Triển khai trí tuệ nhân tạo trong giáo dục đang chênh lệch giữa các vùng, các trường

(CLO) Thực tế cho thấy, mức độ sẵn sàng của các nhà trường trong dạy và học trí tuệ nhân tạo (AI) còn chênh lệch lớn, đặc biệt giữa khu vực miền núi và các đô thị lớn.

Trong bối cảnh chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ, nhiều cơ sở giáo dục đã chủ động tiếp cận, thử nghiệm ứng dụng AI trong dạy và học. Từ những trải nghiệm cụ thể của giáo viên, học sinh, các chuyên gia cho rằng, việc triển khai AI trong giáo dục phổ thông cần một chiến lược đồng bộ, bài bản hơn để bảo đảm hiệu quả và an toàn.

Giáo viên vùng cao chủ động tiếp cận công nghệ mới

Tại Trường Phổ thông Dân tộc Nội trú THCS&THPT Đồng Văn (xã Đồng Văn, tỉnh Tuyên Quang), cô Vàng Thị Dính cho biết: Việc đưa AI vào hoạt động dạy và học hiện vẫn còn nhiều hạn chế. Học sinh có rất ít cơ hội tiếp cận, trong khi phần lớn giáo viên mới chỉ tự tìm hiểu thông qua những tài liệu trên Internet, mạng xã hội hoặc các khóa học trực tuyến.

“Chúng tôi tự học là chính. Tuy nhiên, việc áp dụng vào giảng dạy thực tế còn rất ít do điều kiện thiết bị và thời lượng tiếp cận của học sinh còn hạn chế”, cô Dính chia sẻ.



Từ năm học trước, các giáo viên đã bắt đầu hướng dẫn học sinh tra cứu AI để bổ trợ kiến thức, đặc biệt ở những môn học có tính trừu tượng cao như Toán học. Khi gặp bài khó, học sinh có thể dùng AI để tìm hiểu thêm khái niệm, cách giải hoặc ví dụ thực tiễn. Tuy vậy, cô Dính cho rằng, AI cũng tiềm ẩn rủi ro khiến học sinh phụ thuộc nếu không được định hướng rõ ràng.

“Quan trọng là các em phải biết dùng AI đúng cách, chứ không phải để AI làm bài thay. Nếu phụ thuộc, các em sẽ mất dần khả năng tư duy”, cô nhấn mạnh.

Theo cô Dính, Câu lạc bộ STEM của trường đã hoạt động từ năm 2023-2024, nhưng phải đến năm học này mới đưa nội dung AI vào chương trình sinh hoạt. Quyết định được đưa ra sau khi cô tham gia khóa học của chương trình STEAM for Vietnam và nhận thấy AI là “xu thế tất yếu” mà học sinh vùng cao không thể đứng ngoài.





Hiện CLB mới triển khai nội dung đầu tiên: Hướng dẫn học sinh tạo hình ảnh, câu chuyện và truyện sách lật bằng AI, đồng thời rèn kỹ năng đặt câu lệnh và khai thác AI phục vụ học tập. Khi thấy một bản phác họa tay có thể chuyển thành bức tranh hoàn chỉnh nhờ AI, nhiều em thể hiện sự thích thú, chủ động sáng tạo hơn trong sản phẩm của mình.

“Trước đây, các em dùng AI theo cảm hứng, không có quy trình. Giờ đây, các em đã biết cách đặt câu lệnh, xây dựng quy trình học và làm, nhờ đó sáng tạo hơn, tự tin hơn”, cô Dính đánh giá.

Tuy nhiên, cô cũng thẳng thắn chỉ ra rằng học sinh gần như không có cơ hội tiếp cận AI trong giờ học chính khóa. CLB STEM trở thành môi trường duy nhất giúp các em tiếp xúc với công nghệ mới.

“Dù cơ sở vật chất có tốt đến đâu thì vai trò của giáo viên vẫn quyết định. Có thiết bị mà thầy cô không hứng thú, không chuyên môn, không tâm huyết thì cũng khó triển khai hiệu quả”, cô nói.

Chủ động bắt nhịp, nhưng thiếu giáo viên AI là thách thức lớn

Ở khu vực đô thị, một số trường học đã đi sớm trong triển khai giảng dạy AI. Trường THPT chuyên Lê Hồng Phong (TP Hồ Chí Minh) là một trong những đơn vị đầu tiên đưa nội dung AI vào chương trình đào tạo.

Hiệu trưởng Phạm Thị Bé Hiền cho biết, khó khăn lớn nhất hiện nay là thiếu đội ngũ giáo viên được đào tạo bài bản về AI - một lĩnh vực có tốc độ thay đổi nhanh và yêu cầu cao về chuyên môn.

“Hiện trường phải ký hợp đồng với giảng viên các trường đại học và kỹ sư chuyên ngành AI để giảng dạy. Đồng thời, nhà trường tổ chức bồi dưỡng chuyên sâu cho đội ngũ giáo viên tin học nhằm từng bước chủ động nguồn lực”, bà Hiền cho biết.

Còn tại Trường Phổ thông liên cấp song ngữ quốc tế Wellspring, việc trang bị kiến thức công nghệ mới được bắt đầu từ rất sớm. Môn ICT (Information and Communications Technology) đã được đưa vào giảng dạy cho học sinh từ lớp 1, trong đó có nội dung làm quen với AI.

Trong tiết học, học sinh được trải nghiệm chuyển văn bản thô thành bản vẽ qua AI, qua đó hình thành tư duy công nghệ và kỹ năng thao tác cơ bản.



Cô Nguyễn Tú Anh, giáo viên Trường Wellspring Hanoi cho biết: “Chỉ sau vài phút, các con đã có thể tự tạo ra sản phẩm AI từ chú robot mình vẽ. Khả năng tiếp thu rất nhanh!”.

Không chỉ trong môn ICT, nội dung AI còn được tích hợp vào các môn học khác. Học sinh được hướng dẫn cách sử dụng các công cụ như ChatGPT, Gemini, Canva để xây dựng bài thuyết trình và làm bài tập theo hướng sáng tạo hơn.

Theo GS.TS Lê Anh Vinh, kết quả khảo sát do Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam thực hiện cuối năm 2024 cho thấy AI đang dần trở thành công cụ quen thuộc trong môi trường học đường: 87% học sinh THCS cho biết có hiểu biết nhất định về AI; 76% giáo viên từng sử dụng AI trong giảng dạy. Tuy nhiên, 30,95% giáo viên còn phân vân về hiệu quả sử dụng AI, và hơn 20% chưa tự tin khi ứng dụng.

Từ những số liệu trên, GS. TS Lê Anh Vinh cho rằng, việc triển khai AI trong giáo dục phổ thông cần được đặt trên 3 trụ cột chính.

Thứ nhất, khung chính sách nhất quán - bảo đảm yêu cầu đạo đức, an toàn dữ liệu, bảo vệ trẻ em và định hướng phát triển dài hạn.

Thứ hai, chương trình và tài liệu giảng dạy toàn diện, linh hoạt, phù hợp từng cấp học.

Thứ ba, nguồn lực con người và tài chính bao gồm đào tạo giáo viên, đầu tư hạ tầng số và thu hẹp khoảng cách vùng miền.

Ông Vinh nhấn mạnh: “Chính sách cần ưu tiên xây dựng khung năng lực AI cho học sinh và giáo viên; phát triển tài liệu hướng dẫn ứng dụng AI trong giảng dạy; đồng thời đầu tư vào hạ tầng số để tạo cơ hội tiếp cận công bằng cho mọi học sinh”.

Nhiều quốc gia, trong đó có Hàn Quốc, đang kỳ vọng AI sẽ tạo ra bước đột phá trong giáo dục. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, việc đưa AI vào chương trình giảng dạy là quá trình phức tạp, đòi hỏi lộ trình thận trọng.

Theo Rest of World, Hàn Quốc từng đặt nhiều kỳ vọng vào chương trình sách giáo khoa tích hợp AI dưới thời cựu Tổng thống Yoon Suk Yeol, được chuẩn bị hơn 18 tháng với sự tham gia của nhiều nhà xuất bản. Nhưng ngay khi các sách AI đầu tiên được triển khai vào tháng 3 năm nay, nhiều học sinh phản ánh việc học trở nên khó khăn do lỗi kỹ thuật, nội dung không phù hợp trình độ và phải tự tìm hiểu cách sử dụng công cụ mới.



Sau chỉ một học kỳ, Bộ Giáo dục Hàn Quốc buộc phải rút chương trình khỏi diện bắt buộc, chuyển sách AI thành “tài liệu bổ sung”. Tỷ lệ trường áp dụng giảm mạnh từ 37% xuống còn 19%. Giới chuyên gia cho rằng nguyên nhân chính đến từ việc triển khai quá vội vàng, chưa có sự đồng thuận của giáo viên, phụ huynh và thiếu thời gian thẩm định nội dung.

Nghiên cứu sinh Lee Bohm (Đại học Cambridge) nhận định: AI trong trường học cần được thử nghiệm từng bước, ưu tiên các hoạt động thực hành trước khi tích hợp vào giảng dạy chính khóa.

“Chỉ khi có lộ trình rõ ràng và kết hợp hài hòa giữa công nghệ và chương trình học, AI mới phát huy hiệu quả", ông Lee Bohm nhấn mạnh.

Trong bối cảnh chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ, nhiều cơ sở giáo dục đã chủ động tiếp cận, thử nghiệm ứng dụng AI trong dạy và học. Từ những trải nghiệm cụ thể của giáo viên, học sinh, các chuyên gia cho rằng, việc triển khai AI trong giáo dục phổ thông cần một chiến lược đồng bộ, bài bản hơn để bảo đảm hiệu quả và an toàn.

Giáo viên vùng cao chủ động tiếp cận công nghệ mới

Tại Trường Phổ thông Dân tộc Nội trú THCS&THPT Đồng Văn (xã Đồng Văn, tỉnh Tuyên Quang), cô Vàng Thị Dính cho biết: Việc đưa AI vào hoạt động dạy và học hiện vẫn còn nhiều hạn chế. Học sinh có rất ít cơ hội tiếp cận, trong khi phần lớn giáo viên mới chỉ tự tìm hiểu thông qua những tài liệu trên Internet, mạng xã hội hoặc các khóa học trực tuyến.

“Chúng tôi tự học là chính. Tuy nhiên, việc áp dụng vào giảng dạy thực tế còn rất ít do điều kiện thiết bị và thời lượng tiếp cận của học sinh còn hạn chế”, cô Dính chia sẻ.



Từ năm học trước, các giáo viên đã bắt đầu hướng dẫn học sinh tra cứu AI để bổ trợ kiến thức, đặc biệt ở những môn học có tính trừu tượng cao như Toán học. Khi gặp bài khó, học sinh có thể dùng AI để tìm hiểu thêm khái niệm, cách giải hoặc ví dụ thực tiễn. Tuy vậy, cô Dính cho rằng, AI cũng tiềm ẩn rủi ro khiến học sinh phụ thuộc nếu không được định hướng rõ ràng.

“Quan trọng là các em phải biết dùng AI đúng cách, chứ không phải để AI làm bài thay. Nếu phụ thuộc, các em sẽ mất dần khả năng tư duy”, cô nhấn mạnh.

Theo cô Dính, Câu lạc bộ STEM của trường đã hoạt động từ năm 2023-2024, nhưng phải đến năm học này mới đưa nội dung AI vào chương trình sinh hoạt. Quyết định được đưa ra sau khi cô tham gia khóa học của chương trình STEAM for Vietnam và nhận thấy AI là “xu thế tất yếu” mà học sinh vùng cao không thể đứng ngoài.





Hiện CLB mới triển khai nội dung đầu tiên: Hướng dẫn học sinh tạo hình ảnh, câu chuyện và truyện sách lật bằng AI, đồng thời rèn kỹ năng đặt câu lệnh và khai thác AI phục vụ học tập. Khi thấy một bản phác họa tay có thể chuyển thành bức tranh hoàn chỉnh nhờ AI, nhiều em thể hiện sự thích thú, chủ động sáng tạo hơn trong sản phẩm của mình.

“Trước đây, các em dùng AI theo cảm hứng, không có quy trình. Giờ đây, các em đã biết cách đặt câu lệnh, xây dựng quy trình học và làm, nhờ đó sáng tạo hơn, tự tin hơn”, cô Dính đánh giá.

Tuy nhiên, cô cũng thẳng thắn chỉ ra rằng học sinh gần như không có cơ hội tiếp cận AI trong giờ học chính khóa. CLB STEM trở thành môi trường duy nhất giúp các em tiếp xúc với công nghệ mới.

“Dù cơ sở vật chất có tốt đến đâu thì vai trò của giáo viên vẫn quyết định. Có thiết bị mà thầy cô không hứng thú, không chuyên môn, không tâm huyết thì cũng khó triển khai hiệu quả”, cô nói.

Chủ động bắt nhịp, nhưng thiếu giáo viên AI là thách thức lớn

Ở khu vực đô thị, một số trường học đã đi sớm trong triển khai giảng dạy AI. Trường THPT chuyên Lê Hồng Phong (TP Hồ Chí Minh) là một trong những đơn vị đầu tiên đưa nội dung AI vào chương trình đào tạo.

Hiệu trưởng Phạm Thị Bé Hiền cho biết, khó khăn lớn nhất hiện nay là thiếu đội ngũ giáo viên được đào tạo bài bản về AI - một lĩnh vực có tốc độ thay đổi nhanh và yêu cầu cao về chuyên môn.

“Hiện trường phải ký hợp đồng với giảng viên các trường đại học và kỹ sư chuyên ngành AI để giảng dạy. Đồng thời, nhà trường tổ chức bồi dưỡng chuyên sâu cho đội ngũ giáo viên tin học nhằm từng bước chủ động nguồn lực”, bà Hiền cho biết.

Còn tại Trường Phổ thông liên cấp song ngữ quốc tế Wellspring, việc trang bị kiến thức công nghệ mới được bắt đầu từ rất sớm. Môn ICT (Information and Communications Technology) đã được đưa vào giảng dạy cho học sinh từ lớp 1, trong đó có nội dung làm quen với AI.

Trong tiết học, học sinh được trải nghiệm chuyển văn bản thô thành bản vẽ qua AI, qua đó hình thành tư duy công nghệ và kỹ năng thao tác cơ bản.



Cô Nguyễn Tú Anh, giáo viên Trường Wellspring Hanoi cho biết: “Chỉ sau vài phút, các con đã có thể tự tạo ra sản phẩm AI từ chú robot mình vẽ. Khả năng tiếp thu rất nhanh!”.

Không chỉ trong môn ICT, nội dung AI còn được tích hợp vào các môn học khác. Học sinh được hướng dẫn cách sử dụng các công cụ như ChatGPT, Gemini, Canva để xây dựng bài thuyết trình và làm bài tập theo hướng sáng tạo hơn.

Theo GS.TS Lê Anh Vinh, kết quả khảo sát do Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam thực hiện cuối năm 2024 cho thấy AI đang dần trở thành công cụ quen thuộc trong môi trường học đường: 87% học sinh THCS cho biết có hiểu biết nhất định về AI; 76% giáo viên từng sử dụng AI trong giảng dạy. Tuy nhiên, 30,95% giáo viên còn phân vân về hiệu quả sử dụng AI, và hơn 20% chưa tự tin khi ứng dụng.

Từ những số liệu trên, GS. TS Lê Anh Vinh cho rằng, việc triển khai AI trong giáo dục phổ thông cần được đặt trên 3 trụ cột chính.

Thứ nhất, khung chính sách nhất quán - bảo đảm yêu cầu đạo đức, an toàn dữ liệu, bảo vệ trẻ em và định hướng phát triển dài hạn.

Thứ hai, chương trình và tài liệu giảng dạy toàn diện, linh hoạt, phù hợp từng cấp học.

Thứ ba, nguồn lực con người và tài chính bao gồm đào tạo giáo viên, đầu tư hạ tầng số và thu hẹp khoảng cách vùng miền.

Ông Vinh nhấn mạnh: “Chính sách cần ưu tiên xây dựng khung năng lực AI cho học sinh và giáo viên; phát triển tài liệu hướng dẫn ứng dụng AI trong giảng dạy; đồng thời đầu tư vào hạ tầng số để tạo cơ hội tiếp cận công bằng cho mọi học sinh”.

Nhiều quốc gia, trong đó có Hàn Quốc, đang kỳ vọng AI sẽ tạo ra bước đột phá trong giáo dục. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, việc đưa AI vào chương trình giảng dạy là quá trình phức tạp, đòi hỏi lộ trình thận trọng.

Theo Rest of World, Hàn Quốc từng đặt nhiều kỳ vọng vào chương trình sách giáo khoa tích hợp AI dưới thời cựu Tổng thống Yoon Suk Yeol, được chuẩn bị hơn 18 tháng với sự tham gia của nhiều nhà xuất bản. Nhưng ngay khi các sách AI đầu tiên được triển khai vào tháng 3 năm nay, nhiều học sinh phản ánh việc học trở nên khó khăn do lỗi kỹ thuật, nội dung không phù hợp trình độ và phải tự tìm hiểu cách sử dụng công cụ mới.



Sau chỉ một học kỳ, Bộ Giáo dục Hàn Quốc buộc phải rút chương trình khỏi diện bắt buộc, chuyển sách AI thành “tài liệu bổ sung”. Tỷ lệ trường áp dụng giảm mạnh từ 37% xuống còn 19%. Giới chuyên gia cho rằng nguyên nhân chính đến từ việc triển khai quá vội vàng, chưa có sự đồng thuận của giáo viên, phụ huynh và thiếu thời gian thẩm định nội dung.

Nghiên cứu sinh Lee Bohm (Đại học Cambridge) nhận định: AI trong trường học cần được thử nghiệm từng bước, ưu tiên các hoạt động thực hành trước khi tích hợp vào giảng dạy chính khóa.

“Chỉ khi có lộ trình rõ ràng và kết hợp hài hòa giữa công nghệ và chương trình học, AI mới phát huy hiệu quả", ông Lee Bohm nhấn mạnh.