Đề Văn định hướng cho giáo viên mạnh dạn sáng tạo dạy học chương trình mới

Giám thị hướng dẫn thí sinh điền đúng thông tin vào giấy làm bài thi môn Ngữ văn. Ảnh: Hồ Lài

Ngữ liệu dung lượng vừa phải, dễ cảm

Cô Phan Thị Hồng – giáo viên Trường Phổ thông trung học Dân tộc nội trú Nghệ An nhận xét về tổng thể đề thi tốt nghiệp THPT năm 2025 môn Ngữ văn phù hợp với cấu trúc đề minh họa của Bộ GD&ĐT trước đó, và đúng theo tinh thần phát huy năng lực người học của Chương trình GDPT 2018.

Trong đó, về ngữ liệu đoạn trích trong truyện ngắn Những vùng trời khác nhau là “điểm cộng” đầu tiên của đề văn năm nay, với dung lượng vừa phải, ngôn ngữ, chi tiết dễ cảm, giúp học sinh có hứng thú làm bài ngay sau khi đọc đề. Điều này tác động lớn đến tâm lý thí sinh, khi các em cảm thấy thoải mái, được khơi mạch cảm xúc thì cũng bình tĩnh, tự tin hơn khi triển khai cả bài. Từ câu đọc hiểu đến viết văn và nghị luận xã hội có tính nhất quán trong chủ đề về quê hương, đất nước. Đây là chủ đề quen thuộc, và chắc hẳn được các giáo viên Ngữ văn ôn tập, ra kiểm tra, thi thử nhiều cho học sinh trong quá trình dạy học và ôn thi. Tuy nhiên, cái hay trong đề này chính là kết nối được thực tế, suy nghĩ, cảm nhận của thế hệ trẻ ngày xưa và thế hệ trẻ ngày nay.

Thí sinh kiểm tra xác nhận niêm phong túi đựng đề thi môn Ngữ văn tại điểm thi Trường THPT Lê Hồng Phong (Nghệ An). Ảnh: Hồ Lài

Giáo viên tổ bộ môn Ngữ văn Trường THPT Phan Đăng Lưu (huyện Yên Thành, Nghệ An) cho rằng, đề lấy ngữ liệu của Nguyễn Minh Châu - một nhà văn có nhiều đóng góp cho sự nghiệp văn học nước nhà nên khá hay. Trong phần trích mang đến nhiều thông điệp, đó là vùng trời, là Tổ quốc, là tình cảm, tình đồng chí và không mang tính chất ích kỷ, có sự gắn kết. Câu chuyện của một người lính quê ở Hà Nội và một người lính quê ở Nghệ An cũng giống như bất cứ người lính nào trên đất nước này, họ sẵn sàng xa quê để đi bảo vệ bình yên cho vùng đất khác mà không ngại khó khăn, gian khổ.

Đề thi năm nay chủ đề về tình yêu quê hương đất nước nhưng vẫn có tính thời sự: Chúng ta đang ở trong giai đoạn lịch sử của đất nước, trong đó có vấn đề sáp nhập các tỉnh thành. Đề đề cập đến vùng trời đất nước và đó là vùng trời chung và dù chúng ta ở đâu thì vẫn là trên quê hương, đất nước mình.

Trao cơ hội chủ động sáng tạo trong dạy học văn

Phân tích chi tiết đề Ngữ văn năm nay, cô Phan Thị Hồng cho hay ở phần đọc hiểu gồm 5 câu hỏi, thì 2 câu đầu ở dạng nhận biết kiến thức văn học cơ bản, học sinh có thể dễ dàng làm được. Từ câu thứ 3 trở lên bắt đầu mang tính vận dụng, và câu 4, 5 đã có độ khó, sự phân hóa học sinh nhất định.

Ví dụ câu 4: nêu vai trò của chi tiết “họ chia nhau tấm giát nằm, vài tấm áo sặc mùi thuốc đạn và chia nhau bầu trời Tổ quốc trên đầu” trong việc thể hiện nội dung văn bản. Với học sinh trung bình, các em có thể làm được, viết được, nhưng để phân tích cho thấu đáo thì phải là học sinh khá giỏi, có năng lực văn chương.

Theo đánh giá của giáo viên, đề văn giúp học sinh thể hiện năng lực và cá tính sáng tạo. Ảnh: Hồ Lài

Hay như câu thứ 5, thông thường trong các đề thi thử sẽ nhấn vào hành động nào, nói lên thông điệp gì. Nhưng ở đây, cách đặt vấn đề lại mới lạ hơn, đó là nêu lên sự tương đồng về ý nghĩa của 2 đoạn ngữ liệu. Cách đặt câu hỏi này khiến học sinh phải tư duy, so sánh, từ chi tiết nói lên ý nghĩa, chứ đề ra không nêu sẵn thông điệp để học sinh phân tích.

Tương tự, câu viết văn phân tích tình cảm của Lê dành cho Sơn trong văn bản ở phần đọc hiểu cũng không quá khó. Đây là yêu cầu quen thuộc khi phân tích văn bản. Nhưng cái “phân hóa” của câu hỏi này chính là trong ngữ liệu không có những chi tiết, từ ngữ, hình ảnh nào trực tiếp nói lên tình cảm của 2 nhân vật. Mà thí sinh phải tự mình cảm nhận, chỉ ra được chi tiết, phân tích vai trò ý nghĩa của chi tiết nói lên tình cảm của nhân vật.

Đối với câu nghị luận xã hội, học sinh không khó để viết, và các em có thể làm theo nhiều hướng khác nhau. Chủ đề quê hương, Tổ quốc vốn quen thuộc, cùng với những hiểu biết từ thực tế cuộc sống, học sinh có thể vận dụng để làm theo nhiều hướng khác nhau, theo từng cách hiểu của mình và lấy dẫn chứng minh họa.

Nhưng chắc chắc cũng sẽ có nhiều học sinh thấy mơ hồ, viết chung chung, bởi để nhận diện được đầy đủ “lệnh hỏi” phải là học sinh giỏi văn. Đây cũng là sự phân hóa cao trong đề văn Chương trình GDPT 2018 năm nay.

Các em phải từ ngữ liệu được cho trong bài, bám vào chi tiết mà lẩy ra vấn đề nghị luận. Vì vậy, với đề văn năm nay, thí sinh nắm tốt kiến thức, kỹ năng văn học có thể đạt được 8 điểm. Nhưng từ 8 điểm trở lên sẽ khó. Cô Phan Thị Hồng cho rằng đã đáp ứng được yêu cầu mục tiêu của một đề thi vừa xét tốt nghiệp, vừa xét tuyển đại học.

Thí sinh Nghệ An hoàn thành bài thi môn Ngữ văn sáng 26/6. Ảnh: Hồ Lài

Em Nguyễn Khánh Huyền (học sinh Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng, TP Vinh, Nghệ An) chia sẻ thích đề văn theo chương trình mới. Khi sử dụng ngữ liệu không nằm trong sách giáo khoa sẽ giúp học sinh được chủ động và thể hiện được năng lực bản thân. Nếu đề ra vào các tác phẩm đã học trong sách giáo khoa, thì học sinh dù không giỏi văn, nhưng "trúng tủ", hoặc học thuộc dàn ý, làm nhiều thành quen cũng có thể đạt điểm cao. Nhưng với đề này, sẽ tránh học tủ, và bài làm sẽ phản ánh thực chất năng lực của thí sinh.

Nhiều giáo viên Nghệ An cũng nhận định đề phù hợp với việc dùng để xét tốt nghiệp và tuyển sinh đại học. Đồng thời giúp giáo viên định hướng rõ hơn trong cách dạy văn – học văn trong những năm tới theo chương trình GDPT 2018. Với đề thi này, học sinh thoát ly khỏi văn mẫu, bài mẫu cũng như cách học văn kiểu “đọc thuộc, rập khuôn”.

Cô giáo Nguyễn Thị Hồng Hạnh (giáo viên Ngữ văn Trường THPT Nghi Lộc 4, Nghệ An) cho rằng, với chia sẻ của học sinh sau buổi thi, đã cho thấy cách ra đề văn giúp các em thể hiện được cá tính trong quá trình phân tích nhận định tác phẩm văn học. Với việc đổi mới kiểm tra, đánh giá và ra đề thi, về phía giáo viên cũng chủ động thay đổi, từng bước bỏ dần phương thức truyền thụ kiến thức một chiều, mạnh dạn sáng tạo hơn trong dạy học để phát huy năng lực học sinh.