghệ sĩ cũng là yếu tố quyết định sự phát triển bền vững.

Hội thảo “50 năm chặng đường đổi mới của nghệ thuật sân khấu Việt Nam” không chỉ là dịp tri ân tiền nhân mà còn mở ra diễn đàn trao đổi học thuật cởi mở, khẳng định vai trò của sân khấu như một thành tố quan trọng trong đời sống văn hóa đương đại, đồng thời khơi dậy khát vọng sáng tạo mới cho thế hệ nghệ sĩ hôm nay.

Hội thảo nhận được 30 tham luận với những đánh giá, đề xuất thẳng thắn vì sự phát triển của sân khấu Việt Nam.

Tri ân tiền nhân, kết nối các thế hệ nghệ sĩ

Hội thảo khoa học nhân kỷ niệm Ngày Sân khấu Việt Nam và giỗ Tổ nghề sân khấu Huyền nữ Phạm Thị Trân năm 2025 được Ban tổ chức xem là sự kiện mở đầu chuỗi hoạt động quan trọng.

Theo tư liệu và thư tịch cổ, Huyền nữ Phạm Thị Trân (926 - 976), người Hồng Châu, nay thuộc Hải Phòng, nổi tiếng tài sắc, giỏi hát múa và diễn trò trong các phường hội dân gian. Nhờ tài năng xuất chúng, bà được vua Đinh Tiên Hoàng triệu về kinh đô Hoa Lư để dạy cung nữ múa hát, gõ trống, gảy đàn, góp phần làm rạng rỡ nghệ thuật diễn xướng dân gian đương thời, tạo nên ảnh hưởng sâu rộng trong đời sống văn hóa.

Với những đóng góp lớn lao, không chỉ phục vụ cung đình, khích lệ quân sĩ mà còn lan tỏa rộng trong nhân dân, bà được phong tặng danh hiệu “Ưu Bà” và trở thành người phụ nữ đầu tiên được phong quan trong lịch sử phong kiến Việt Nam.

Các nhà nghiên cứu và giới nghệ sĩ sân khấu tôn vinh bà là Tổ của làng chèo và Tổ Sân khấu Việt Nam. Kinh đô Hoa Lư xưa, Ninh Bình nay, được coi là cái nôi của nghệ thuật chèo, gắn liền với tên tuổi Ưu Bà Phạm Thị Trân, đồng thời là biểu tượng của sự kết nối giữa truyền thống và sáng tạo nghệ thuật.

Các nghệ sĩ Rạp Đại Nam (Hà Nội) tổ chức lễ giỗ Tổ nghề.

Ngày 12/8 âm lịch hằng năm là ngày giỗ của bà, được chọn làm ngày giỗ Tổ chèo. Từ năm 2011, theo Quyết định số 13/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, ngày này chính thức trở thành Ngày Sân khấu Việt Nam, là dịp tôn vinh những giá trị tinh hoa của nghệ thuật biểu diễn dân gian.

Nếu Ninh Bình là điểm nhấn về học thuật, nhìn lại chặng đường phát triển của sân khấu, thì tại Hà Nội và nhiều địa phương khác, lễ dâng hương giỗ Tổ nghề mang đậm màu sắc tâm linh và tri ân truyền thống, diễn ra trước bàn thờ Tổ nghiệp với hương trầm, hoa tươi và lời khấn nguyện thành kính.

Không chỉ là nghi thức, giỗ Tổ nghề còn là nét đẹp văn hóa, biểu hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, đồng thời là dịp kết nối các thế hệ nghệ sĩ, nhắc nhở trách nhiệm giữ gìn, phát huy và truyền thụ giá trị nghề nghiệp, như một lời hứa trước Tổ nghề và cũng là khích lệ để nghệ thuật sân khấu Việt Nam tiếp tục phát triển bền vững trong đời sống đương đại.

NSND Lê Tiến Thọ - nguyên Thứ trưởng Bộ VH,TT&DL, nguyên Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam cho rằng, dù còn nhiều khó khăn trong bối cảnh bùng nổ thông tin, nghệ sĩ sân khấu vẫn mang sứ mệnh sáng tạo những tác phẩm có giá trị tư tưởng và nghệ thuật, góp phần xây dựng con người mới. Thách thức lớn nhất hiện nay là làm sao giữ chân khán giả, mà điều này phụ thuộc vào chất lượng kịch bản, cách thể hiện, sự đầu tư chuyên nghiệp về cơ sở vật chất cũng như công tác quảng bá.

Sau 50 năm, sân khấu Việt Nam phát triển đáng kể ở cả kịch nói, chèo, tuồng, cải lương, múa rối và nghệ thuật biểu diễn hiện đại.

Nửa thế kỷ đổi mới sân khấu

Tri ân tiền nhân, kết nối các thế hệ nghệ sĩ

NSND Lê Tiến Thọ - nguyên Thứ trưởng Bộ VH,TT&DL, nguyên Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam cho rằng, dù còn nhiều khó khăn trong bối cảnh bùng nổ thông tin, nghệ sĩ sân khấu vẫn mang sứ mệnh sáng tạo những tác phẩm có giá trị tư tưởng và nghệ thuật, góp phần xây dựng con người mới. Thách thức lớn nhất hiện nay là làm sao giữ chân khán giả, mà điều này phụ thuộc vào chất lượng kịch bản, cách thể hiện, sự đầu tư chuyên nghiệp về cơ sở vật chất cũng như công tác quảng bá.