Đưa tiếng Anh thành ngôn ngữ thứ hai trong trường học: Cần giải pháp căn cốt về đội ngũ

Trong đó, phát triển đội ngũ và nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý, giáo viên, giảng viên dạy tiếng Anh là một trong những giải pháp chủ yếu.

Nhận diện thuận lợi, thách thức

Khẳng định sự quan trọng, tính cần thiết của việc nâng cao chất lượng dạy học Ngoại ngữ và đưa tiếng Anh trở thành ngôn ngữ thứ hai trong trường học, ông Nguyễn Minh Tuấn - Hiệu trưởng Trường THCS Lưu Văn Mót (Trung Thành, Vĩnh Long) cho biết, các trường học có những thuận lợi cơ bản hướng tới mục tiêu này. Đó là nền tảng chính sách, định hướng rõ ràng với một Đề án của Chính phủ được xây dựng dựa trên Kết luận số 91-KL/TW của Bộ Chính trị, tạo cơ sở pháp lý vững chắc để nhà trường triển khai các chương trình đào tạo, bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh.

Một thuận lợi quan trọng khác là động lực từ học sinh và xã hội. Hiện nay, 100% học sinh từ lớp 3 được học tiếng Anh bắt buộc. Nhu cầu sử dụng tiếng Anh trong xã hội và xu hướng hội nhập quốc tế tạo động lực để giáo viên nâng cao trình độ, cải tiến phương pháp giảng dạy. Phụ huynh, học sinh nhận thức rõ tầm quan trọng của tiếng Anh, sẵn sàng phối hợp, ủng hộ các hoạt động tăng cường dạy học tiếng Anh.

Bên cạnh thuận lợi trên, thách thức lớn nhất trên hành trình hướng đến đưa tiếng Anh trở thành ngôn ngữ thứ hai trong trường học, theo ông Nguyễn Minh Tuấn, đó là điều kiện về đội ngũ. Trình độ tiếng Anh, năng lực sư phạm của giáo viên tiếng Anh hiện nay còn chênh lệch đáng kể giữa các vùng miền.

Nhiều thầy cô tập trung dạy ngữ pháp, từ vựng, chưa chú trọng kỹ năng giao tiếp và phản xạ, dẫn đến học sinh khó sử dụng tiếng Anh trong thực tế. Để tiếng Anh trở thành ngôn ngữ thứ hai đòi hỏi thay đổi lớn về tư duy, phương pháp, nhưng không phải giáo viên nào cũng sẵn sàng hoặc có đủ năng lực thực hiện.

Trường Tiểu học Trần Hưng Đạo (Eakar, Đắk Lắk) hiện có 3 giáo viên dạy tiếng Anh và cả 3 đã đạt chuẩn năng lực tiếng Anh theo khung năng lực 6 bậc. Bà Lương Thị Hồng - Hiệu trưởng nhà trường cho biết, đội ngũ giáo viên trẻ, nhiệt tình, luôn có ý thức tự học, tự rèn, sẵn sàng tham gia các lớp bồi dưỡng, tập huấn nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ là thuận lợi của nhà trường khi triển khai Đề án “Đưa tiếng Anh thành ngôn ngữ thứ hai trong trường học giai đoạn 2025 - 2035, tầm nhìn đến năm 2045”. Trong quá trình dạy học, giáo viên đã ứng dụng công nghệ thông tin để đạt hiệu quả tốt nhất.

Về khó khăn, theo bà Lương Thị Hồng, số lượng giáo viên tiếng Anh hiện chưa đủ đáp ứng nhu cầu. Nhà trường có 28 lớp, giáo viên tiếng Anh chỉ đủ giảng dạy khối lớp 3, 4, 5; các lớp 1, 2, nhà trường phải hợp đồng xã hội hóa nên phần nào ảnh hưởng đến chất lượng chung.

Thành phố Huế là đơn vị có truyền thống giáo dục khá lâu đời, chất lượng dạy - học được duy trì ổn định. Riêng Ngoại ngữ, đặc biệt tiếng Anh, công tác dạy - học được quan tâm chỉ đạo quyết liệt. Thông qua triển khai Đề án “Nâng cao chất lượng dạy và học ngoại ngữ trong hệ thống giáo dục quốc dân”, các chương trình hợp tác quốc tế, hoạt động bồi dưỡng giáo viên, phát triển môi trường học ngoại ngữ, chất lượng và nhận thức về tầm quan trọng của tiếng Anh trong nhà trường được nâng lên rõ rệt.

Bên cạnh đó, việc thực hiện chính quyền 2 cấp là bước chuyển mình đột phá, tạo điều kiện để tổ chức hệ thống giáo dục tinh gọn, đồng bộ, hiệu quả, đáp ứng tốt hơn các yêu cầu đổi mới, trong đó có việc thiết lập tiếng Anh như ngôn ngữ thứ hai trong nhà trường.

Chia sẻ điều này, ông Nguyễn Mai Ngọc - Trưởng phòng Giáo dục phổ thông, Sở GD&ĐT TPHuế cho biết thêm về tình hình đội ngũ giáo viên tiếng Anh tại TPHuế với số đạt chuẩn năng lực theo cấp học (chuẩn B2/C1) trên 97%. Thành phố có sự hỗ trợ tích cực từ Đề án Ngoại ngữ Quốc gia thông qua các đợt tập huấn nâng cao năng lực ngôn ngữ, phương pháp giảng dạy cho giáo viên; kết nối chặt chẽ với Trường Đại học Ngoại ngữ (Đại học Huế) trong bồi dưỡng, tổ chức thi, hỗ trợ chuyên môn...

Tuy nhiên, ông Nguyễn Mai Ngọc nhận định, một trong những rào cản lớn nhất hiện nay là thiếu giáo viên đạt chuẩn năng lực ngoại ngữ; đặc biệt ở vùng sâu, xa, nơi tuyển dụng, bồi dưỡng giáo viên gặp nhiều trở ngại. Kỹ năng sư phạm tiếng Anh, phương pháp dạy học tích cực của không ít giáo viên còn hạn chế; việc tổ chức lớp học toàn bằng tiếng Anh lúng túng.

Sự chênh lệch về chất lượng đội ngũ giữa các vùng miền cũng rõ nét. Cơ chế tuyển dụng, bồi dưỡng, đãi ngộ giáo viên tiếng Anh chưa linh hoạt, sức thu hút nhân lực chất lượng cao hạn chế. Thiếu kinh phí để thuê giáo viên bản ngữ hoặc triển khai mô hình song ngữ, trong khi đây là yếu tố then chốt giúp học sinh có môi trường ngôn ngữ chuẩn.

Giáo viên nước ngoài trong giờ Tiếng Anh tại Ban Mai School (Hà Nội).

Chủ động chuẩn bị

Từ nhận diện thuận lợi, khó khăn, ông Nguyễn Minh Tuấn cho biết, Trường THCS Lưu Văn Mót đã có những bước chuẩn bị về đội ngũ, xác định việc cần làm để sẵn sàng triển khai Đề án. Theo đó, nhà trường rà soát số lượng, trình độ, năng lực sư phạm và chứng chỉ ngoại ngữ của giáo viên tiếng Anh theo Khung năng lực 6 bậc.

Đánh giá khả năng áp dụng phương pháp giảng dạy giao tiếp, sử dụng công nghệ thông tin, học liệu số của giáo viên trong giảng dạy. Tổ chức các bài kiểm tra năng lực tiếng Anh (nghe, nói, đọc, viết) theo khung tham chiếu châu Âu (CEFR) cho toàn bộ giáo viên tiếng Anh. Dựa trên kết quả đánh giá, phân loại giáo viên thành các nhóm (ví dụ: Đạt chuẩn, cần bồi dưỡng thêm, cần đào tạo lại), giúp xây dựng lộ trình phát triển cá nhân hóa.

Nhà trường sẽ lập kế hoạch chi tiết về số lượng giáo viên cần bồi dưỡng, nâng chuẩn, dự báo nhu cầu tuyển dụng bổ sung (nếu có). Kế hoạch này cần có mục tiêu cụ thể, thời gian thực hiện, nguồn lực cần thiết.

Đồng thời, triển khai đồng bộ giải pháp nâng cao trình độ, năng lực chuyên môn giáo viên, như: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu, phát triển năng lực sư phạm hiện đại, hợp tác với các tổ chức uy tín để tổ chức các khóa tập huấn chất lượng cao, mời chuyên gia về trường. Nếu thiếu hụt hoặc cần tăng cường giáo viên đạt chuẩn, nhà trường chủ động xây dựng kế hoạch tuyển dụng.

Với Trường Tiểu học Trần Hưng Đạo, giải pháp được Hiệu trưởng Lương Thị Hồng chia sẻ là động viên, khuyến khích giáo viên khai thác các khóa học trực tuyến, tổ chức hoạt động sinh hoạt chuyên môn, chia sẻ kinh nghiệm dạy học bằng tiếng Anh. Xây dựng môi trường sử dụng tiếng Anh trong nhà trường, thực hiện hiệu quả câu lạc bộ tiếng Anh, giao tiếp tiếng Anh trong các hoạt động ngoài giờ.

Bà Lương Thị Hồng đồng thời kiến nghị tăng chỉ tiêu tuyển dụng giáo viên tiếng Anh, có chính sách hỗ trợ tài chính cho giáo viên tham gia học nâng cao trình độ chuyên môn, cập nhật xu hướng dạy học tiếng Anh hiện đại, kỹ năng số, kỹ năng thiết kế học liệu đa dạng. Cùng với đó, quan tâm đầu tư phòng học ngoại ngữ đạt chuẩn, trang bị máy móc thiết bị nghe nhìn, phần mềm học tiếng Anh.

Thiếu giáo viên tiếng Anh ở tiểu học là khó khăn chung của tỉnh Đắk Lắk. Chia sẻ điều này, bà Võ Thị Minh Duyên - Phó Giám đốc Sở GD&ĐT Đắk Lắk đề xuất, giai đoạn 2025 - 2030 nên tập trung xây dựng lộ trình bồi dưỡng thường xuyên cho giáo viên tiếng Anh về phương pháp giảng dạy hiện đại, ứng dụng công nghệ thông tin, phát triển năng lực ngôn ngữ theo chuẩn quốc tế (ít nhất bậc 4 cho giáo viên tiểu học, bậc 5 cho giáo viên THCS, THPT).

Khuyến khích sự tham gia của giáo viên bản ngữ, tình nguyện viên quốc tế trong hỗ trợ các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ tiếng Anh tại trường. Tạo diễn đàn, nhóm chuyên môn để giáo viên chia sẻ kinh nghiệm, học hỏi và cùng nhau phát triển.

Tầm nhìn đến năm 2045: Hội nhập quốc tế sâu rộng với việc tăng cường trao đổi học sinh, giáo viên với các nước nói tiếng Anh; khuyến khích chương trình đào tạo quốc tế. Ưu tiên các chương trình bồi dưỡng giáo viên tại chỗ, trực tuyến, hoặc cử giáo viên đi học tập trung theo đợt để giảm tải chi phí và thời gian di chuyển. Có thể thí điểm các mô hình bồi dưỡng giáo viên “kiểu cặp đôi” hoặc “cụm trường”…

Cô Lê Thị Thanh Huyền, giáo viên Trường Tiểu học Châu Sơn (Cổ Đô, Hà Nội) trong giờ Tiếng Anh.

Cần chính sách thiết thực

Chính sách cho người dạy là một trong những giải pháp ông Nguyễn Tiến Dũng - Trưởng phòng Giáo dục Trung học, Sở GD&ĐT Nghệ An, đưa ra nhằm từng bước đưa tiếng Anh trở thành ngôn ngữ thứ hai trong trường học. Đầu tiên là cơ chế thu hút nhân lực chất lượng cao với việc xây dựng chính sách đặc thù thu hút giáo viên giỏi, chuyên gia ngôn ngữ; rà soát chế độ lương, phụ cấp cho giáo viên dạy Ngoại ngữ.

Bộ Chính trị đã chỉ đạo cần cơ chế, chính sách đột phá để thu hút chuyên gia, nhà khoa học nước ngoài và người Việt Nam ở nước ngoài về giảng dạy tại cơ sở giáo dục trong nước. Ông Nguyễn Tiến Dũng kiến nghị tạo thuận lợi về thủ tục cấp phép lao động, đãi ngộ xứng đáng để khuyến khích giáo viên bản ngữ, chuyên gia quốc tế đến làm việc tại Việt Nam dài hạn.

Cùng cơ chế thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao như trên, Trưởng phòng Giáo dục Trung học Sở GD&ĐT Nghệ An đề xuất cơ chế bồi dưỡng giáo viên, bảo đảm nguồn kinh phí, thủ tục đúng quy định nhưng không rườm rà; cơ chế bồi dưỡng giáo viên ngắn hạn ở nước ngoài để xây dựng đội ngũ cốt cán, làm nòng cốt trong triển khai Đề án.

Cũng quan tâm các giải pháp phát triển đội ngũ, ông Nguyễn Mai Ngọc - Trưởng phòng Giáo dục phổ thông, Sở GD&ĐT TPHuế nhấn mạnh việc tăng cường bồi dưỡng, tập huấn đội ngũ; ưu tiên tuyển dụng giáo viên trẻ, có năng lực công nghệ và khả năng tổ chức lớp học tích cực, sáng tạo. Với các trường sư phạm, cần thay đổi cách thức đào tạo để sinh viên có thể sử dụng ngoại ngữ khi tham gia dạy học ở trường phổ thông.

Từ góc độ cơ sở giáo dục phổ thông, ông Nguyễn Minh Tuấn - Hiệu trưởng Trường THCS Lưu Văn Mót cho rằng, cần có khung chuẩn chi tiết về năng lực ngôn ngữ, sư phạm, văn hóa cho giáo viên tiếng Anh từng cấp học. Chuẩn này phải được thể chế hóa, áp dụng thống nhất trên toàn quốc. Đề ra lộ trình rõ ràng, có thời hạn cụ thể để giáo viên đạt chuẩn. Tổ chức các kỳ thi sát hạch năng lực tiếng Anh và năng lực sư phạm định kỳ, công khai, minh bạch.

Cung cấp học bổng hoặc hỗ trợ chi phí thi chứng chỉ quốc tế cho giáo viên. Phân bổ ngân sách đủ lớn và dài hạn cho các chương trình đào tạo, bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh. Hợp tác với các tổ chức quốc tế để triển khai các khóa học trực tuyến và tại chỗ, đặc biệt cho giáo viên ở vùng sâu, xa. Tạo điều kiện để giáo viên Việt Nam đi học tập, thực tế tại nước ngoài và mời giáo viên nước ngoài đến giảng dạy tại Việt Nam.

Các cấp quản lý giáo dục ở địa phương, ông Nguyễn Minh Tuấn mong muốn có đánh giá chính xác thực trạng đội ngũ giáo viên tiếng Anh của từng trường trên địa bàn và dự báo nhu cầu trong các năm tới. Thành lập hoặc nâng cấp các trung tâm bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh cấp tỉnh, trang bị cơ sở vật chất hiện đại và đội ngũ giảng viên cốt cán. Có chính sách hỗ trợ tài chính cho giáo viên đi học nâng cao trình độ. Đồng thời, thường xuyên kiểm tra, đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên tiếng Anh.

Với nhà trường, cần hết sức chủ động trong phát triển đội ngũ. Có thể dành một phần ngân sách của trường để đầu tư bồi dưỡng, nâng cao trình độ cho giáo viên tiếng Anh. Xây dựng chính sách khen thưởng, động viên kịp thời giáo viên có thành tích tốt trong học tập, giảng dạy.
Nâng cấp phòng học tiếng Anh, trang bị đủ thiết bị hiện đại, thư viện với tài liệu tiếng Anh phong phú. Tổ chức thường xuyên các buổi sinh hoạt chuyên môn, hội thảo nội bộ để giáo viên chia sẻ kinh nghiệm, thảo luận phương pháp giảng dạy mới. Tổ chức các câu lạc bộ tiếng Anh cho giáo viên, học sinh, khuyến khích giao tiếp bằng tiếng Anh trong các hoạt động của trường.

Giờ học tại Trường THPT Phú Bài (Hương Thủy, TP Huế). Ảnh: NTCC

Nhận diện thuận lợi, thách thức

Chủ động chuẩn bị

Cần chính sách thiết thực

Với nhà trường, cần hết sức chủ động trong phát triển đội ngũ. Có thể dành một phần ngân sách của trường để đầu tư bồi dưỡng, nâng cao trình độ cho giáo viên tiếng Anh. Xây dựng chính sách khen thưởng, động viên kịp thời giáo viên có thành tích tốt trong học tập, giảng dạy.
Nâng cấp phòng học tiếng Anh, trang bị đủ thiết bị hiện đại, thư viện với tài liệu tiếng Anh phong phú. Tổ chức thường xuyên các buổi sinh hoạt chuyên môn, hội thảo nội bộ để giáo viên chia sẻ kinh nghiệm, thảo luận phương pháp giảng dạy mới. Tổ chức các câu lạc bộ tiếng Anh cho giáo viên, học sinh, khuyến khích giao tiếp bằng tiếng Anh trong các hoạt động của trường.