Không thể thiếu liêm chính học thuật

Tuy nhiên, để đạt được thành tựu bền vững và có giá trị thật sự, các chuyên gia cho rằng, cần đặc biệt quan tâm đến liêm chính học thuật - nền tảng đạo đức và chuẩn mực trong nghiên cứu khoa học.

“Cuộc chơi” không dễ dàng

Theo TS Vũ An Dân - Khoa Du lịch, Trường Đại học Mở Hà Nội, hai nhiệm vụ quan trọng nhất của giảng viên là giảng dạy và nghiên cứu khoa học. Trong đó, việc công bố công trình trên các tạp chí quốc tế uy tín giữ vai trò đặc biệt, không chỉ nâng cao uy tín của nhà khoa học và cơ sở đào tạo, mà còn góp phần lan tỏa tri thức đến cộng đồng.

Tuy nhiên, để có thể xuất bản quốc tế, TS Vũ An Dân cho rằng, giảng viên và nhà nghiên cứu cần nắm vững các yêu cầu cơ bản của bài báo khoa học. Trước hết, phải có câu hỏi nghiên cứu rõ ràng, thể hiện tính cần thiết cũng như đóng góp của công trình. Tiếp đó, phần tổng quan cần chỉ ra khoảng trống nghiên cứu để chứng minh ý nghĩa mới mẻ của đề tài. Ngoài ra, cần có nền tảng lý thuyết vững chắc và phương pháp nghiên cứu phù hợp. Đặc biệt, kết quả phải được trình bày mạch lạc, trực tiếp trả lời câu hỏi nghiên cứu đã đặt ra.

Nhấn mạnh việc lựa chọn tạp chí để gửi bài là bước đi chiến lược, TS Vũ An Dân chia sẻ, mỗi tạp chí có phạm vi, tiêu chí và đối tượng độc giả riêng. Do vậy, nhà nghiên cứu cần xác định chính xác hướng tiếp cận và chất lượng công trình để lựa chọn phù hợp. Công bố quốc tế không chỉ là thước đo năng lực nghiên cứu, mà còn là con đường để đưa tri thức Việt Nam hòa nhập vào dòng chảy khoa học toàn cầu. Đây là trách nhiệm, cơ hội để các giảng viên, nhà nghiên cứu khẳng định vị thế trong môi trường học thuật ngày càng cạnh tranh.

Theo PGS.TS Lê Đình Hải - Trường Đại học Kinh tế (Đại học Quốc gia Hà Nội), công bố quốc tế không phải “cuộc chơi” dễ dàng, song hoàn toàn khả thi nếu nhà nghiên cứu xây dựng năng lực bài bản, tuân thủ quy chuẩn học thuật, lựa chọn đúng tạp chí, cách viết phù hợp và kiên trì trước những lần bị từ chối.

Tuy nhiên, để thành công, cần viết theo chuẩn quốc tế, sử dụng tiếng Anh học thuật, chủ động phản hồi phản biện, đồng thời tránh các tạp chí kém uy tín, thiếu minh bạch. Bên cạnh đó, vấn đề đạo đức học thuật, hợp tác nghiên cứu quốc tế và việc xây dựng chiến lược công bố, đặc biệt với người mới bắt đầu - là nền tảng quan trọng để khẳng định vị thế học thuật.

Hoạt động nghiên cứu khoa học ở Trường Đại học Việt Nhật (Đại học Quốc gia Hà Nội). Ảnh: NTCC

Thích ứng với trí tuệ nhân tạo

Đề cập đến những biểu hiện vi phạm liêm chính học thuật, PGS.TS Mai Văn Lưu - Phòng Khảo thí và Quản lý chất lượng, Trường Đại học Mở Hà Nội cho biết, hành vi phổ biến nhất là đạo văn và tự đạo văn: Sử dụng ý tưởng, dữ liệu, kết quả nghiên cứu của người khác mà không trích dẫn, hoặc tái sử dụng công trình của mình đã công bố trước đó.

Một số vi phạm khác cũng đáng lo ngại như: Ngụy tạo, làm sai lệch dữ liệu để phù hợp giả thuyết, bỏ qua kết quả bất lợi; gắn tên tác giả “ma” - người không tham gia nghiên cứu; thiếu liêm chính trong phản biện như: Tiết lộ bản thảo, trì hoãn phản biện để cạnh tranh, sao chép ý tưởng. Ngoài ra, có tình trạng xé lẻ công trình để tăng số lượng công bố, xuất bản trùng lặp... Những hành vi này không chỉ vi phạm đạo đức nghiên cứu, mà còn làm giảm uy tín học thuật, cần được kiểm soát và ngăn chặn nghiêm túc.

Từ thực tiễn trên, PGS.TS Mai Văn Lưu khuyến nghị: Thứ nhất, với cá nhân, mỗi nhà nghiên cứu cần tuân thủ nguyên tắc đạo đức, đặt trung thực, khách quan và minh bạch lên hàng đầu, đồng thời nâng cao kiến thức, kỹ năng nghiên cứu. Trước khi công bố, cần thận trọng lựa chọn tạp chí, tránh các ấn phẩm thiếu uy tín.

Thứ hai, với cơ sở đào tạo, nghiên cứu, cần xây dựng và thực thi bộ quy tắc ứng xử về đạo đức học thuật, tổ chức đào tạo, bồi dưỡng thường xuyên, đưa học phần về liêm chính nghiên cứu thành bắt buộc. Hệ thống đánh giá khoa học cần cải cách, chú trọng chất lượng và tác động thay vì chỉ số lượng. Bên cạnh đó, cần phát triển văn hóa khoa học mở, khuyến khích công bố và chia sẻ dữ liệu mở, nâng cao chất lượng phản biện, xử lý nghiêm vi phạm, đầu tư hệ thống kiểm tra đạo văn.

Thứ ba, với người học, cần chủ động tìm hiểu, tuân thủ quy định liêm chính học thuật, trích dẫn tài liệu đúng cách, tránh gian lận trong học tập. Các trường đại học phải tăng cường giám sát, áp dụng nhiều mã đề thi, đổi mới kiểm tra đánh giá, đồng thời phổ biến quy định liêm chính đến sinh viên hiệu quả.

Theo PGS.TS Mai Văn Lưu, liêm chính học thuật là trách nhiệm chung của giảng viên, nhà nghiên cứu, sinh viên và cơ sở quản lý. Chỉ khi được đặt lên hàng đầu và bảo vệ bằng hệ thống chặt chẽ, môi trường học thuật mới thực sự trong sạch, lành mạnh.

Đề cập đến việc sử dụng AI có trách nhiệm trong đào tạo và nghiên cứu khoa học ở các cơ sở giáo dục đại học, TS Lê Đức Trọng - Khoa Công nghệ thông tin, Trường Đại học Công nghệ (Đại học Quốc gia Hà Nội), cho rằng cần đổi mới phương pháp, không thể dùng “công cụ cũ” cho bối cảnh mới. Đảm bảo chất lượng không chỉ kiểm soát, mà còn nuôi dưỡng tư duy và đạo đức người học.

Ngoài việc sớm ban hành hướng dẫn sử dụng AI trong giảng dạy và nghiên cứu, TS Lê Đức Trọng khuyến nghị, các trường cần điều chỉnh, cập nhật hình thức kiểm tra, đánh giá phù hợp với bối cảnh AI. Đồng thời, phải đưa nội dung nâng cao nhận thức, kỹ năng sử dụng AI có trách nhiệm vào chương trình đào tạo. “AI vừa là thách thức, vừa là cơ hội, đòi hỏi giáo dục đại học phải thích ứng linh hoạt để phát huy giá trị công nghệ mà vẫn giữ vững nền tảng học thuật và đạo đức”, TS Lê Đức Trọng nhấn mạnh.

Theo Bộ GD&ĐT, năm 2022, cả nước có 18.441 bài báo công bố trên các ấn phẩm Scopus; năm 2023 là 19.441 bài; tính đến tháng 7/2024 đạt 12.567 bài. Kết quả này cho thấy, công bố quốc tế của hệ thống giáo dục đại học Việt Nam những năm gần đây duy trì xu hướng tăng ổn định, trong đó các trường đại học giữ vai trò chủ đạo.

Nghiên cứu khoa học ở Học viện Nông nghiệp Việt Nam. Ảnh: NTCC

“Cuộc chơi” không dễ dàng

Thích ứng với trí tuệ nhân tạo

Theo Bộ GD&ĐT, năm 2022, cả nước có 18.441 bài báo công bố trên các ấn phẩm Scopus; năm 2023 là 19.441 bài; tính đến tháng 7/2024 đạt 12.567 bài. Kết quả này cho thấy, công bố quốc tế của hệ thống giáo dục đại học Việt Nam những năm gần đây duy trì xu hướng tăng ổn định, trong đó các trường đại học giữ vai trò chủ đạo.