PGS.TS Đỗ Ngọc Thống - nguyên Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục Trung học (Bộ GD&ĐT), Chủ biên Chương trình giáo dục phổ thông 2018 môn Ngữ văn - cho rằng, để đáp ứng yêu cầu của Nghị quyết số 71-NQ/TW, Bộ GD&ĐT cần đứng ra tổ chức biên soạn một bộ sách thống nhất, dù sẽ gặp nhiều khó khăn (tác giả, kinh phí, thời gian…).
Điều khó nhất là xác định được một tư tưởng sư phạm xuyên suốt cả nội dung và cấu trúc sách. Sau đó phải có một đề cương thống nhất từ lớp 1 đến lớp 12, thể hiện rõ tư tưởng sư phạm đã xác định.
Muốn làm được như thế, cần khẩn trương và làm việc tích cực trong vòng một năm, rồi mới có thể triển khai viết. Nếu bắt tay ngay bây giờ, phải ít nhất hai năm học để vừa biên soạn vừa thử nghiệm. Sớm nhất năm học 2027-2028 mới có sách giáo khoa cho lớp 1, lớp 6, lớp 10; các lớp khác sẽ thay thế dần theo lộ trình…
Tuy nhiên, trong buổi làm việc với lãnh đạo Bộ GD&ĐT (ngày 9/9/2025), Tổng Bí thư yêu cầu cần có một bộ sách giáo khoa chung sớm nhất. Với yêu cầu ấy, khó tổ chức biên soạn bộ sách giáo khoa mới như trên. Nếu muốn có bộ sách chung vào năm học 2026-2027, đủ cho cả 12 lớp, theo PGS.TS Đỗ Ngọc Thống, chỉ có cách mỗi môn học chọn và ghép sách theo cấp học hiện có thành bộ sách chung.
Cách này khả thi hơn cả, vì tất cả các sách đều dựa vào chương trình; nhưng mỗi cấp học có tính độc lập khá cao, nên có thể lấy sách của 3 bộ ở 3 cấp ghép lại thành 1 bộ mà không sợ mẫu thuẫn hay trùng lặp và chỉ có thể ghép sách giáo khoa mỗi môn cả cấp, không ghép theo lớp hay theo chương/phần.
Ví dụ, với môn Tiếng Việt -Ngữ văn, có thể lấy sách Tiếng Việt của bộ A, sách Ngữ văn THCS của bộ B và sách Ngữ văn THPT của bộ C. Học sinh học sách Tiếng Việt bộ A hết tiểu học, lên THCS học sách Ngữ văn bộ B đều được, không gặp khó khăn. Sách của 3 bộ đều đã được Bộ GD&ĐT phê duyệt, đã được thực hiện 1 vòng, chỉ cần điều chỉnh lại một vài chỗ cần thiết, làm và in lại bìa mới…
“Mặc dù thế, điều quan trọng vẫn phải phân biệt chương trình và sách giáo khoa. Chương trình là pháp lệnh, là cơ sở pháp lý quan trọng nhất để tổ chức dạy học và kiểm tra đánh giá. Nếu quay lại chỉ có một bộ sách, có thể dễ dẫn tới tình trạng đánh đồng chương trình với sách giáo khoa thì rất nguy hiểm. Vì nếu thế, mọi cái lại quay về xưa cũ, từ phương pháp dạy học đến kiểm tra đánh giá…”, PGS.TS Đỗ Ngọc Thống lưu ý.
Riêng với môn Ngữ văn, PGS.TS Đỗ Ngọc Thống cho rằng, dù dạy một hay nhiều sách, định hướng dạy học theo yêu cầu phát triển năng lực vẫn không có gì thay đổi. Nghĩa là, môn Ngữ văn vẫn tiếp tục yêu cầu hình thành, rèn luyện và phát triển cho học sinh cách đọc, cách viết, cách nói nghe cho tốt, cho thiết thực và có hiệu quả.
Đặc biệt, giáo viên không quay lại cách dạy đọc hộ, phân tích hộ, cảm nhận hộ, “vui sướng” hay “căm giận” hộ học sinh... Thầy cô cần hướng dẫn để các em tự tiếp xúc, tự tìm ra những thông điệp nội dung và sự độc đáo, phù hợp về hình thức biểu hiện của văn bản. Thầy cô dạy học sinh hình thành năng lực không chỉ bằng những tri thức và phương pháp mới, hiệu quả…mà còn bằng cả chính cuộc đời, sự trung thực, tình cảm và tấm lòng vị tha của chính mình.
Thêm nữa, dù dạy một hay nhiều sách, giáo viên cũng phải đánh giá đúng được năng lực thực của người học. Đừng kiểm tra chỉ thuần túy dựa vào trí nhớ, chỉ cần học thuộc, ghi nhớ; chỉ cần chép lại văn mẫu đã chuẩn bị sẵn. Học sinh phải biết tự suy nghĩ, biết cách diễn đạt, tự làm ra bài văn của chính mình…
Hiện nay có ba bộ sách giáo khoa Tiếng Việt-Ngữ văn đang được lưu hành là: Chân trời sáng tạo, Cánh diều, Kết nối tri thức với cuộc sống. Về mặt khoa học và thực tiễn, cả ba bộ đều đã được Hội đồng thẩm định quốc gia thông qua, Bộ GD&ĐT công nhận, phê duyệt đủ tiêu chuẩn phát hành trong nhà trường. Mỗi bộ có tư tưởng sư phạm, cấu trúc bài học khác nhau và mỗi bộ đều có ưu, nhược điểm riêng... Vì thế không thể chọn lấy 1 bộ để làm bộ sách chung cho toàn quốc.
PGS.TS Đỗ Ngọc Thống
