Vai trò người thầy trong kiến tạo hệ công dân số: Trụ cột của đổi mới giáo dục

Giữa những thay đổi không ngừng của thời đại số, họ vẫn giữ vững bản lĩnh, không ngừng sáng tạo, cống hiến, lan tỏa tinh thần học tập suốt đời.

“Ngọn lửa” đổi mới, sáng tạo

Ông Nguyễn Tân - Giám đốc Sở GD&ĐT TP Huế cho biết, trong hành trình đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục - đào tạo, đội ngũ nhà giáo TP Huế luôn là lực lượng nòng cốt. Họ không chỉ truyền thụ tri thức, mà còn khơi dậy năng lực sáng tạo, gìn giữ truyền thống, bồi đắp giá trị nhân văn, đạo đức và bản sắc văn hóa Huế cho học sinh. Ở bất kỳ cấp học nào, tinh thần tận tụy, sáng tạo, trách nhiệm của thầy cô luôn là điểm tựa vững chắc cho sự phát triển của ngành.

Nhiều tấm gương nhà giáo tiêu biểu được Giám đốc Sở GD&ĐT TP Huế trân trọng nhắc đến. Trong đó có thầy Nguyễn Văn Khuyên - giáo viên Vật lí, Trường THCS Phong Hòa, người luôn say mê nghiên cứu, sáng tạo khoa học và kỹ thuật.

Thầy Nguyễn Văn Cần - giáo viên Trường THCS Thủy Phương, với 30 năm tuổi Đảng, hai lần được Thủ tướng Chính phủ tặng Bằng khen, bốn lần nhận Bằng Lao động sáng tạo của Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, cùng hàng chục Bằng khen cấp Trung ương và cấp tỉnh. Cô Lê Thị Phương Châu - giáo viên Trường Tiểu học An Cựu, với sự tận tâm, nỗ lực dạy học trên truyền hình suốt hai năm dịch Covid-19, đồng thời không ngừng sáng tạo trong thiết kế các bài giảng STEM.

Thầy Nguyễn Ngọc Nghĩa - giáo viên Hóa học Trường THPT A Lưới, ngôi trường vùng cao của tỉnh, đã đạt nhiều giải thưởng trong các cuộc thi sáng tạo thanh thiếu niên, nhi đồng và sáng tạo khoa học kỹ thuật cấp huyện, cấp tỉnh, cấp quốc gia. Thầy Lê Ngọc Thùy - giáo viên Trường THPT Hương Vinh, đã không quản hiểm nguy, dũng cảm cứu người trong mưa lũ.

Cô Nguyễn Thị Diệu Hạnh - Tổ trưởng Tổ Sinh học, cùng tập thể giáo viên Trường THPT chuyên Quốc Học - Huế đã ngày đêm tận tụy bồi dưỡng nhân tài cho đất nước. Chỉ trong 5 năm đổi mới, nhà trường đã đạt 275 giải quốc gia, 10 giải quốc tế và khu vực; riêng môn Sinh học, dưới sự dẫn dắt của cô Hạnh và tổ bộ môn, đã mang về 1 Huy chương Vàng, 3 Huy chương Bạc quốc tế, luôn nằm trong nhóm dẫn đầu toàn quốc...

Những câu chuyện ấy khắc họa sinh động hình ảnh thầy, cô xứ Huế, với trí tuệ, nhân văn, tận tụy và giàu lòng nhân ái. Họ chính là những “ngọn lửa ấm” lan tỏa tình yêu thương, niềm say mê nghề nghiệp và tinh thần cống hiến trong cộng đồng giáo dục Cố đô.

TS Kiều Phương Hảo - Khoa Hoá học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 thì nhấn mạnh đóng góp của đội ngũ nhà giáo trong nỗ lực đổi mới phương pháp dạy học, góp phần quan trọng triển khai hiệu quả Chương trình GDPT 2018. Các thầy cô giáo từng ngày chuyển định hướng trong Chương trình GDPT 2018 thành hoạt động dạy học thực tiễn, sống động. Mỗi giờ dạy được đổi mới, mỗi cách tổ chức lớp học linh hoạt, sáng tạo đều phản ánh tâm huyết, trí tuệ, tình yêu với nghề dạy học của người thầy.

TS Kiều Phương Hảo cho rằng, đổi mới phương pháp dạy học không đơn thuần là sử dụng kỹ thuật dạy học, phương pháp dạy học hay phương tiện dạy học hiện đại, mà là hành trình chuyển hóa, thay đổi từ chính bản thân của người thầy: Dám thay đổi, dám thử nghiệm, tin vào bản thân và tin vào khả năng của học trò.

“Trực tiếp tập huấn chuyên đề Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực người học, tôi có cơ hội gặp gỡ rất nhiều giáo viên phổ thông. Thật xúc động khi chứng kiến nhiều thầy cô, dù tuổi nghề đã cao nhưng vẫn kiên trì học hỏi công nghệ, tích cực tìm hiểu và thực hành các phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực.

Chính họ đã thể hiện tinh thần học tập suốt đời, là tấm gương sáng cho học trò. Có thể thấy, khi dạy học bằng cả trái tim, khi học cùng học sinh bằng tinh thần đổi mới và sáng tạo, người thầy sẽ trở thành ngọn lửa lan tỏa cảm hứng, giúp học trò tìm thấy niềm vui trong học tập và niềm tin vào chính mình”, TS Kiều Phương Hảo chia sẻ.

Giáo viên Trường Tiểu học Ngô Quyền (Vĩnh Yên) trong buổi tập huấn về đổi mới phương pháp dạy học. Ảnh: NVCC.

Vượt qua áp lực, giữ vững bản lĩnh nghề nghiệp

TS Cù Ngọc Phương - Trưởng khoa Lý luận chính trị, Trường Đại học Nguyễn Tất Thành nhận định, đội ngũ nhà giáo là nhân tố quyết định thành công đổi mới giáo dục. Chương trình GDPT 2018 chuyển hướng từ truyền thụ nội dung sang phát triển năng lực và phẩm chất người học.

Nhưng mọi chương trình, sách giáo khoa, kiểm định hay công nghệ chỉ là công cụ. Chất lượng cải cách phụ thuộc vào năng lực chuyên môn, đạo đức học thuật và quyền tự chủ sư phạm của người thầy. Vai trò của nhà giáo không chỉ là “dạy cho biết”, mà còn là “khơi dậy để dám biết”, qua đó nuôi dưỡng trí tuệ, rèn luyện phán đoán độc lập, bồi dưỡng năng lực đặt vấn đề, đối thoại và chịu trách nhiệm trước sự thật.

Nhìn nhận khó khăn, thách thức của nhà giáo trong hành trình đổi mới, TS Cù Ngọc Phương nhắc đến phương diện thể chế, nghề nghiệp và văn hoá học đường.

Cụ thể, nhịp cải cách nhanh tạo áp lực về thời gian, học liệu và bồi dưỡng chuyên môn, trong khi tình trạng thiếu giáo viên khiến người đứng lớp phải kiêm nhiệm nhiều việc, khó có đủ quỹ thời gian cho đổi mới sư phạm. Thủ tục và công tác quản trị đôi khi lấn át công việc cốt lõi của người thầy. Chuyển đổi số, trí tuệ nhân tạo mở ra cơ hội cá nhân hoá việc học, giúp phản hồi nhanh hơn; nhưng cũng đòi hỏi năng lực mới về dữ liệu, bảo mật, minh bạch, quy tắc sử dụng công nghệ theo lứa tuổi.

Thầy cô cũng cần khơi dậy ở học sinh tinh thần dám hỏi “là gì” và “tại sao”, biết tôn trọng chứng cứ, chống gian lận - những việc đòi hỏi nhiều thời gian, kiên nhẫn và sự kiên định nghề nghiệp… Những thách thức ấy đặt ra yêu cầu trao quyền tự chủ chuyên môn và tự do học thuật cho người thầy, gắn việc dạy với nghiên cứu để tri thức được sinh sôi qua đối thoại.

“Bởi vậy, bên cạnh những chính sách đã mở đường, điều người thầy cần nhất chính là nguồn lực thực thi, bồi dưỡng có chiều sâu, sự giảm tải hành chính và trên hết là niềm tin, sự trao quyền để họ thực sự có thể làm tròn vai “kiến trúc sư học tập” trong từng lớp học”, TS Cù Ngọc Phương chia sẻ.

Nói về những thách thức đặt ra với đội ngũ nhà giáo, ông Nguyễn Tân - Giám đốc Sở GD&ĐT TP Huế cho rằng, đổi mới giáo dục không chỉ là đổi mới chương trình hay phương pháp, mà còn là một quá trình thay đổi tư duy, đòi hỏi người thầy phải liên tục học hỏi, cập nhật, thích ứng với Chương trình giáo dục phổ thông mới.

Cùng với đó là yêu cầu ngày càng cao về năng lực công nghệ, kỹ năng sư phạm, phương pháp dạy học tích hợp và khả năng thích ứng với sự biến đổi nhanh của xã hội hiện đại. Trong khi đó, ở nhiều vùng ngoại thành hay khu vực khó khăn, điều kiện cơ sở vật chất, hạ tầng dạy học số còn hạn chế. Bên cạnh đó, sự chuyển dịch trong phân bổ nguồn nhân lực giáo viên, nhất là khi thay đổi địa giới hành chính, đòi hỏi đội ngũ phải sẵn sàng điều tiết vì mục tiêu chung.

Ngoài ra, trong bối cảnh bùng nổ công nghệ thông tin, người thầy giáo đứng trước nhiều cơ hội nhưng cũng không ít thách thức. Công nghệ mở ra những phương thức giảng dạy hiện đại, giúp việc học trở nên sinh động, phong phú hơn; nhưng đồng thời cũng đòi hỏi người thầy phải không ngừng học hỏi, cập nhật tri thức mới, ứng dụng thành thạo các công cụ số, đổi mới phương pháp giảng dạy để đáp ứng tốt nhất vai trò định hướng, dẫn dắt học sinh trong thời đại số.

Thầy Nguyễn Ngọc Nghĩa - giáo viên Hóa học, Trường THPT A Lưới (TP Huế) trong giờ dạy.

Kiến tạo môi trường để người thầy tỏa sáng

Nhận diện rõ thuận lợi và thách thức, ông Nguyễn Tân cho biết, quan điểm của giáo dục TP Huế là xây dựng đội ngũ nhà giáo vừa đủ về số lượng, đúng về cơ cấu và mạnh về chất lượng, đáp ứng yêu cầu phát triển giáo dục trong giai đoạn mới.

Thứ nhất, Sở GD&ĐT đã và đang triển khai đề án phát triển đội ngũ; trong đó tập trung bồi dưỡng năng lực dạy học phát triển phẩm chất, năng lực học sinh, tăng cường kỹ năng chuyển đổi số, ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong giảng dạy, đồng thời chú trọng đạo đức nghề nghiệp, văn hóa ứng xử sư phạm.

Thứ hai, thực hiện điều chuyển, sắp xếp lại đội ngũ giáo viên một cách khoa học, công khai, minh bạch, đảm bảo cân đối giữa các vùng, các cấp học nhằm giải quyết bài toán thừa thiếu đội ngũ cục bộ, khắc phục lãng phí nguồn lực, động lực làm việc cho giáo viên, nhân viên. Đợt thuyên chuyển viên chức năm học 2025 - 2026 vừa qua là lần đầu tiên Sở GD&ĐT trực tiếp điều tiết, bố trí đội ngũ giáo viên trên toàn địa bàn.

Điều này cơ chế quản lý chính quyền địa phương 3 cấp trước đây không giải quyết được. Đây là bước đi chiến lược, thể hiện vai trò quản lý thống nhất, tầm nhìn dài hạn trong quy hoạch và sử dụng nguồn nhân lực ngành Giáo dục. Lần đầu tiên, việc điều tiết, thuyên chuyển được thực hiện công khai, minh bạch, dựa trên nguyện vọng chính đáng của giáo viên và nhu cầu thực tế của các trường.

Thứ ba, ngành Giáo dục tăng cường các chính sách động viên, ghi nhận, tôn vinh nhà giáo tiêu biểu, tạo môi trường làm việc nhân văn, khích lệ sáng tạo, lan tỏa tinh thần “mỗi thầy cô là một tấm gương đạo đức, tự học và sáng tạo”.

“Bước sang giai đoạn mới, giai đoạn chuyển mình của đất nước, từ quản lý bằng hành chính sang kiến tạo, gắn liền với Luật Nhà giáo và Nghị quyết số 71-NQ/TW, các điểm nghẽn về giáo dục - đào tạo sẽ được giải quyết, mang lại vị thế và vai trò của giáo dục, người thầy trong đời sống xã hội…

Điều này đòi hỏi cao hơn sự nỗ lực của toàn ngành Giáo dục, đặc biệt vai trò trách nhiệm của nhà giáo. Thầy cô phải giỏi chuyên môn, tinh thông nghiệp vụ và xứng đáng là tấm gương sáng về nhân cách, đạo đức để học sinh noi theo”, ông Nguyễn Tân cho hay.

Để năng lực của người thầy được phát huy trọn vẹn, TS Cù Ngọc Phương cho rằng, nhà trường và cơ quan quản lý phải kiến tạo một hệ sinh thái tin cậy, không chỉ “giao việc”. Cốt lõi là trao quyền chuyên môn thực chất, giáo viên được cùng thiết kế chương trình nhà trường, chủ động lựa chọn phương pháp và hình thức đánh giá phù hợp với bối cảnh lớp học.

Tiếp đó là giảm thủ tục, số hoá quy trình, dành quỹ thời gian cho nhà giáo chuẩn bị bài, phản hồi và nghiên cứu. Song hành với trao quyền là bảo đảm hạ tầng và chuẩn mực với việc đầu tư hạ tầng số, ban hành chính sách AI an toàn, triển khai bồi dưỡng liên tục theo mô hình huấn luyện - cố vấn, công nhận tiến bộ bằng chứng chỉ vi mô và lộ trình phát triển nghề nghiệp linh hoạt. Hệ thống kiểm định, đánh giá cũng cần chuyển từ giám sát tuân thủ sang đồng hành cải tiến, đi kèm phúc lợi và chăm sóc sức khỏe tinh thần để người thầy bền bỉ sáng tạo.

Đồng quan điểm, theo TS Kiều Phương Hảo, nhà giáo cần sự tin tưởng, được tiếp sức, hỗ trợ bằng chính sách thiết thực, không hình thức. Nhà trường, cơ quan quản lý cần trở thành người đồng hành đúng nghĩa, tạo môi trường cởi mở, khuyến khích giáo viên thử nghiệm, giảm áp lực hành chính. Khi giáo viên được tin tưởng, được ghi nhận, họ sẽ đủ tự tin và cảm hứng để sáng tạo những giờ dạy hiệu quả.

“Đội ngũ nhà giáo Việt Nam đa phần tâm huyết với nghề; luôn đầu tư trí tuệ, công sức cho sự nghiệp trồng người, vì mục tiêu hình thành và phát triển nhân cách con người Việt Nam mới. Đóng góp của đội ngũ cho nền giáo dục, cho sự phát triển đất nước đã được khẳng định, đặc biệt trong hành trình 80 năm qua.
Ngày nay, để đáp ứng yêu cầu thời đại, nhà giáo phải bắt kịp xu thế của thời đại số, của bước phát triển trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, không ngừng học, học nữa, học mãi. Tuy vậy, dù thời đại có thay đổi đến đâu, giá trị cốt lõi làm nên phẩm chất người thầy vẫn không đổi - đó là đạo đức nghề nghiệp, phong cách mẫu mực, sự đầu tư trí tuệ, cùng trái tim yêu nghề và tận tâm với từng bài giảng, từng học trò”. - NGND.TS Đặng Huỳnh Mai - nguyên Thứ trưởng Bộ GD&ĐT

Cô Lê Thị Phương Châu và học sinh Trường Tiểu học An Cựu (TP Huế) trong giờ học.

Giữa những thay đổi không ngừng của thời đại số, họ vẫn giữ vững bản lĩnh, không ngừng sáng tạo, cống hiến, lan tỏa tinh thần học tập suốt đời.

“Ngọn lửa” đổi mới, sáng tạo

Vượt qua áp lực, giữ vững bản lĩnh nghề nghiệp

Kiến tạo môi trường để người thầy tỏa sáng

“Đội ngũ nhà giáo Việt Nam đa phần tâm huyết với nghề; luôn đầu tư trí tuệ, công sức cho sự nghiệp trồng người, vì mục tiêu hình thành và phát triển nhân cách con người Việt Nam mới. Đóng góp của đội ngũ cho nền giáo dục, cho sự phát triển đất nước đã được khẳng định, đặc biệt trong hành trình 80 năm qua.
Ngày nay, để đáp ứng yêu cầu thời đại, nhà giáo phải bắt kịp xu thế của thời đại số, của bước phát triển trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, không ngừng học, học nữa, học mãi. Tuy vậy, dù thời đại có thay đổi đến đâu, giá trị cốt lõi làm nên phẩm chất người thầy vẫn không đổi - đó là đạo đức nghề nghiệp, phong cách mẫu mực, sự đầu tư trí tuệ, cùng trái tim yêu nghề và tận tâm với từng bài giảng, từng học trò”. - NGND.TS Đặng Huỳnh Mai - nguyên Thứ trưởng Bộ GD&ĐT