Tháo gỡ rào cản
Một yêu cầu đặt ra khi xây dựng Luật Giáo dục nghề nghiệp là thể chế hóa chủ trương của Nghị quyết 29-NQ/TW về phân định công tác quản lý nhà nước với quản trị của cơ sở giáo dục - đào tạo, giao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm cho các cơ sở giáo dục - đào tạo; phát huy vai trò của hội đồng trường. Các quy định về hội đồng trường và quyền tự chủ của cơ sở giáo dục nghề nghiệp đã được đưa ra. Tuy nhiên, đến nay việc triển khai diễn ra lúng túng và mới dừng ở thí điểm tự chủ tại 3 trường cao đẳng.
Chia sẻ thực trạng trên, TSKH Phạm Đỗ Nhật Tiến chỉ ra một số nguyên nhân tạo thành rào cản trong tổ chức thực hiện. Đó là sự phân kỳ trong nhận thức về tự chủ nhà trường; ràng buộc quyền tự chủ với yêu cầu tự bảo đảm các khoản chi; sự níu kéo của các lợi ích nhóm; yếu kém về năng lực tổ chức thực hiện.
Với tư duy đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới, Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo (Nghị quyết 71) đã tháo gỡ các rào cản trên với quy định: “Bảo đảm quyền tự chủ đầy đủ, toàn diện cho các cơ sở giáo dục đại học, cơ sở giáo dục nghề nghiệp không phụ thuộc vào mức độ tự chủ tài chính”.
TSKH Phạm Đỗ Nhật Tiến cho rằng, đây là chủ trương đột phá theo tinh thần kiến tạo phát triển. Từ đó, cơ sở giáo dục nghề nghiệp có thể chủ động thích ứng và đáp ứng kịp thời các yêu cầu mới của một thị trường lao động biến động nhanh chóng, khó lường dưới tác động sâu rộng của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo.
Tuy nhiên, mô hình quản trị mới cũng đi kèm các thách thức và rủi ro tiềm tàng. Thách thức lớn nhất là khối lượng công việc khổng lồ khi một người đảm nhiệm cả hai chức danh chủ chốt sẽ tạo áp lực rất lớn. Còn rủi ro lớn nhất là sự tập trung quyền lực có thể dẫn đến thiếu dân chủ, lạm quyền và độc đoán, tác động tiêu cực đến việc phát huy quyền tự chủ nhà trường. Một rủi ro tiềm ẩn nữa là giảm thiểu sự tham gia của các bên liên quan, làm hạn chế nền tảng của quyền tự chủ và trách nhiệm giải trình.
Vì thế để đưa chủ trương của Đảng vào đời sống, việc thể chế hóa cần bảo đảm hài hòa giữa yêu cầu quản lý và yêu cầu kiến tạo phát triển.
Cần lộ trình cẩn trọng, cơ chế hỗ trợ và giám sát hiệu quả
Đưa giải pháp, TSKH Phạm Đỗ Nhật Tiến cho rằng, trước hết, việc xây dựng Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi), các nghị định, thông tư hướng dẫn cần được điều chỉnh, bổ sung tập trung các nội dung sau:
Quy định rõ ràng quyền tự chủ đầy đủ, toàn diện và trách nhiệm giải trình tương xứng với quyền tự chủ. Quy định rõ vai trò, thẩm quyền và trách nhiệm của Bí thư cấp ủy, đồng thời là người đứng đầu cơ sở giáo dục nghề nghiệp.
Đồng thời, quy định phân cấp, phân quyền trong bộ máy lãnh đạo, quản trị, quản lý của cơ sở giáo dục nghề nghiệp, cùng các cơ chế kiểm soát quyền lực đi đôi với phát huy dân chủ cơ sở. Xây dựng cơ chế phối hợp giữa các cấp quản lý nhà nước, tổ chức xã hội nghề nghiệp, doanh nghiệp trong quản trị giáo dục nghề nghiệp.
Việc hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật và các quy định hướng dẫn nêu trên không chỉ là yêu cầu hành chính mà là chiến lược trọng tâm để đổi mới toàn diện giáo dục nghề nghiệp Việt Nam.
Tuy nhiên, TSKH Phạm Đỗ Nhật Tiến nhấn mạnh, từ văn bản pháp luật đến tổ chức thực hiện đòi hỏi những chuẩn bị lớn ở cả cấp hệ thống và cấp trường. Trước mắt là xây dựng và hoàn thiện hệ thống thông tin quản lý giáo dục nghề nghiệp (TVET-MIS); tái cơ cấu hệ thống giáo dục nghề nghiệp theo hướng phân cấp mạnh quản lý các cơ sở giáo dục nghề nghiệp về địa phương; đổi mới quản trị cơ sở giáo dục nghề nghiệp theo kết quả đầu ra dựa trên hệ thống KPI; đào tạo, bồi dưỡng năng lực quản trị hiện đại, năng lực số và trí tuệ nhân tạo; xây dựng hệ thống theo dõi học sinh, sinh viên sau tốt nghiệp.
“Tất cả công việc trên đòi hỏi phải có thời gian. Vì vậy, cần một lộ trình cẩn trọng, đi kèm với các cơ chế hỗ trợ và giám sát hiệu quả, để chủ trương bảo đảm quyền tự chủ toàn diện, đầy đủ cho cơ sở giáo dục nghề nghiệp thực sự đi vào cuộc sống”, TSKH Phạm Đỗ Nhật Tiến nhấn mạnh.
