PGS.TS Bùi Hoài Sơn: 'Không nên chỉ cấm hay giữ, mà phải quản lý phố cà phê đường tàu bằng tư duy linh hoạt và văn hóa an toàn'

(CLO) Hiện tượng “phố cà phê đường tàu” tại Hà Nội tiếp tục gây tranh cãi với nhiều luồng quan điểm khác nhau: có người coi đây là sản phẩm du lịch độc đáo giữa lòng Thủ đô, có người lại cho rằng đây là sự xâm phạm nghiêm trọng hành lang an toàn đường sắt.

Để có góc nhìn thấu đáo, phóng viên Báo Nhà báo và Công luận đã có cuộc trao đổi với PGS.TS Bùi Hoài Sơn – Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội về hiện tượng này dưới lăng kính quản lý văn hóa, phát triển du lịch và đảm bảo an toàn công cộng.

PV: Thưa ông, ông đánh giá như thế nào về hiện tượng phố cà phê đường tàu ở Hà Nội hiện nay – nên được nhìn nhận là một sản phẩm du lịch độc đáo hay là hình thức xâm phạm hành lang an toàn cần loại bỏ?

PGS.TS Bùi Hoài Sơn: Tôi cho rằng hiện tượng “phố cà phê đường tàu” không thể chỉ nhìn nhận một chiều. Đây là hiện tượng xã hội đặc thù, phản ánh rõ khát vọng sáng tạo của người dân đô thị, mong muốn làm du lịch từ những chất liệu rất đời thường ngay giữa lòng Hà Nội. Đó là biểu hiện của sức sống văn hóa và tinh thần khai thác bản sắc để phát triển kinh tế du lịch.



Tuy nhiên, không thể vì tính “độc đáo” mà bỏ qua những rủi ro rõ ràng về an toàn giao thông, đặc biệt là khi tàu hỏa vẫn chạy qua khu vực này mỗi ngày. Điều quan trọng hơn là phải tiếp cận hiện tượng này một cách khoa học và có tầm nhìn: làm sao để vừa giữ được sức hấp dẫn, vừa đảm bảo đầy đủ tiêu chuẩn pháp lý, an toàn và định hướng văn hóa. Vấn đề không nằm ở bản thân không gian, mà nằm ở cách quản lý – nếu làm tốt thì hoàn toàn có thể trở thành một sản phẩm du lịch văn hóa đặc sắc, còn nếu buông lỏng thì sẽ trở thành nguy cơ.

PV: Nhiều ý kiến cho rằng đây là ví dụ điển hình cho sự lúng túng giữa phát triển du lịch và đảm bảo an toàn. Theo ông, có bài học nào rút ra từ hiện tượng này?

PGS.TS Bùi Hoài Sơn: Tôi đồng tình. Phố cà phê đường tàu là bài học điển hình về quản lý văn hóa – du lịch trong bối cảnh đô thị. Đây là nơi không gian công cộng vừa là chốn sinh hoạt của người dân, vừa là tài nguyên để phát triển kinh tế sáng tạo.

Bài học đầu tiên là: phát triển du lịch không thể chạy theo cái “lạ”, cái “độc” bằng mọi giá, mà phải đặt trong hệ quy chiếu văn hóa và pháp lý chặt chẽ. Không thể cổ vũ một mô hình mà sự hấp dẫn lại dựa trên cảm giác mạo hiểm tính mạng.

Bài học thứ hai là cần coi các hiện tượng văn hóa – du lịch mới như quá trình tương tác giữa Nhà nước và xã hội. Nếu có cơ chế thử nghiệm, cơ chế mềm, đối thoại giữa chính quyền và cộng đồng, thì không gian này đã có thể được định hình theo hướng an toàn và chuyên nghiệp hơn. Chúng ta cần một tư duy quản lý văn hóa linh hoạt nhưng không lỏng lẻo, nhân văn nhưng không thỏa hiệp với nguy cơ.



PV: Tuy nhiên, một vấn đề lớn là sự thiếu thống nhất trong quản lý giữa các cấp, ngành. Ông đánh giá ra sao về thực trạng này?

PGS.TS Bùi Hoài Sơn: Đây là điểm nghẽn lớn, không chỉ riêng với phố cà phê đường tàu mà còn với nhiều vấn đề văn hóa – xã hội hiện nay. Khi chính quyền địa phương, ngành đường sắt, ngành du lịch và lực lượng quản lý trật tự đô thị không phối hợp chặt chẽ, hệ quả là tình trạng “trên cấm, dưới mở” hay “trung ương cấm, địa phương chần chừ”, gây hoang mang dư luận và khó xử cho người dân.

Đã đến lúc cần thay đổi mô hình phối hợp theo hướng liên thông, xác định rõ đầu mối chịu trách nhiệm, cơ chế phối hợp, phân quyền. Cần có tổ công tác liên ngành từ trung ương đến địa phương, thống nhất trong đánh giá, quản lý và xử lý vi phạm. Và sâu xa hơn, đó là câu chuyện cải cách thể chế quản lý văn hóa – du lịch theo hướng tinh gọn, hiệu quả, minh bạch và có trách nhiệm giải trình.

PV: Có tình trạng một số công ty lữ hành vẫn đưa khách đến phố cà phê đường tàu dù có lệnh cấm. Theo ông, có cần chế tài mạnh hơn với những doanh nghiệp này?

PGS.TS Bùi Hoài Sơn: Chắc chắn là có. Du lịch là lĩnh vực liên quan trực tiếp đến trải nghiệm và an toàn con người, nên việc chấp hành pháp luật là nguyên tắc tối thượng. Các công ty lữ hành đưa khách đến khu vực bị cấm là biểu hiện của việc coi thường quy định, đặt lợi nhuận lên trên trách nhiệm xã hội.

Cần áp dụng chế tài đủ mạnh: phạt hành chính ở mức cao, thậm chí tạm đình chỉ hoạt động với doanh nghiệp vi phạm nhiều lần. Đồng thời, công khai danh sách vi phạm để bảo vệ quyền lợi du khách và hình ảnh du lịch Việt Nam.

Tuy nhiên, chế tài chỉ là phần ngọn. Phần gốc là khung pháp lý rõ ràng, minh bạch và có hướng dẫn cụ thể. Khi doanh nghiệp biết rõ giới hạn và không gian thử nghiệm dưới giám sát, họ sẽ kinh doanh đúng hướng, thay vì đánh cược bằng sự mạo hiểm của du khách.

PV: Một số người dân cho rằng họ “trông tàu giúp”, nên góp phần… tăng an toàn. Ông nghĩ sao về lập luận này?

PGS.TS Bùi Hoài Sơn: Tôi hiểu tâm lý đó, nhưng đây là một lập luận cảm tính. Văn hóa an toàn không thể dựa vào sự may mắn hay cảm giác chủ quan. Những tiêu chuẩn an toàn phải được kiểm soát bởi cơ quan chức năng, không thể phó mặc cho sự tự phát.

Người dân dù có ý thức tốt cũng không thể thay thế hệ thống cảnh báo, rào chắn, thiết kế hạ tầng bảo vệ tính mạng con người. Tôi mong rằng cộng đồng ở khu vực này sẽ cùng chính quyền tìm giải pháp dài hạn – như chuyển đổi mô hình kinh doanh, tái quy hoạch hoặc tham gia vào các hoạt động du lịch an toàn hơn. Tôn trọng pháp luật chính là biểu hiện cao nhất của một cộng đồng văn hóa.

PV: Liệu có thể xây dựng mô hình du lịch mới tại khu vực này như “bảo tàng sống” hay trải nghiệm thực tế thay vì loại bỏ hoàn toàn?

PGS.TS Bùi Hoài Sơn: Tôi cho rằng không nên vội vã chọn một trong hai thái cực: giữ nguyên hay dứt khoát loại bỏ. Nếu chỉ cấm, chúng ta sẽ bỏ lỡ cơ hội biến một hiện tượng tự phát thành mô hình du lịch có quản lý và chiều sâu văn hóa.

Hoàn toàn có thể xây dựng nơi đây thành “bảo tàng sống” về đường sắt Việt Nam, kết hợp trải nghiệm thực tế về nhịp sống đô thị. Nếu kiểm soát được luồng khách, thiết lập khung giờ cố định, xây dựng hạ tầng an toàn và ban hành quy chuẩn hoạt động, thì nơi đây có thể trở thành điểm đến hấp dẫn, giáo dục và truyền cảm hứng.

Muốn vậy, cần quy hoạch mới cho không gian cũ, tư duy chuyển đổi thay vì cấm đoán. Nếu thành công, đây có thể là hình mẫu về cách biến thách thức thành cơ hội.



PV: Ông từng nhấn mạnh khái niệm “văn hóa an toàn”. Vậy phố cà phê đường tàu có phải là ví dụ cho thấy sự thiếu hụt văn hóa này?

PGS.TS Bùi Hoài Sơn: Đúng vậy. Đây là ví dụ điển hình cho thấy “văn hóa an toàn” vẫn còn thiếu vững chắc trong cả nhận thức của người dân lẫn cách quản lý của chính quyền.

Văn hóa an toàn là một thói quen xã hội, một chuẩn mực sống cần được hình thành qua giáo dục, truyền thông và quản trị đô thị. Khi người dân vẫn coi chụp ảnh với tàu đang tới là hấp dẫn, và chính quyền chưa có phương án căn cơ, thì rõ ràng văn hóa an toàn chưa được thấm sâu.

Đây là lúc phải hành động mạnh mẽ, đồng bộ và dứt khoát để làm cho “văn hóa an toàn” trở thành nền tảng của phát triển đô thị và du lịch bền vững.

PV: Từ câu chuyện này, ông có kiến nghị gì với Quốc hội và các cấp quản lý để xây dựng khung pháp lý phù hợp?

PGS.TS Bùi Hoài Sơn: Tôi kiến nghị ba điểm:

Xây dựng khung pháp lý rõ ràng, linh hoạt và nhất quán để đánh giá, phân loại mô hình du lịch tự phát. An toàn và quyền lợi người dân, du khách phải là ưu tiên hàng đầu, nhưng cũng cần không gian cho sáng tạo và thử nghiệm, thông qua cấp phép tạm có điều kiện hay cơ chế đối thoại định kỳ.

Bổ sung quy định về trách nhiệm liên đới giữa các chủ thể: doanh nghiệp, cơ sở kinh doanh và chính quyền. Khi trách nhiệm được phân định rõ, sẽ không còn cảnh “trống đánh xuôi, kèn thổi ngược”.

Lồng ghép yêu cầu về “văn hóa an toàn” trong các văn bản pháp luật về du lịch, đô thị và giao thông. Đây phải là nền tảng cho mọi quy trình cấp phép, giám sát. Trong bối cảnh hướng tới đô thị thông minh, du lịch bền vững, đây là điều kiện tiên quyết để phát triển văn minh và an toàn.

PV: Xin trân trọng cảm ơn ông!