Vụ việc châm ngòi cho cuộc tranh luận sôi nổi về áp lực định hướng nghề nghiệp đối với sinh viên sau đại học.
Hồi tháng 7, video Li, cử nhân ngành Chẩn đoán hình ảnh tại Đại học Y khoa Đại Liên, tỉnh Quảng Tây, Trung Quốc, đứng bán kem bên lề đường đã lan truyền nhanh chóng trên mạng xã hội. Cô chỉ biết ngay sau khi video nổi tiếng, một giảng viên trường cũ đã liên hệ và yêu cầu gỡ video vì “ảnh hưởng đến danh tiếng nhà trường”.
Ban đầu Li đồng ý, nhưng sau đó đăng tải trở lại. Cô thẳng thắn đáp trả: “Nếu bạn nghĩ tôi đang phỉ báng bạn, hãy kiện tôi”. Trong khi đó, nhà trường phủ nhận việc gây áp lực, đồng thời cho rằng cô phát tán thông tin “không đúng sự thật”.
Sự việc làm dấy lên tranh cãi về cách các trường đại học Trung Quốc đánh giá “thành công” của sinh viên sau tốt nghiệp gắn liền với các nghề nghiệp danh giá và mức lương cao. Theo các học giả, đây không chỉ là câu chuyện của một cá nhân mà phản ánh khủng hoảng rộng lớn hơn trong giáo dục đại học.
PGS Cao Yanna, làm việc tại Đại học Ngoại ngữ Bắc Kinh, nhận định: “Các trường đại học đang kỳ vọng quá cao vào sinh viên, trong khi thị trường lao động không thể hấp thụ hết số lượng cử nhân tăng nhanh. Kết quả việc làm không chỉ ảnh hưởng đến ngân sách trường, mà còn liên quan đến chỉ tiêu tuyển sinh”.
Số liệu cho thấy tỷ lệ nhập học đại học ở Trung Quốc đã tăng từ dưới 10% năm 1998 lên hơn 60% vào năm 2023. Kéo theo đó, niềm tin rằng bằng đại học là tấm vé dẫn đến thành công càng mạnh mẽ.
Trong khi đó, số lượng sinh viên tốt nghiệp tăng kỷ lục qua từng năm. Năm 2023, Trung Quốc có hơn 11,6 triệu sinh viên tốt nghiệp, khiến cuộc cạnh tranh việc làm trở nên khốc liệt. Nhiều sinh viên, đặc biệt ở các thành phố cấp thấp, chật vật tìm kiếm công việc phù hợp, buộc phải chuyển sang làm tự do, kinh doanh nhỏ hoặc quay về quê nhà. Tình trạng thất nghiệp trong nhóm thanh niên đô thị Trung Quốc từng vượt mốc 21% vào giữa năm 2023, khiến chính phủ ngừng công bố số liệu một thời gian.
Trong bối cảnh đó, những lựa chọn nghề nghiệp phi truyền thống như bán hàng online, làm nội dung mạng xã hội, hoặc mở quầy hàng nhỏ ngày càng phổ biến. Tuy nhiên, những con đường này vẫn chưa được hệ thống giáo dục và xã hội Trung Quốc công nhận đầy đủ, dẫn đến áp lực kép vừa phải mưu sinh, vừa đối mặt với sự kỳ vọng, thậm chí chỉ trích, từ nhà trường và dư luận.
PGS Paweł Charasz, làm việc tại Đại học Trung văn Hồng Kông, cho rằng thay vì chú trọng sinh viên làm nghề gì, cần đặt trọng tâm vào khả năng lựa chọn độc lập và kỹ năng ứng biến trong một thế giới việc làm thay đổi nhanh chóng. Một sự nghiệp không truyền thống nhưng xuất phát từ đam mê cũng là dấu hiệu của thành công.
Ông nhấn mạnh tầm quan trọng của kỹ năng chuyển đổi, điều thiết yếu trong thời đại AI, khi nhiều ngành nghề hiện nay có thể biến mất trong tương lai gần.
Ông Hongqing Yang, Giám đốc điều hành Công ty tư vấn giáo dục The Educationist Limited, cho rằng các đại học danh giá Trung Quốc vẫn chưa đủ linh hoạt để thích ứng với những con đường nghề nghiệp mới.
“Chính sách thúc đẩy giáo dục nghề và nâng cao khả năng tuyển dụng đang góp phần giảm áp lực. Tuy nhiên, sự khác biệt giữa kỳ vọng truyền thống của các tổ chức giáo dục và nhu cầu tự do, sáng tạo của thế hệ trẻ Trung Quốc ngày càng tạo nên căng thẳng”, ông Hongqing Yang, Giám đốc Tổ chức giáo dục The Educationist Limited, cho biết.
“Chính sách thúc đẩy giáo dục nghề và nâng cao khả năng tuyển dụng đang góp phần giảm áp lực. Tuy nhiên, sự khác biệt giữa kỳ vọng truyền thống của các tổ chức giáo dục và nhu cầu tự do, sáng tạo của thế hệ trẻ Trung Quốc ngày càng tạo nên căng thẳng”, ông Hongqing Yang - Giám đốc Tổ chức giáo dục The Educationist Limited, cho biết.
